Ano Ang Mga Pangunahing Tauhan Sa Mga Mito Tagalog?

Puno ng makulay at masalimuot na simbolismo ang mga mitolohiya ng Tagalog, na naglalarawan ng hindi lamang ating kultura kundi pati na rin ang ating mga pananaw sa buhay at kalikasan. Isang magandang halimbawa ay ang kwento ni Bathala, ang diyos ng mga Tagalog, na kumakatawan sa kabanalan at makapangyarihang pwersa na namamahala sa ating mundo. Ang kanyang pagsasakatawan sa liwanag at paglikha ay nagpapakita ng pag-asa at pananampalataya sa mas mataas na kapangyarihan. Pero higit pa rito, sa mga mitolohiya rin natin matatagpuan ang elemento ng pagsasanay at pagkatuto mula sa ating mga pagkakamali, tulad ng kwento ni Mariang Makiling. Ang kanyang pagkakahiwalay sa mundo ng tao ay nagsisilbing paalala sa atin tungkol sa consequences ng ating mga aksyon at desisyon. Kaugnay nito, may mga mitong naglalaman ng mga moral na aral. Halimbawa, ang kwento ng mga tikbalang at kapre ay nagtuturo sa atin na dapat tayong maging maingat sa ating mga gawain at desisyon, lalo na kung ito ay sa kalikasan. Sinasalamin nito ang ating paghahangad na magtaglay ng respeto sa mga puwersa ng kalikasan at mga espiritu nito. Ang mga simbolismong ito ay hindi lamang naglalarawan ng mga pangyayari o karakter, kundi nagbibigay sila ng mas malalim na mga mensahe na mahalaga sa ating kulturang pinagmulan. Ang mga kwentong ito ay nagbibigay-diin sa ating pagkakaiba-iba at sopistikasyon bilang isang lahi. Hindi lamang mga kakatuwang kwento ang mga ito; sila ay bumubuo ng ating pagkatao. Para sa akin, ang pag-unawa sa mga simbolismo ng mga mito ay isang paraan upang ma-appreciate natin ang ating mga ugat at kasaysayan. Ang mga ito ay parang mga payo mula sa ating mga ninuno na dapat nating pahalagahan at isabuhay sa pang-araw-araw na ating buhay.

Sa pagtalakay sa mga kilalang mito ng Tagalog, agad na pumapasok sa isip ko ang kwento ni 'Bernardo Carpio'. Isang simbolo ng pag-asa at paglaban, si Bernardo ay isinasalaysay na nakulong sa pagitan ng dalawang malaking bundok matapos niyang itaguyod ang mga katagalugang laban sa mga banyagang mananakop. Ang kanyang mitolohiya ay puno ng mga aral tungkol sa pagpupunyagi sa kabila ng mga pagsubok. Isang maalamat na karakter siya na memang mga kabataang Pilipino, nagbigay inspirasyon sa maraming henerasyon na ipaglaban ang kanilang mga karapatan at katutubong kultura. Sa bawat kwento na naririnig ko, parang nabubuhay muli ang lapit ng puso at kalooban ng mga bayani natin sa nakaraan. Ang kwento ni 'Buwan at Datu' at ang kanilang pag-ibig na natigil dahil sa selos ng isang masamang diwata ay tiyak na isang nakakaantig na mito. Ipinapakita nito ang tema ng pagmamahalan na hinaharangan ng mga sinister na puwersa. Minsan akong nag-iisip kung gaano kahalaga ang mga ganitong kwento sa ating modernong mundo, lalo na kapag tinutukso tayo ng mga hindi pagkakaintindihan sa relasyon. Ang mitolohiya na ito ay nagbigay-alam sa akin tungkol sa pag-unawa at pagtanggap sa mga pagkakaiba sa ating mga mahal sa buhay, na tila mahalaga pa rin hanggang ngayon. Ibang kwento naman ang kaakit-akit sa akin ay ang ‘Alamat ng Pinya’. Ang kuwentong ito ay tungkol sa isang batang babae na tamad at ayaw tumulong sa kanyang ina, kaya siya ay naging pinya. Ang kanyang pag-uugali ay nagbigay ng aral tungkol sa kahalagahan ng pagsusumikap at responsibilidad. Minsan, kapag nag-aabang sa pila sa supermarket, naiisip ko ang aral mula dito at nakakabibo na malaman kung gaano ka-creative ang ating mga ninuno sa pagbibigay-diin sa mga mahalagang halaga. Tila ang mitolohiya ng 'Malakas at Maganda' ay hindi rin maikakaila sa mga sikat na kwento ng Tagalog. Ang kanilang kwento, bilang unang tao, ay may kasamang tema ng paglikha at pag-ibig. Naniniwala ako na ang bawat soft giggle o matinding debate tungkol sa pinagmulan ng tao ay palaging bumabalik sa kwentong ito. Habang nag-uunahan ang mga kabataan at matatanda sa gutom at pag-ibig, nadarama ko ang mas malalim na koneksyon sa ating kultura at ugaling Pilipino. Puwede rin bang banggitin ang mga kwento ng 'Si Bathala'? Ang mga alamat na nakakalat sa mga sulok ng bansa ay pumapalot sa puso at isip ng bawat Pilipino. Ipinapakita nito na ang Diyos ay hindi lang isang mas mataas na nilalang, kundi isang kaibigan na handang makinig at tumulong. Balikan natin ang mga kwentong ito at sana'y ipasa natin ang mga ito sa susunod na henerasyon – isang daang taon mula ngayon, marahil ang mga bata ay maghahanap pa rin ng kahulugan mula sa ating mga alamat.

Paano ba naman, ang mga mitong Tagalog ay talagang nagsisilbing salamin ng ating kultura at pagkatao. Sa bawat kwento, hindi lamang natin nakikita ang mga halaga ng ating lahi, kundi kasabay din ang mga aral na naiwan ng ating mga ninuno. Halimbawa, ang mga kwento tungkol kay Bathala o diwata, nagdadala ng mga mensahe ng respeto sa kalikasan at sa kapwa tao. Sa mga kuwentong ito, lumalabas ang mga tema ng sakripisyo, katapangan, at pag-ibig, na nagbibigay inspirasyon sa atin, lalo na sa mga kabataan. Ang mga ito ay parang mga gabay na nagsisilbing ilaw sa madidilim na bahagi ng ating landas, at nakatutulong sa pagbuo ng ating identidad.  Dahil dito, ang mga mitong Tagalog ay hindi lamang simpleng kwento; sila'y nagsisilbing mga pagkakataon upang bumalik tayo sa ating mga ugat at alamin ang ating mga pinagmulan. Napaka-importante ng mga tauhan sa mitolohiya, tulad ni Maria Makiling, na bumubuo sa ating pananaw sa mga bagay. Nakikita natin ang mga ito bilang mga simbolo ng pag-asa at pagkilos sa panahon ng kagipitan. Isa itong pagkakataon para sa bawat henerasyon na iugnay ang kanilang mga karanasan sa mga kwentong ito at maipasa ang mga aral na ito sa susunod na henerasyon.  Sa kabuuan, ang mga mitong ito ay isang mahahalagang bahagi ng ating kultura, nagbibigay liwanag at nag-uugnay sa ating mga pagkatao, kaya't dapat natin itong ipagmalaki at ipasa sa iba.

Bilang isang masugid na tagahanga ng mga mito, palaging nakakaengganyo isipin kung paano naiiba ang mga mitolohiyang Pilipino mula sa iba pang mga kultura. Una, ang mga mito sa Pilipinas ay kadalasang nakaugat sa kalikasan at mga elementong espiritwal. Halimbawa, ang mga diwata at engkanto sa mga kwentong Pilipino ay madalas na inilalarawan bilang mga tagapangalaga ng mga kagubatan, bundok, at iba pang likas na yaman. Sa kaibahan, maraming mito sa Kanluraning kultura ang nakatuon sa mga diyos na may kapangyarihang magmakaawa at magbalik, tulad ng mga diyos ng Griyego na naglalaban-laban para sa kapangyarihan. Ang mga mito ng Pilipinas ay nagpapakita ng mas malalim na koneksyon at paggalang sa kalikasan, na talagang nagbibigay ng natatanging pananaw. Isang aspeto na talagang kapansin-pansin ay ang paglalaman ng mga kwento ng mga bayani na nagtatanggol sa kanilang lahi at naglalaban para sa kanilang bayan. Pag-isipan mo ang kwento ni Lam-ang mula sa Ilocos o si Malakas at si Maganda, na pawang nagdadala ng temang pagkakaisa at katatagan ng bayan. Ang mga ito ay nagsisilbing inspirasyon at nag-uudyok sa atin upang maging matatag sa harap ng mga pagsubok. Sa ibang mga kultura, ang mga mito ay kadalasang pumapalibot sa mga panandaliang tagumpay o maging mga personal na laban, ngunit sa mga kwentong Tagalog, sa halip na ituon ang pansin sa indibidwal, kadalasang binibigyang-halaga ang sama-samang pagsisikap. Tila ang mga kwentong ito ay sinaunang mga aral na nagbigay-diin sa mga pagpapahalaga ng bayanihan, pagkakaisa, at pagmamahal sa kalikasan. Ang elemento ng pamayanan sa mga kwentong ito ay talagang nagpapalutang ng pagkakaiba sa kabuuan. Habang nakatuon ang iba pang kulturan sa mga diwata o mga diyos, ang mga Pilipinong mitolohiya ay may mga nilalang na kadalasang nagiging simbolo ng pagkakaibigan ng tao at ng kalikasan, na nagdadala sa amin sa isang mas malalim na pag-unawa sa ating mga ugat at pinagmulan.

Isang aspeto ng ating kultura na madalas na nakakaligtaan ay ang mayamang mundo ng mga mito ng mga Tagalog. Ang mga kwentong ito ay hindi lamang kasaysayan; sila ay mga salamin ng ating mga paniniwala, pangarap, at takot bilang isang bayan. Sa bawat kwento ng mga diyos at diyosa, makikita natin ang ating mga tradisyon at paano natin tinitingnan ang kalikasan at ang ating lugar dito. Ang mga mito ay nagbibigay-daan upang maipasa ang mga aral mula sa isang henerasyon patungo sa susunod, nagsasalaysay ng mga katangian tulad ng katapangan, silakbo ng damdamin, at kahit ang mga pagkakamali ng tao. Minsan, kapag iniisip ko ang mga kwentong ito, naisip ko kung gaano kahalaga ang likha ng mga sinaunang tao sa paghubog ng ating pagkatao at pagkakakilanlan bilang mga Pilipino. Tila kaya tayong bumalik sa nakaraan sa pamamagitan ng mga mito na ito. Ang mga kwento ng 'Bathala', 'Amanikable', at iba pang mga diyos, ay nagbigay ng pag-unawa sa ating mga ninuno tungkol sa mundo at sa kanilang kapaligiran. Sa katunayan, ang mga kwentong ito ay mahalaga dahil nagiging salamin ito ng ating mga pag-uugali at paniniwala, hindi lamang sa relihiyon kundi pati na rin sa moralidad at etika. Ang pagkakaroon ng mga mito sa ating kasaysayan ay nagiging tulay upang malaman ang ating mga ugat at mga pinagmulan. Kapag binabasa ko ang mga mito, ramdam na ramdam ko ang koneksyon sa ating pagkatao. Ang mga kwento ng 'Malakas at Maganda' ay naglalarawan ng ating pagka-mahirap na hindi kailanman huminto sa pagsisikap. Tulad ng mga tauhang bayan sa mga kwento, nakikita ko ang mga tao sa paligid ko na lumalaban para sa kanilang mga pangarap sa kabila ng hirap. Sa ganitong paraan, ang mga mito ay hindi lang kwento ng nakaraan; ito ay inspirasyon para sa hinaharap. Ang mga kwento rin ay naglalarawan ng ating pakikitungo sa kamalian at kung paano natin hinaharap ang mga pagsubok. Ang maraming namamayani sa ating lipunan bukod sa pagiging mayaman sa kultura ay ang mga aral na nagmumula sa mga mito, na nagtuturo ng halaga ng paggalang sa kapwa at kalikasan. Makikita mo sa iba't ibang komunidad ang mga sariwang interpretasyon o mga modernong adaptasyon ng mga mito, na hindi lamang nagpapatuloy sa tradisyon kundi nagpapasigla rin ng kulturang ito sa mga kabataan. Ang mga mito ay hindi lamang tungkol sa mga kwentong ibinabahagi; sila rin ay mga talinghaga na nagbibigay-diin sa halaga ng pagkakaisa, pamilya, at pagtulong sa isa’t isa. Ang mga aral ng mga kwentong ito ay nagbibigay-diin na sa kabila ng mga pagsubok, may pag-asa pa rin sa ating mga puso. Tila isang ligtas na kanlungan ang mga mito, nagbibigay siya ng inspirasyon sa ating lahat na ipagpatuloy ang paglalakbay.

Isang talagang kapana-panabik na pag-usapan ang mga kontemporaryong bersyon ng mga mito sa Tagalog! Sa nakaraang ilang taon, nagkaroon ng pagsibol ng mga kuwentong reinterpreted na talagang kinuha ang mga tradisyunal na elemento at inilagay ito sa moderno, kadalasang nakaangkla sa buhay ng mga kabataan. Halimbawa, sa mga webtoon at mga online na komiks, makikita ang mga karakter na may katangiang mula sa mga bayani ng ating mitolohiya ngunit may mga bagong hamon tulad ng social media, trabaho, at mga relasyon sa pamilya. Isang magandang halimbawang makikita dito ay ang paggamit kay Maria Makiling sa mga kuwentong may urban fantasy, kung saan siya ay bumabasag sa mga stereotype at nagiging isang simbolo ng empowerment. Marami sa mga ito ang nagtalaga sa mga poundasyon ng ating kultura habang nagdadala ng mga bagong tema na umuugma sa ating panahon. Ang mga kontemporaryong bersyon ng mga mito ay tila walang katapusan. Nakakatuwang tingnan na may mga palabas sa telebisyon at pelikula na kumukuha ng inspirasyon mula sa mga alamat ng mga diwata at halimaw. Ang ‘Diyos at Bayan’ na palabas ay nagninilay sa mga kaugaliang ito sa isang makabago at nakakaengganyong paraan, na ginagamit ang teknolohiya at pagiging mulat sa lipunan upang ipakita ang mga problema ng makabagong panahon. Ang pag-aasnabi na ito sa mga tradisyunal na kuwento ay nagbubukas ng pinto para sa mga tao, lalo na sa kabataan, upang mas mapag-intindi ang kultura habang pinapanatili ang kasiyahan at pagsasaya sa panonood. Dahil sa mga bagong bersyon ng mga mito, mas nagiging accessible ang ating mga alamat. Nakita ko na kahit ang mga simpleng story-telling sessions online, o kaya naman sa mga community events, mas pinipili ng mga tao na talakayin ang mga kuwentong ito sa konteksto ng kanilang araw-araw na buhay. Ang mga elemento mula sa ‘Ibong Adarna’ at ‘Florante at Laura’ ay makikita sa mga modernong produksyon, pinapakita na ang mga aral sa kuwentong ito ay timeless. Nagsisilbing paalala ito sa atin na ang mga eskiyang aral ay mahalaga at patuloy na umuusbong sa ating makalumang lipunan.

Teka, pag-usapan natin ang isa sa mga pinaka-fundamental na pangalan kapag nilalahad ang mitolohiya ng mga Tagalog: si Bathala. Sa tuwing naririnig ko ang pangalang ito parang bumabalik ang sinasabing oras ng pagkakalikha — siya ang karaniwang itinuturing na pinakamataas na diyos, ang lumikha ng langit at lupa at ng lahat ng bagay. Marami sa mga sinaunang manunulat at lokal na kwento ang bumabanggit sa kanya bilang may kapangyarihang nag-utos sa mga ibang espiritu at diyos-diyosan ng kalikasan. Madalas kong gustong idugtong na may halo itong impluwensiya mula sa paghahalo ng kultura; may mga pag-aaral na nag-uugnay ng pangalang Bathala sa salitang minana mula sa banyagang salita na may ibig-sabihin na 'noble lord', at nang dumating ang mga Kastila, inihalintulad nila si Bathala sa konsepto ng 'Dios'. Ngunit sa tradisyong Tagalog, hindi lang siya basta isang konsepto—may mga ritwal at panalangin na iniaalay sa kanya sa mga malalaking okasyon, habang ang maliliit na gawain ay madalas inilalaan sa mga anito o mga lokal na diwang-bayan. Nakakatuwang isipin na kahit lumipas ang mga siglo, kapag nagkukuwento kami ng alamat o nagbabasa ng lumang tula, parang buhay pa rin si Bathala sa mga salita at gawi. Para sa akin, siya ang sentrong pigura sa mapanlikhang kosmolohiya ng mga Tagalog: tagapaglikha, tagapagpasiya, at simbolo ng ugnayan ng tao at kalikasan — isang malakas at nagsasaliksik na pagkakakilanlan ng ating mga sinaunang paniniwala.

Dumating ang mga kwento ng mga mito sa ating kultura mula sa mga ninuno na nagtatag ng mga tradisyon at paniwala na nagsilbing gabay at aral. Isa sa mga kilalang mito ay ang tungkol kay Juan Tamad. Kilala siya sa kanyang katamaran, kung saan madalas siyang nag-aaksaya ng oras sa ilalim ng isang puno ng mangga, sabik na naghihintay na mahulog ang bunga sa kanyang bibig. Ang kwento niya ay nagtuturo sa atin tungkol sa tamang pagpapahalaga sa pagsisikap at ang mga bunga ng ating mga aksyon. Nakakatawa man, pero ang talinghagang iyan ay nagbibigay ng aral na dapat tayong kumilos para makamit ang mga bagay na gusto natin, hindi lang umasa sa swerte. Kabilang din sa mga sikat na mito ang kwento ni Maria Makiling, ang engkantada na naninirahan sa bundok ng Makiling. Siya ay ikinukuwento bilang magandang katangian ng bayan, na nagpapakita ng kabutihan at proteksiyon para sa mga tao. Isinasalaysay na siya ang nagbigay-buhay sa kalikasan at kapaligiran, kaya sinasamba siya ng mga tao sa lugar. Ang kanyang kwento ay nagpapakita kung gaano kahalaga ang paggalang at pangangalaga sa kalikasan, lalo na sa panahon ngayon na ito ay labis na naapektuhan ng tao. Isang ديامante na hindi dapat mawala sa anomang pagtalakay ay ang kwento ng mga kapatid na si Bathala at si Ominikud. Sinasabing itong dalawa ay lumikhang kasama ang mga diyos at diyosa, na magiging tagapangalaga ng mga tao. Ang kwento ay nagdadala ng mahigpit na mensahe na nagsasaad kung paano at bakit dapat nating iginagalang ang mga patakaran ng ating mabalasik na kapaligiran. Mula sa kanilang kwento, naisip ko na mahalaga ang pagsasama-sama at pagkakaisa sa pagbuo ng ating mga komunidad. Huwag kalilimutan ang kwento ng mga diwata at mga kapre, na pumukaw sa isip ng mga tao tungkol sa mga halimaw na nakatago sa likod ng mga puno sa gubat. Ang mga kwentong ito ay nagsilbing babala sa mga tao, kaya mula sa mga trahedya ng mga lokal na alamat, natutunan ng mga ninuno at mga susunod na henerasyon kung saan sila dapat lumayo. Ang mga kwento ng mga halimaw ay tila nagbibigay sa atin ng babala at nagsisilbing tagapangalaga sa ating mga batas at tradisyon. Hindi maikakaila na ang mga mitong ito ay itinuturo sa atin na ang kasaysayan at kultura ng isang bayan ay hindi lamang nakatanim sa mga libro, kundi sa mga kwentong gian ng ating mga ninuno. Tuwing ako ay nakikinig o nagbabasa ukol dito, parang bumabalik ang damdamin ng pagmamalaki na bahagi ako ng ganitong mayamang kulturang Pilipino. Ang mga kwento ay hindi simples na salita kundi mga meesahe na dapat nating isapuso.