"Halar!" (Hila!) paulit-ulit na sinasabi ng magkabilang grupo. Parang naging himig na inaawit sa koro tuwing misa. Naghihilahan ang dalawang panig, isa-isang pinapakita ang lakas ng bawat grupo. Parehong hindi nagpapatalo."Paco! Halar!" sigaw nung nasa likuran ko.Buong lakas kong hinila ang lubid sa aking harapan. Dahil ako ang pinakamaliit sa buong pulutung.Habang hinihila ko ang kabilang dulo ng tali, mas hinihila rin ng kabila ang kanilang parte ng tali. Kaya parang nadadala ako at napapasulong rin ako malapit sa gitna na may mataas na linyang naghahati sa dalawang grupo.Nagpapalitan ng lakas ang magkabilang panig. Hindi nagpapatalo.Biglaang uminit ang aking pakiramdam,

Nakabilad kami sa araw habang nakaporma. Nagsasalita si Marcos tungkol sa pakikipaglaban gamit ang lakas ng kamao. Naghalimbawa pa siya kasama ang isa naming kasamahan."Así es como debes atacar, debería ser rápido. Ese tipo en el que tu enemigo no puede contraatacar. Y si defiendes, deberías ser más rápido que el atacante, que en el mundo quiere ser golpeado, lo golpearía," (Ganito dapat ang pag atake, dapat mabilisan, yung hindi mo mabibgyan ng oras makaatake ang iyong kalaban. Kapag dumedepensa ka rin dapat ring mabilisan, sino ba ang may gustong matamaan? Tatamaan sa akin) pabirong sabi ni Marcos.May tinawag siyang isang guardia civil na siya raw ang magtuturo sa aming kung paano dumepensa at umatake."Este es Rafael, él te e

Mahigit kumulang limang oras ang byahe papuntang San Luis sa Batanggas kung saan nakatira ang aking mga abuelos.Kung kaya't madaling araw pa ay tumulak na kami paparoon.Isang napakagandang kalesa ang aming sinakyan. May mga nakaukit na bulaklak sa labas  nito. At sa loob naman ay kulay lila na seda ang nakabalot.Malaku at nakasarado ang kalesang ito, kung kaya't maaaring apat ang makasakay nito. Ngunit dahil kaming dalawa lamang ng heneral ang narito ay nasa harapan ko siya nakaupo.Nakapikit siya ngayon at nakahalukipkip ang mga braso. Kuno't ang noo at manipis na nakatikom ang mga labi.Bakit hanggang sa pagtulog niya ay parang galit na naman s

Mga magulang.Sila ang unang nagturo sa atin sa mga bagay bagay,  katulad ng magandang asal, respeto, pagpapatawad, paghingi Ng tawad at lalong lalo na ang pagmamahal.Kahit makailan man tayong nagkasala sa kanila, hindi pa rin magbabago ang kanilang pag-ibig sa atin.Ikwenento ng aking abuela ang mga kapilyohan ng aking inay noong bata pa lamang siya.Kung paano siya binigyan ng kung ano ng kaniyang mga magulang kahit gaano kahirap kunin ay kinakaya para sa kaniya.Ibang iba pala ang inay noong bata pa siya, ngayon kasi hindi siya gaanong nanghihingi ng kung ano kay itay.Ipinakita rin niya sa akin ang mga laruan na galing sa

"Quién eres tú?" (Sino ka?) ang syang unang narinig namin mula nang magkayapan kami ni Manuelo. Agad naman kaming naghiwalay nang namataan namin ang heneral sa aming likod.Lumapit sa amin ang heneral at nagpapagpag naman so Manuelo sa kaniyang kasuotan. Lumaki ang kaniyang ngiti at parang batang nasasabik makilala ang isang bagong kaibigan."Ah! Heneral, si Manuelo po ang aking kaibigan. Taga amin rin siya," tinitigan niya muna simula sa mukha hanggang paa at pabalik sa mukha ang kaharap."Manuelo, ang heneral, si Heneral Eustaquio.... Eustaquio Marino Miguel Ponce dela Pena," pagpapakilala ko sa dalawa. At napansin ko ang kaniyang parang nangliliit na ekspresiyon. Ngumisi siya ng bahagya bago bumalik sa seryoso ang mukha.