โคลงโลกนิติ ประวัติผู้แต่งและบริบทการแต่งคืออะไร

ย้อนไปสู่บรรยากาศของวรรณคดีไทยเก่า ๆ ทำให้ผมรู้สึกว่าการอ่าน 'โคลงโลกนิติ' เหมือนเปิดหน้ากระจกที่สะท้อนค่านิยมและความหวังของสังคมในสมัยก่อน ความจริงเรื่องผู้แต่งของ 'โคลงโลกนิติ' ไม่ได้มีบันทึกชัดเจนที่บอกชื่อคนเขียนเหมือนงานสมัยใหม่ หลักฐานเชิงประวัติศาสตร์บอกเป็นนัยว่าผลงานชิ้นนี้เป็นโคลงสอนใจที่เกิดขึ้นจากแวดวงราชสำนักหรือกลุ่มนักปราชญ์ในช่วงเปลี่ยนผ่านประวัติศาสตร์ไทย เช่น ปลายอยุธยาถึงต้นรัตนโกสินทร์ เพราะลักษณะภาษาที่ใช้ คติธรรมที่เน้นเรื่องอำนาจ ความไม่เที่ยง และการบริหารบ้านเมืองสอดคล้องกับความต้องการของสังคมที่ต้องการยึดโยงระเบียบ หลังจากเหตุการณ์รุนแรงทางการเมืองและการสงคราม การแต่งโคลงประเภทนี้จึงมักมีหน้าที่เป็นทั้งคำสอนและคำเตือนให้ผู้มีอำนาจกับผู้คนทั่วไป

สไตล์ของงานเป็นโคลงแบบดั้งเดิมที่เน้นจังหวะและการเล่นคำอย่างประณีต ข้อความมักสั้น กระทัดรัด และเต็มไปด้วยอุปมาอุปไมยซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของโคลงไทย เหตุผลเบื้องหลังการแต่งมีหลายมิติ บางมุมมองมองว่าเป็นคู่มือสอนใจให้ขุนนางกับราษฎรยึดมั่นในหลักคุณธรรม บางมุมมองเห็นว่าเป็นงานที่เตือนสติผู้ปกครองให้รู้จักความถูกต้องและเข้าใจผลแห่งการกระทำตามหลักกรรมและธรรมะ แนวคิดเช่นการเตือนถึงความไม่จีรังยั่งยืนของอำนาจ ชี้ช่องทางการครองตนครองคน และย้ำถึงความสำคัญของวินัยส่วนตัวและสังคม ปรากฏเป็นสำนวนคม ๆ ที่ทั้งเข้มและอบอุ่นในคราวเดียวกัน ทำให้ข้อความยังคงสะกดใจผู้อ่านได้แม้จะผ่านหลายร้อยปี

มุมมองเชิงบริบททางสังคมช่วยให้ผมเห็นภาพว่าการแต่ง 'โคลงโลกนิติ' น่าจะเกิดขึ้นในยุคที่สังคมต้องการกรอบแนวคิดร่วม — ต้องการสื่อสารค่านิยมที่เห็นว่าการดำรงชีวิตให้ถูกต้องไม่ใช่แค่เรื่องส่วนบุคคลแต่เกี่ยวกับความสงบของชุมชนและรัฐด้วย ความเรียงหรือโคลงประเภทนี้มักถูกใช้เป็นเครื่องมือทางวัฒนธรรมเพื่อปลูกฝังจริยธรรมตั้งแต่เยาวชนจนถึงผู้ปกครอง และยังสะท้อนการผสมผสานระหว่างพุทธศาสนิกกับคติสังคมไทยที่ยึดโยงกับการปกครองแบบศูนย์กลางของกษัตริย์และขุนนาง

ท้ายที่สุดสิ่งที่ทำให้ผมหลงใหลในงานชิ้นนี้ไม่ใช่แค่คำโบราณหรือรูปแบบโคลงเท่านั้น แต่เป็นความสามารถของบทกลอนที่จะพูดกับคนยุคหลังได้อย่างตรงและไม่มีพิธีรีตองมากมาย แม้ไม่รู้แน่ชัดว่าผู้แต่งเป็นใคร แต่ข้อความที่อยู่ใน 'โคลงโลกนิติ' ยังคงให้บทเรียนที่อ่านแล้วรู้สึกคมเข้ม คล้ายเข็มทิศชี้ทางให้คิดว่าการดำเนินชีวิตมีทั้งผลและรางวัล และนั่นแหละคือเหตุผลว่าทำไมผมถึงยังกลับมาอ่านมันเสมอ ๆ พร้อมกับคิดว่าแม้โลกจะเปลี่ยนไป แต่ความจริงพื้นฐานในบทโคลงยังคงโดดเด่นและใช้ได้จริง