Ano Ang Mga Nobela Na Tumatalakay Sa Inang Wika?

Bilang isang taong lumaki sa isang bayan kung saan ang kultura ay umiikot sa ating wika, hindi ko maikakaila kung gaano kahalaga ito sa ating pagkatao. Ang ating inang wika ang nagsisilbing tulay, hindi lamang sa pakikipagkomunikasyon, kundi pati na rin sa pagpapahayag ng ating mga saloobin at ideya. Sa bawat salitang ginagamit natin, may dalang kasaysayan at tradisyon na nasa likod nito. Halimbawa, kapag ako'y nakikipag-usap sa aking mga kaibigan sa sarili nating wika, parang bumabalik ako sa mga alaala ng aking kabataan—mga laro, kwentuhan, at mga kwentong bayan na ordinyal sa ating kultura. Ang pagkakaroon ng kakayahang gamitin ang ating inang wika nang may pagmamalaki ay isang napakagandang paraan upang ipanatili ang ating pagkakakilanlan bilang mga Pilipino. Narito ang mga lokal na tula at kwento na naglalarawan sa ating sariling katutubo na yaman, na nararapat ipagmalaki. Minsan, napapansin ko na maraming tao ang mas pinipiling gumamit ng banyagang wika kaysa sa ating sariling wika, lalo na sa social media. Pero para sa akin, naiiba ang pakiramdam kapag ginagamit ko ang aming inang wika. Ang buhay ay mas puno ng damdamin at emosyon. Dito, ang bawat pangungusap ay may kaakibat na pagkakaintindihan at koneksyon sa ibang tao. Sa mga okasyong nakakatagpo ako ng mga banyagang kaibigan, sinasadyang ipinapakita ko sa kanila ang mga salita at kasabihang Pilipino. Madalas silang namamangha sa diksyunaryo ng ating wika, at ang pagkakaroon ng pakikilahok sa pag-aaral tungkol sa ating kultura ay isang mabisang paraan upang ipagmalaki siya. Sa aking pananaw, dapat tayong maging mas aktibo sa pagpo-promote ng ating inang wika. Sinasalamin nito ang ating mga pagkakaiba-iba at sa kabila ng mga pagbabago sa modernong mundo, ang ating sisiu ay nandoon pa rin. Minsan ay naglalaan ako ng oras upang magbasa ng mga lokal na akdang pampanitikan; tila naririnig ko ang boses ng mga ninuno natin na nagkukuwento. Isang pagkakataon na pumunta ako sa isang pampanitikang event, nagdala ako ng panibagong aklat na isinulat sa ating sariling wika. Ipinakita roon na hindi lamang tayo tagatanggap ng mga banyagang impluwensya kundi higit sa lahat, mga prodyuser din ng sariling sining at kultura. Ang pagpapahalaga sa ating sariling wika ay isang responsibilidad na dapat nating yakapin. Kabilang dito ang pagbibigay ng suporta sa mga institusyon at mga tao na nagtatrabaho para mapanatili ito sa ating lipunan. Ika nga ng kasabihan, 'Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan.' Ang ating inang wika ay hindi lamang isang bagay na dapat ipagmalaki; ito ay isang kayamanan na dapat ipasa sa mga susunod na henerasyon. Sa huli, sa bawat salitang binibigkas natin, nag-iwan tayo ng makulay na bakas sa anumang landas na ating tatahakin.

Bihira akong makakita ng telenovela na hindi naaapektuhan ng inang wika na ginagamit dito. Paano nga ba naman hindi? Ang mga diyalogo at saloobin ng mga tauhan ay karaniwang nakaugat sa kulturang matatagpuan sa kanilang wika. Kapag ang isang karakter ay nagkukuwento, ang kanyang tono, diin, at kahit ang mga slang na salitang ginagamit ay nagbibigay ng mas malalim na konteksto sa kwento. Isipin mo, sa mga telenovela tulad ng 'Marimar', maraming emosyon ang nailalabas sa simpleng linya na binibigkas sa tamang pagkakaintindi sa wika. Nagiging tulay ito upang mas maintidihan natin ang kanilang mga pinagdadaanan at mas madama ang kanilang mga emosyon, kaya’t ang wika ay hindi lang simpleng medium ng komunikasyon kundi isa ring mahalagang elemento ng kwento. Isa sa mga bagay na nagpapasaya sa akin bilang isang tagapanood ay ang paraan ng pagsasalita ng mga tauhan. Nakikita natin ang pagbibigay-diin sa kanilang mga pinagmulan at paano ito nakakaapekto sa relasyon sa ibang tauhan. Halimbawa, ang isang karakter na nagmula sa mataas na estado ng buhay at gumagamit ng pormal na wika ay kadalasang may iba't ibang interaksyon kumpara sa karakter na madalas gumamit ng lokal na dijalekt. At dito rin pumapasok ang mga sitwasyong puno ng drama, kung saan ang mga miscommunication dahil sa wika o diyalekto ay nagbibigay ng higit pang tensyon at kawili-wiling mga eksena. Kaya nga, napakahalaga ng inang wika sa mga telenovela sapagkat ito ay nagdadala ng mas malalim na kahulugan at koneksyon sa bawat eksena. Dahil dito, ang mga tagapanood na hindi pamilyar sa wika o diyalekto ay minsang nahihirapan sa pag-intindi sa mga nuansa ng kwento. Ang pagsasalin o subtitle ay hindi laging sapat upang makuha ang kabuuan ng mga emosyon na kinakatawan ng mga tauhan. Kaya naman ang mga wika ay tila isang salamin nang sa gayon ay mas maunawaan natin ang mga kwentong ito. Minsan nga nahihirapan akong makarelate sa mga karakter kung wala akong sapat na kaalaman sa kanilang mga interpersonal na ugnayan batay sa kanilang wika. Ang mga telenovela ay guhit ng ating kultura at identidad. Sa bawat linya na binibigkas sa inang wika, parang nadarama ang mga kasaysayan ng ating bayan, tradisyon, at mga aral. Ang wika ay hindi lamang nagdadala ng mensahe kundi pati na rin ang buong karanasan ng mga protaganista, kaya't hindi ka lang basta manonood, kundi hinuhugot mo rin ang sarili mong karanasan mula rito.

Sa kulturang Pilipino, ang inang wika ay higit pa sa simpleng midyum ng komunikasyon; ito ay isang mahalagang bahagi ng ating pagkatao at identidad. Isipin mo na bawat salita na ating binibigkas ay nagdadala ng kasaysayan at tradisyon ng ating mga ninuno. Madalas, ang mga pag-uusap sa ating mga inang wika ay nagiging tulay sa ating mga alaala, kultura, at mga napagdaanan. Parang lumalabas ang mga kwento ng ating bayanan sa bawat pagsasalita, kaya't napakahalaga na pahalagahan ang wika na ito upang hindi mawala ang mga aspeto ng ating pagkakakilanlan. Isang magandang halimbawa nito ay ang mga kwentong bayan at mga kasabihan na naipasa mula sa isang henerasyon patungo sa susunod. Ang mga ito ay naglalarawan ng mga aral at paniniwala na tumutukoy sa ating mga ugali at tradisyon. Ang pagkakapareho sa mga salitang ginamit ay nagiging simbolo ng ating pagkakaisa bilang isang bansa. Kaya naman, ang inang wika ay hindi lang basta salita; ito ay isang pamanang dapat ipagmalaki at isalin sa mga susunod na henerasyon. Bukod pa rito, kapag nangingibabaw ang inang wika sa ating pang-araw-araw na buhay, parang nabubuhay muli ang mas malalim na koneksyon sa ating mga ninuno. Ang paggamit nito sa ating mga pamilya at komunidad ay nagbubuo ng mga ugnayang mas malalim at makabuluhan. Sa tuwing tayo ay nagkukuwentuhan sa ating inang wika, nararamdaman natin ang kahalagahan ng ating lahi at kultura sa malawak na mundo. Totoo, ang inang wika ang nag-uugnay sa ating mga puso at isip, isang bagay na hindi madaling mapansinin ngunit labis na mahalaga sa ating pag-unawa sa ating sarili at sa ating pinagmulan.

Isang magandang tanong ito, at talagang nagbibigay-diin sa halaga ng inang wika sa panitikan. Kung tutuusin, ang inang wika ang nagsisilbing batayan ng kultura at tradisyon ng isang lipunan. Sa mga akdang pampanitikan, ang mga salita, tayutay, at istilo ng pagsulat ay nakaugat sa kasaysayan at karanasan ng mga tao sa isang partikular na wika. Halimbawa, sa mga akdang nakasulat sa Tagalog, makikita ang mga salin ng ating mga kaugalian at paniniwala. Para sa isang mambabasa, ang paglubog sa mga akdang ito ay parang paglalakbay sa ating pagkatao at pagkakakilanlan. Isa pang aspeto ay ang pagbibigay-diin ng inang wika sa mga damdamin at emosyon. Ang mga nuance at kahulugan na dala ng isang salita o pahayag ay maaaring hindi madaling isalin. Halimbawa, ang salitang 'bahay' ay maaaring magdala ng iba't ibang damdamin, mula sa simpleng tirahan hanggang sa simbolo ng pamilya at pagkakabuklod. Samakatuwid, ang inang wika ay hindi lang isang kasangkapan para sa komunikasyon, kundi isang makahulugang daluyan ng mga saloobin at damdamin na nagbibigay-buhay sa mga kwento at tula.

Isang mahalagang aspeto ng pagkakakilanlan ng mga Pilipino ay ang ating inang wika. Sa bawat salin ng aming mga kwento, kultura, at tradisyon, nasusulat ang ating pagkatao. Bawat diyalekto, mula sa Tagalog hanggang sa Cebuano, ay nagdadala ng natatanging kasaysayan at kwento. Halimbawa, sa mga salin ng mga lumang kwento, makikita mo ang mga alamat at mga pahayag ng bayan na nagdadala mula sa mga ninuno hanggang sa kasalukuyan. Nabibigyang-diin ng wika ang ating kalayaan at pagkakasama bilang isang lahi. Sa pamamagitan ng wika, naipapakita ang ating mga paniniwala, halaga, at mga nilalaman mula sa nakaraan patungo sa hinaharap. Tumutulong ang wika sa ating pakikipag-ugnayan sa isa't isa, na dapat ay makilala at ipagmalaki ang ating pagkakakilanlan bilang mga Pilipino. Ngunit higit pa sa kasaysayan, ang ating inang wika ay nagbibigay daan sa mas malalim na koneksyon sa ating mga kanabaan. Sa pamamagitan ng mga kunwaring nilalaman, naiintindihan natin ang mga damdaming mahirap ipahayag. Sa pag-aaral ng iba't ibang wika, gaya ng 'Hiligaynon' o 'Ilocano,' nalalaman natin ang mga pagkakatulad at pagkakaiba sa ibang mga rehiyon, na bumubuo sa mas malalim na pag-unawa sa ating pagkakakilanlan. Karamihan sa atin ay lumaki sa mga kwentong bayan at mga kasaysayan na puno ng mga aralin na ipinahayag sa sariling wika, kaya't ang mga ito ay tumutulong upang humubog sa ating mga pananaw at paniniwala. Ang wika, sa gayon, ay hindi lamang isang kasangkapan ng komunikasyon kundi isang tulay ng pagkakaunawaan at pagkakaisa. Kaya, sa bawat pagkakataon na tayo'y mag-usap sa ating inang wika, huwag nating kalimutan ang halaga nito. Ito ay hindi lamang isang paraan ng pagpapahayag kundi isang paraan ng pagpaparating ng ating ugat at pagkatao. Ang paggamit ng ating wika sa mga mahahalagang gawain, tulad ng pagtuturo sa mga kabataan tungkol sa ating kultura at mga kwento ng pambansang bayani, ay isang paraan din ng paghubog sa kanilang mga pagkakakilanlan. Kaya patuloy nating itaguyod ang ating wika upang mas mapatibay ang ating pagkakaisa bilang isang bayan.

Ang pagtingin sa inang wika sa mga anime ay talagang mayamang paksa na nagbibigay-diin sa kultura at identidad ng mga tauhan. Isipin mo, may mga anime tulad ng 'Shingeki no Kyojin' na nagpapaangat sa salitang Hapon bilang bahagi ng kanilang naratibo. Dito, ang pag-gamit ng wika ay hindi lang basta pang-usap; ito ay isang paraan upang ipakita ang pagkakaiba-iba ng mga lipunan at kung paano ang kanilang mga wika ay nagsisilbing simbolo ng lakas at laban. Kung ang isang tauhan ay may gumagamit ng iba't ibang dia­lects o nagtatangkang makipag-usap sa ibang wika, ipinapakita nito ang kanilang pagkakaugnay-ugnay sa mas malawak na mundo. Kaya naman, ang mga tagahanga tulad ko ay talagang naaapektuhan sa paraan ng pagdiskurso ng mga tauhan tungkol sa kanilang mga wika, na tila bawat salita ay may dalang kamalayang panlipunan at emosyon. Sa mga modernong anime, ang paglipat mula sa tradisyonal na Hapon patungo sa iba’t ibang wika ay isa ring simbolo ng globalization. 'Dorohedoro' at 'Kaguya-sama: Love Is War' halimbawa, ay nagpapahayag ng pagiging bukas sa ibang kultura; ang tunay na pato ng kung paano maaaring maipahayag ang mas malalim na ideya o emosyon sa pamamagitan ng kanilang mga inang wika. Ang pagkakaroon ng mga dayuhang karakter na nakikipag-ugnayan gamit ang kanilang sariling wika ay nagdadala ng kasariwaan at nagtuturo sa atin kung gaano kahalaga ang kasaysayan ng wika hindi lamang sa isang konteksto kundi bilang kasangkapan ng pagbubuklod sa mga tao.

Walang duda na ang mga manga ay isa sa mga pinaka-maimpluwensyang anyo ng sining sa Japan. Isang magandang halimbawa ng mga manga na nalikha mula sa inang wika ay ang 'Naruto' ni Masashi Kishimoto. Ang kwento ay hindi lamang nakakaaliw, kundi puno rin ng mga salitang Hapon na madalas na naiintindihan lamang ng mga tao na nakaugat sa kulturang Hapon. Halimbawa, ang mga terminong ginagamit sa mga laban—tulad ng 'Ninjutsu' at 'Jutsu'—ay isang magandang pagkakataon na maipaliwanag ang mga kahulugan at kaugalian ng laban ng mga ninja sa Hapon. Ang mga salitang ito ay nagdadala ng mas malalim na konteksto na mas madaling maunawaan kapag ang mga mambabasa ay nakatuon sa mga ugat ng kulturang ito. Isa pang halimbawa ay ang 'One Piece' ni Eiichiro Oda, na punung-puno ng slang at karaniwang salitang ginagamit sa araw-araw sa Japan. Minsan ang humor ng manga ay nakabatay sa mga cultural nuances at mga laro ng salita na mahirap isalin. Pero sa huli, ang mga terminong ito ay nagdadala sa atin sa masayang mundo ng mga pirata at mga tao na naglalakbay sa mga malalayong dagat. Tila ito ay isang pagkukuwento na bumabalik sa mga tradisyon ng Japanese storytelling na nakaugat sa kasaysayan at mitolohiya. Hindi rin natin dapat kalimutan ang 'Attack on Titan' ni Hajime Isayama. Ang kwento ay puno ng mga simbolismo na nagmula sa mga kaganapan sa kasaysayan ng Hapon, mula sa mga digmaan hanggang sa mga makasaysayang pagkakaisa. Ang mga terminolohiya tulad ng 'Titans' at 'Scout Regiment' ay talagang nagdadala sa atin sa kaharian ng mga makina at kalasag, na nagbibigay ng ideya ng sigalot at pakikibaka sa mas maigting na antas. Ang mga halimbawa na ito ay nagpapakita ng pagiging komunyon ng wika at sining sa nakatago sa hindi nabanggit na mga kwentong bako-bako ng Hapon.

Naging curiosity ko 'yan nang minsang nag-research ako tungkol sa mga pamagat na paulit-ulit lumilitaw sa lumang talaan ng panitikang Pilipino. Kapag tiningnan mo ang pamagat na 'Inang Bayan', makakakita ka agad na hindi ito tumutukoy sa isang iisang akda — may mga tula, maikling kwento, at periodikal na gumamit ng parehong pamagat sa magkaibang panahon. Dahil dito, wala akong maibibigay na isang tiyak na taon ng paglathala hangga't hindi malinaw kung alin sa mga akdang iyon ang tinutukoy. Masasabing karaniwan ang paggamit ng pamagat na 'Inang Bayan' sa panahon ng kilusang nasyonalista noong unang bahagi ng ika-20 siglo, kaya maraming interpretasyon at edisyon ang umiiral. Kung may partikular na kopya o may-akda kang nasa isip (hal., isang tula kumpara sa isang magasin), doon mo makukuha ang eksaktong taon. Sa trabaho ko sa mga lumang tala, madalas kong ginagamit ang catalog ng National Library at mga archival reproduction para matunton ang pinal at unang paglathala ng isang partikular na edisyon.