Bakit Mahalaga Ang Bathala Mitolohiya Sa Mga Pilipino?

Isang mundo na puno ng mahika, himala, at mga kwento ng mga bayani ang bumabalot sa mga mitolohiyang kwento na talagang kilala sa mga bata. Halimbawa, ang kwento ni Hercules ay nakakuha ng atensyon ng mga bata sa buong mundo dahil sa kanyang mga nakatutuwang pakikipagsapalaran at paglalakbay sa paghahanap ng kanyang lugar sa mga diyos at tao. Sa mga kwento tungkol sa kanya, may mga halong drama at aksyon na talagang nakakaengganyo. Sa mga pelikulang gawa ng Disney at iba pang mga bersyon, ang kanyang nakatutuwang personalidad ay tila nagbibigay ng inspirasyon sa mga bata na maging matatag, determinado, at puno ng pag-asa. Bukod dito, lumalabas na ang mga kwento ng Griyegong mitolohiya ay talagang naging paborito ng mga bata dahil sa kanilang kakaibang mga karakter at masalimuot na mga kwento na puno ng aral. Tulad din ng kwento ng mga diyos mula sa mitolohiyang Norse, gaya ni Thor na kumakatawan sa lakas at kagitingan. Ang kanyang kwento kasama ang kanyang trusty na martilyo at mga laban sa mga higante ay tiyak na pumupukaw sa imahinasyon ng mga kabataan. Ngayon, sa mga comic books at superhero movies, ang mga elementong ito ay lumalabas upang muling pahusayin ang kanilang pananaw sa tradisyonal na mitolohiya. Ang mga kwento ng Thor at ng iba pang mitolohiyang karakter ay naglalaman din ng mahahalagang aral tungkol sa pagkakaibigan at pananampalataya. Huwag kalimutan ang mga kwento ng mitolohiya mula sa iba't ibang kultura, tulad ng kwento ni Maui sa mitolohiyang Maori. Ang kanyang mga pakikipagsapalaran sa paglikha ng mga isla at paglikha ng araw ay hindi lamang nagbibigay aliw, kundi nagtuturo rin ng mga pagpapahalaga sa paggalang sa kalikasan at pagtulong sa kapwa. Sa mga ganitong kwento, nagiging daan ito para sa mga bata na matutunan ang mga aral sa buhay habang nag-eenjoy sa mga tahanan na puno ng imahinasyon.

Parang musika sa tenga ko ang bawat linya ng mitolohiya tuwing binabasa ko—may ritmo at tandang bumubuo ng mga leksyon na tumatagos sa puso. Ako, na mahilig magmuni-muni habang naglalakad, napansin kong ang pinakapangunahing aral ng maikling kwentong mitolohiya ay ang pag-ugat ng tao sa mga konsepto ng hangarin, kapritso ng tadhana, at limitasyon. Madalas, ipinapaalala sa atin ng mga bayani na kahit gaano katapang o kagaling, may hangganan ang kapangyarihan at may kahihinatnan ang sobrang pagyabang—tingnan mo ang klasikong tema ng paghamak sa batas ng kalikasan o sa mas mataas na kapangyarihan na nauuwi sa trahedya. Pangalawa, napakahalaga ng pakikipag-ugnayan at moralidad. Maraming maikling mito ang nagtuturo ng malasakit, katapatan, at sakripisyo—mga bagay na hindi nabibili at madalas sinusubok ng mga sitwasyon. Habang lumalalim ang kwento, napapansin ko ring may mga aral tungkol sa pag-asa, pagbabago, at pagiging produktibo sa gitna ng pagdurusa; hindi puro pag-awit ng pabigat ang naririnig natin, kundi mga tulong sa pagbangon. Sa huli, ang mga simbolo at imahe sa mitolohiya ay nagbubukas ng usapan tungkol sa kultura at identidad. Ako ay natutuwa kapag nakikita kong ang simpleng maikling mito ay nagiging daan para maintindihan natin kung paano nag-iisip ang isang lipunan tungkol sa hustisya, takot, at pag-ibig—mga bagay na talaga namang nagsisilbing gabay sa ating pang-araw-araw na desisyon.

Sobra akong na-hook sa mga mitolohiya nang una kong mabasa ang mga maiikling kwento mula sa iba't ibang kultura — at kung tatanungin mo kung alin ang pinakamagandang koleksyon, sasabihin ko na depende talaga sa mood mo, pero may ilang pamagat na paulit-ulit kong nirerekomenda. Para sa klasikong karanasan na puno ng matatalim na episode at kakaibang imahinasyon, hindi mawawala ang 'Metamorphoses' ni Ovid. Hindi siya anthology sa modernong kahulugan, pero bawat kabanata ay parang standalone na maikling kuwento: pag-ibig, paghihiganti, pagbabago. Masarap basahin nang paunti-unti kapag gusto mo ng mga bite-sized myths na puno ng twist. Sa kabilang dulo, kung gusto mo ng mas madaling basahin at sistematikong retelling, kay Edith Hamilton sa 'Mythology' at kay Thomas Bulfinch sa 'Bulfinch's Mythology' ako madalas bumabalik — malinaw ang daloy at madaling sundan ang mga genealogies ng diyos at bayani. Para sa modernong pakiramdam, gustung-gusto ko ang 'Mythos' at 'Heroes' ni Stephen Fry pati na rin ang 'Norse Mythology' ni Neil Gaiman — parehong nagre-retell ng mga classic na mito pero may contemporary na boses na nagiging fresh at relateable. Bilang panghuli, kung koleksyon ng world myths ang hanap mo, maganda ring humalo ng children's classics tulad ng 'D'Aulaires' Book of Greek Myths' para sa visual na stimulus at ng mga scholarly anthologies kapag gusto mo ng mas malalim na konteksto. Sa huli, ang 'pinakamahusay' ay yung babalik-balikan mo nang paulit-ulit — at para sa akin, iyon ang sukatan ng tamang koleksyon.

Nakakatuwang isipin na halos bawat kultura ay may kani-kaniyang bersyon ng diyos o diwatang nag-aalaga sa lupa at sa pagkamayabong — at sa usaping iyon, malapit na malapit si Lakapati sa maraming iba pang mito sa buong mundo. Sa tradisyong Pilipino, si Lakapati ay kilalang-bilang diyos/diyosa ng pag-aani at pagkamayabong, at interesting na sa ilang paglalarawan ay itinuturing na androgynous o may kasamang elemento ng dalawang kasarian, na nagbibigay-diin sa kakanyahan ng paglikha at balanse. Bilang taong mahilig magbasa ng mitolohiya at maghukay ng paralelong kuwento, lagi akong naa-appreciate kapag nakikita ang parehong temang ito sa ibang kultura—ibig sabihin, hindi lang tayo ang may pangangailangan ng ritwal at pagsamba para sa masaganang ani at bagong buhay. Kung titignan mo nang malapitan, makikita mo ang malalapit na katumbas ni Lakapati sa Timog-Silangang Asya: ang pinakakamukha niyang kapwa ay si Dewi Sri o Dewi Sri sa Indonesia at Pyari o Phosop sa Timog-Silangang Asya (Thai at Laotian rice goddesses). Sila ang mga rice goddesses na sinasamba at binibigyan ng alay tuwing panahon ng pagtatanim at pag-aani, at halos pareho ang papel nila — tagapangalaga ng palayan, nagbibigay-buhay, at simbolo ng kasaganaan. Sa mas malawak na perspektiba, malalim din ang pagkakatulad kay Demeter (Greek) at Ceres (Roman), dahil sila ang nagko-kontrol sa siklo ng ani at kamatayan ng mga pananim; sa Norse naman, may mga aspetong pagtataglay ng fertility sa mga diyos tulad nina Freyr at Freyja. Sa Pilipinas, ang pahalaga sa lupa at ani ay napaka-personal at communal, at iyon ang pinaghahawakan ng mga katulad na diyos sa iba't ibang kontinente. May isa pang nakakatuwang layer na nag-uugnay kay Lakapati sa ibang mito: ang tema ng pagkakaiba/kalabuan sa kasarian. Sa Grego-Romanong kuwento, nariyan si Hermaphroditus, at sa isang mas malalim na Phrygian/Cybele tradition nariyan si Agdistis—mga diyos o nilalang na umaabot sa kategorya ng pagiging double-sexed o gender-fluid at may kaugnayan sa kalikasan at pagkamayabong. Ang pagkakaroon ng ganitong mga figure ay nagpapakita na maraming lipunan ang kumikilala sa likas na duality ng paglikha—hindi lang strictly lalaki o babae, kundi isang mas kumplikadong representasyon ng fertility. Sa mga kuwentong ito, natural na nag-iiba ang mga ritwal, simbolismo, at kung paano tinatrato ang diyos sa araw-araw na buhay ng mga tao. Ang pinakacool sa lahat para sa akin ay hindi lang kung sino ang katulad ni Lakapati sa ibang mito, kundi kung paano iba-iba ang mga detalye at damdamin ng bawat kultura habang pareho ang pundasyon: paggalang sa lupa, pagnanais ng kasaganaan, at pagdiriwang ng buhay. Nakakabilib ang paraan ng mga sinaunang tao na ginawang makahulugan ang agrikultura sa pamamagitan ng mga diwa at ritwal—parang magkakaibang bersyon ng iisang kanta. Sa huli, masarap isipin na kahit magkakaiba tayo ng pangalan at hugis ng diyos, iisa ang testamento: mahalaga ang pag-aalaga sa lupa at sa susunod na henerasyon, at si Lakapati ay isang magandang paalala niyan sa atin.

Nakakatuwa, dahil ang pinagmulan ni Pasiphae ay masalimuot at humahantong sa kaugaliang mas lumang pa sa ating mga naiwang teksto. Bilang isang taong gutom sa mitolohiya, palagi akong bumabalik sa pinagmulan ng mga tauhan — at para kay Pasiphae, ang pinakaunang malilinaw na sanggunian ay nagmumula sa tradisyong Griyego mismo. Sa mga fragment ng panahong archaic — lalo na sa tinatawag na 'Ehoiai' o 'Catalogue of Women' na iniuugnay kay Hesiod — makikita ang mga batayang tala tungkol sa kanyang pagkakabansa bilang anak ni Helios at Perse. Mula rito nagbuo ang mas kumplikadong bersyon ng kuwento na naglalaman ng kanyang pag-aasawa kay Minos at ang kadiliman ng kapanganakan ng Minotauro. Pagkatapos, sa panahong klasikong at Romano, lumabas ang mas kumpletong bersyon sa gawa nina Apollodorus sa 'Bibliotheca' at ni Ovid sa 'Metamorphoses', kung saan detalyado ang sumpa (o parusa) na nagbigay-daan sa kanyang kakaibang pagnanasa sa isang toro at ang pagsilang ng Minotaur. Hindi rin dapat kalimutan ang mga sining at palayok mula sa Crete at mainland Greece: ang imahen ng toro at bull-leaping sa Knossos ay nagpapakita na ang mito ay may malalim na ugnayan sa Minoan na kulto bago pa man naisulat. Sa madaling salita: mitolohikal siyang lumitaw sa sinaunang panitikang Griyego (may mga fragment at listahan mula sa Hesiodic tradition) at kalaunan ay pinakilala nang mas buo sa mga sumunod na manunulat tulad nina Apollodorus at Ovid. Para sa akin, ang pinakamahuhusay na sandali ng kuwentong ito ay kapag nakikita mo ang koneksyon ng teksto at mga sinaunang imahe — parang bumubuo ng puzzle mula sa mga labi ng kasaysayan.

Anong gabi ang umulan ng mga bituin habang nag-iisip ako tungkol sa mga elemento ng mitolohiya! Iba't ibang sagot ang pumapasok sa isip ko, at tila ang bawat kultura ay may sariling magandang kwento na umuunlad mula sa mga salik na ito. Una sa lahat, ang mga tauhan ay talagang mahalaga. Kadalasan, makikita mo ang mga diyos, diyosa, at higit pang makapangyarihang nilalang na nagbibigay buhay sa mga kwento. Halimbawa, si Thor sa Norse mythology o si Zeus sa Greek. Ang kanilang mga pagsubok at tagumpay ay nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na maunawaan ang ikot ng buhay at pagkatao. Mahalaga rin ang mga tema at aral. Sa bawat kwento, may mga leksyon na dapat matutunan, gaya ng katapatan, katatagan, o pagsasakripisyo. Ang mga aral na ito ay nagpapahayag ng mga halaga ng isang lipunan. Isang magandang halimbawa nito ay ang kwento ni Icarus sa Greek mythology, na nagtuturo sa atin tungkol sa panganib ng labis na kumpiyansa. Ang puwersang likas o supernatural ay nagpapalitaw din ng matinding epekto sa mga kwento, kaya kumakatawan ang mga ito sa mga natural na fenomeno na nagbibigay ng takot at paggalang sa tao. Higit pa rito, ang setting o konteksto ay hindi rin dapat kalimutan. Ang mga vikings sa Norse mythology ay madalas na ginagampanan sa matitinding tanawin tulad ng mga bundok at dagat, na nagdadala ng sariling saloobin at karakter sa kwento. Lahat ng ito ay nagtutulungan upang bumuo ng masalimuot na mundo ng mitolohiya na puno ng pagkahilig at tunay na damdamin, kung kaya’t hindi ko maiwasang humanga sa kahusayan ng mga kuwentong itinatag sa mga ganitong elemento!

Bilang isang mahilig sa mga kwentong hitik sa simbolismo at diwa, lagi akong namamangha sa mga inspirasyon sa likod ng mitolohiya. Ang mga sinaunang kwento na naihahabi sa bawat kultura ay tila mga salamin na nagpapakita ng kanilang mga pinagmulan, tradisyon, at mga paniniwala. Madalas kong naiisip na ang mitolohiya ay isang paraan para ipaliwanag ang mga hindi mauunawaan na aspekto ng buhay — mula sa mga elemento ng kalikasan, tulad ng kidlat at bagyo, hanggang sa mga emosyon na minsang mahirap ipahayag. Sa mga kwento ng mga diyos at diyosa, tila naroon ang mga katangian ng tao, ang kanilang mga takot, pag-asa, at mga pagkukulang. Napansin ko rin na ang mitolohiya ay madalas na sumasalamin sa mga halaga ng lipunan. Halimbawa, sa mga kwento ng mga bayani, ang mga katangiang hinahangaan ng lipunan ay nakikita. Sa mitolohiya ng mga Griyego, ang mga bayani tulad nina Heracles at Odysseus ay naging simbolo ng lakas at talino, na nagbigay-inspirasyon sa mga tao noong kanilang panahon at pati na rin sa atin ngayon. Sa iba't ibang kultura, makikita ang mga katulad na tema — sa mga alamat ng mga Katutubong Amerikano, ang mga kwento ng bakunawa, at sa mitolohiya ng mga Asyano. Ang bawat detalye, mula sa mga tauhan hanggang sa kanilang mga pakikibaka, ay nagbibigay-diin sa mga aral na maaring dalhin sa ating modernong buhay. Minsan naiisip ko rin kung paano ang mga mitolohiya ay nag-evolve sa paglipas ng panahon. Sa panahon ngayon, lumalabas ang mga balangkas ng mga alamat sa iba pang anyo — tulad ng mga pelikula at anime. Ang kwentong ‘Nausicaä of the Valley of the Wind’ ni Hayao Miyazaki, halimbawa, ay punung-puno ng mga simbolismo ng kalikasan at pakikibaka sa pagitan ng tao at kapaligiran. Nakakatuwang isipin na ang mga kwentong ito, kahit na sa kanilang makabagong anyo, ay nagdadala pa rin ng mga batayang mensahe na nag-ugat sa mga sinaunang mitolohiya.

Tila isang masaganang hardin ng mga kwento ang mga aklat na naglalaman ng mga sikat na mitolohiya. Isang magandang halimbawa ay ang ‘Mythology’ ni Edith Hamilton, kung saan ilalarawan ang mga kwento ng mga diyos at bayani mula sa Griyego at Romano na mitolohiya. Isang bagay na napansin ko dito ay ang kakaibang paraan ng pagkakaayos ng mga kwento, na nagbibigay-diin sa koneksyon ng bawat karakter sa mga pangyayari.… Sa mga pahina nito, damang-dama mo ang kapangyarihan at kahinaan ng mga tauhan, kaya’t kahit hindi ito isang nobela, nararamdaman kong buhay na buhay ang bawat kwento. Ipinapakita nito ang aspetong tao ng mga kilalang diyos at kung paano sila nakipag-ugnayan sa ating mundo. May isa pang aklat na hindi ko maiiwasang talakayin: ang ‘The Complete World of Greek Mythology’ ni Richard Buxton. Ang sining ng mga paglalarawan sa aklat na ito ay talagang nakakabighani. Ang mga ilustrasyon ay nagbibigay ng bagong liwanag sa mga kwento na maaaring pamilyar na sa atin. Nakakatuwang isipin kung paano ang mga mitolohiya ay naging inspirasyon sa mga artist at manunulat sa buong siglo. Isang bahagi na nagustuhan ko dito ay ang talakayan tungkol sa mga simbolismo na ginagamit sa mga kwento at kung paano ito umuugnay sa kultura ng mga tao noon. Huwag din nating kalimutan ang ‘Norse Mythology’ ni Neil Gaiman, na tila isang masarap na kwento na niyuyuko ng mga sagot na puno ng aksyon at aral. Ang kanyang istilo ng pagsasalaysay ay may halo ng kasiyahan at tindi, na mahirap iwanan. Dito, makikita mo ang mga diyos ng Norse mythology, at sa kanyang mga kamay, bumangon muli ang mga kwentong nakabalot sa yelo at apoy. Ang paraan niya ng pagbabalik sa mga kwentong ito ay talagang nakakaengganyo. Ang mga aklat na ito ay patunay na ang mga mitolohiya ay hindi lamang mga kwento ng nakaraan kundi bahagi ng ating kasalukuyan at hinaharap.