Paano Nilalabanan Ng Iba Ang Pamahiin?

Naku, ang haba ng kasaysayan nito — pero enjoy ako magkuwento! Ako mismo napahanga sa kung paano naghalo-halo ang mga paniniwala bago pa man dumating ang mga Kastila. Sa pinaka-ugat, maraming pamahiin sa Pilipinas ay nagmula pa sa sinaunang animistikong pananaw ng mga Austronesian na naglayag papunta rito: paggalang sa kalikasan, pag-aalay sa mga espiritu ng bundok, dagat, at mga ninuno. Bago pa man ang malawakang impluwensya ng ibang bansa, ang mga babaylan at manggagaway ang humahawak ng ritwal — sila ang tagapamagitan sa pagitan ng komunidad at ng mga espiritu, at dito nagsimula ang maraming kaugalian na itinuring natin ngayon na pamahiin. Pinalalim at binago ng pakikipagkalakalan ang mga ito — may dala-dalang ideya ang mga Tsino, Indian, at mga kalapit na rehiyon. Nang dumating naman ang Islam sa ilang bahagi ng Mindanao at kalaunan ang Kristiyanismo mula sa Espanya, hindi nawala ang mga lumang gawi; lumaki silang parang halo. Halimbawa, ang pagdiriwang ng pista na may mga ritwal o ang pagdudugo’t bawal sa panahon ng panganganak — may halong praktikal at relihiyosong dahilan. Maraming pamahiin ang nagsilbing social norms o risk-avoidance: bawal gawing ibabaw ang pagkain o hindi magtutungo sa dagat sa bagyo — may basehan pagdating sa kaligtasan. Nakikita ko rin ang modernong pagpapatuloy: naipapasa sa pamilya, naipoproseso ng lokal na kuwento, at minsan naiinstrumentalize ng simbahan at media. Ang pamahiin, sa madaling salita, ay produktong kultural — pinaghalong pre-kolonyal na kosmolohiya, panlabas na impluwensya, at praktikal na pangangailangan ng pamayanan. Natutuwa ako na kahit araw-araw, may mga maliliit na kasanayan na nagpapaalala sa atin ng pinagdaanang kasaysayan at pagiging malikhain ng mga ninuno.

Nakakatuwang isipin kung paano umiikot ang pamahiin depende sa kung saan ka lumaki — para sa akin, lumaki ako sa Luzon at halata ang pagkakaiba kapag bumisita ako sa mga kapitbahay sa Visayas. Sa Luzon madalas madama mo ang halo ng katutubong paniniwala at katolisismo: may mga bakas ng pag-iwas sa malas na konektado sa simbahan at sa araw-araw na gawain — halimbawa, bawal daw magwalis sa gabi kasi ‘inataboy’ nito ang swerte, at maraming pamilya ang tumatalima sa 'pagpag' pagkatapos ng lamay (hindi ka agad babalik sa bahay pagkatapos ng burol para hindi madala ang kaluluwa ng yumao). Meron ding mga praktika na tila naimpluwensiyahan ng migrasyon at Tsino, tulad ng paglalagay ng pampasuwerte o pag-aayos ng bahay ayon sa mga pamahiin. Sa Visayas naman mas malakas pa rin ang mga umiiral na animistikong paniniwala: kilala ang 'nuno sa punso' at ang pag-iwas sa pag-aantala o pagkasira ng mga punso, at napakahalaga ng paggalang sa mga lugar na pinaninirahan ng espiritu. Malimit din kong narinig ang takot sa 'usog' at ang tradisyunal na lunas para rito—mga espongha, pag-iisi ng luya, o simpleng paglalapat ng daliri at pagbigkas ng salita. Ang pagkakaiba, sa madaling sabi, ay nasa diin: ang Luzon ay mas may halo ng relihiyosong ritwal at urbanong adaptasyon, habang ang Visayas ay mas malalim ang pinanindigang lokal na espiritwalidad sa araw-araw na praktika.

Sobrang nakakatuwa isipin na halos lahat tayo may pamahiin — kahit ang mga taong pragmatic sa araw-araw ay may maliit na ritwal na pinapaniwalaan. Ako, halimbawa, may kalandian ring sinusunod kapag magtutuloy-tuloy ang malas sa laro o kapag may importanteng meeting: simple lang, pero may pakiramdam na gumagana ito. Sa agham, karamihan ng pamahiin ay maipapaliwanag bilang resulta ng cognitive shortcuts: ang utak natin ay naka-tune para makakita ng pattern at dahilan kahit wala naman. Tinatawag itong pattern-seeking at agency detection — madaling mag-assume ang isip na may intensiyon o dahilan sa likod ng mga random na pangyayari. May behavioral na paliwanag din: operant conditioning at reinforcement. Kapag ang isang ritwal ay sinamahan ng positibong kinalabasan kahit pagkakataon lang, natututunan ng utak na i-link ang aksyon sa suwerte. Classic na halimbawa ang eksperimento kay Skinner na nagpakita ng tinatawag nilang 'superstition' sa mga hayop dahil sa pagkakapareho ng reward timing. Dagdag pa rito, may role ang confirmation bias: mas natatandaan natin ang beses na tama ang pamahiin kaysa sa mga beses na hindi. Huwag ding kalimutan ang social at emosyonal na bahagi: binabawasan ng ritwal ang anxiety, nagpapalakas ng pakiramdam ng kontrol, at nagpapatibay ng group identity. Sa madaling salita, ang agham ay hindi sinasabi na ang pamahiin ay totoo sa metaphysical na paraan; sinasabi nito na totoo sila sa epekto — behaviorally, psychologically, at socially. Kaya ako, kahit skeptic, naiintindihan ko bakit sila umiiral at bakit mahirap bitawan ang ilan sa mga ito.

Tuwing umiikot ang usapan sa pamahiin sa pamilya namin, parang nagbubukas ang isang lumang kahon—puno ng kuwento, amoy ng tsaa, at boses ng lola. Lumaki ako sa bahay kung saan bawal magwalis tuwing gabi at hindi pwedeng tumingin sa salamin kapag may dalaw. Hindi lang ito basta bawal; may kasamang mga kwento kung ano ang maaaring mangyari—mga kwentong nagpapakita ng parusa, ng suwerte, at ng hiwaga. Sa praktikal na paraan, ang mga pamahiin ay nagpapagaan ng kawalan ng kontrol: kapag hindi mo alam ang kinalabasan ng isang bagay, ang paglalagay ng 'ritwal' o paniniwala ay nagbibigay ng pakiramdam na mayroon kang magagawa. Puno rin ng kultura at kasaysayan ang mga pamahiin. Madalas may pinag-ugat ito sa pre-kolonyal na paniniwala o nadugtungan ng impluwensya ng relihiyon at kolonyal na pamamalakad. Nakikita ko rin kung paano ito nagiging pang-ugnay ng komunidad—isang paraan para ipasa ang mga paalaala, moral lessons, at norms nang hindi kailangang seryosohin ang bawat sitwasyon. Ang mga lola at tiyahin ko ang nagiging messenger ng mga ito, kaya nagiging bahagi ng pag-aalaga: ang pag-iingat ay pagmamahal din sa isang paraan. Sa huli, nananatili ang mga pamahiin dahil sa kombinasyon ng emosyonal, sosyal, at kultural na mga dahilan. Kahit na may mga oras na nata-tawa ako sa ilan, may respeto pa rin ako sa epekto nila—nakikita ko kung paano nagbubuklod ang simpleng ritwal o paniniwala sa isang hapag-kainan. Madalas, iniisip ko na hindi lang ito tungkol sa paniniwala sa kung ano ang 'totoo' kundi sa kung paano tayo nagkakaintindihan at nagmamalasakit bilang mga tao.

Naku, sobra akong nakaka-relate sa kaba bago ng exam — kaya naglista talaga ako ng mga pamahiin na karaniwan kong naririnig at bakit mas mabuting umiwas na lang sa ilan. Una, may madalas sabihin na ‘wag magwalis ng bahay bago ng exam dahil mawawala daw swerte’. Personal, nakita kong mas nakaka-stress pa ‘yang paniniwala kapag nagkakalat ang kwarto at hindi ka maka-concentrate. Mas praktikal na mag-ayos ng workspace nang maaga kaysa magpaniwala na mawawala ang swerte kapag sinunog ang alikabok. Pangalawa, huwag mag-cut ng kuko o magpagupit ng buhok? Marami ang nagsasabi nito pero para sa akin, ang pag-aalaga sa sarili (kumikis na kuko, malinis na buhok) ay nagbibigay ng confidence — hindi malas. Pangatlo, iwasan ang sobrang kwento ng kabiguan o paghahambing sa iba bago pumasok — nakakahawa ang negative vibes at puwedeng bumaba ang self-esteem. Sa halip, gumawa ng maliit na ritwal na nakakapagpatahimik ng ulo: huminga ng malalim, i-review lang ang main points, at magdala ng tubig. Sa huli, mas mahalaga ang paghahanda at kalmadong isip kaysa sa superstition; nanggaling sa karanasan ko, ang focus at isang mahusay na oras ng tulog ang totoong nagdadala ng "swerte" sa exam.

Sobrang saya kapag napag-uusapan ang pamahiin ng kasal — para akong nagbubukas ng lumang kahon ng mga kwento mula sa mga ninuno at mga tita ko. Sa amin sa probinsya kumakapit pa rin ang ilang klasikong paniniwala: huwag magsuot ng pearls ang bride dahil sabi nila 'luha' raw ang dinadala nito; huwag hayaang makita ng groom ang bride habang nakasuot ng buo niyang damit bago ang seremonya dahil magdadala raw ito ng malas; at kung umulan sa araw ng kasal, maraming matatanda ang magbubunyi dahil tanda raw ng paglalinis at biyaya, hindi malas. Madalas ding iniingatan ang mga singsing—kapag nahulog o naputol ang singsing, ambisyon nila na masamang palatandaan para sa buhay mag-asawa. May mga modernong twist din: ang tradisyunal na 'no seeing before ceremony' ay nilalabanan na ng 'first look' photoshoot, pero nakaka-pressure pa rin minsan dahil may kerong pagbabatikos mula sa lolo at lola. Meron ding superstition tungkol sa mga regalo—hindi raw magandang regalo ang matulis tulad ng kutsilyo dahil puwedeng 'putulin' ang relasyon, kaya karaniwang nilalagay ang barya kung talagang ibibigay. Sa huli, ang pinakapangkaraniwan at praktikal na natutunan ko ay: piliin ang mga paniniwala na nagbibigay ng comfort, at hayaan ang iba na mag-practice ng kanilang sariling ritwal. Sa mismong araw, mas mahalaga ang tawa at suporta ng mga kaibigan kaysa sa bawat pamahiin na pinapaniwalaan mo o hindi.

Sige, pag-usapan natin 'to nang seryoso: nakita ko mismo sa pamayanan ko na ang pamahiin ay hindi lang simpleng kuwentong pambata — nag-ugat ito sa paraan ng pagpapalaki at sa kung paano natututo ang bata mula sa paligid. Noon, may kapitbahay akong lola na mahilig magbigay ng mga babala: huwag maglakad sa gabi dahil may malas, huwag gumamit ng itim na damit kapag may eksam dahil magba-fail daw. Ang batang lumaki sa ganitong setup ay mabilis mag-develop ng hypervigilance at anxiety. Para sa isang bata na mahilig sa ritual, ang paulit-ulit na paggawa ng ‘safety behaviors’—tulad ng pag-iwas sa mga bagay na pinaniniwalaang malas—ay maaaring bigyang-katwiran ang pagkabalisa, kaya lumalala ang takot. Sa kabilang banda, may positibong side din: sa kulturang Pilipino, ang pamahiin minsan nagiging coping mechanism at nagbibigay ng sense of control sa mga hindi tiyak na sitwasyon. Importante lang malaman kung nagiging rigid na at nakakaapekto na sa pag-aaral, social life, o pagtulog ng bata. Minsan kailangan lang ng mahinahon at consistent na pag-uusap, modeling ng healthy coping, at kung kailangan, tulong ng professional para ma-address ang roots ng anxiety. Sa huli, hindi lahat ng pamahiin ay masama—pero kapag pumipinsala na, dapat harapin nang mahinahon at may pasensya.

Aba, napakarami pala ng pamahiin kapag may buntis sa bahay — at parang may kanya-kanyang panuntunan ang bawat lola at tita na dumadaan sa life stage na 'to! Ako talaga, kapag buntis ang kapitbahay namin nagiging parang repository kami ng mga payo: huwag pumunta sa lamay, huwag magpapakulot o magpagupit ng buhok dahil baka 'maputol' din daw ang sinulid ng buhay, at huwag kumain ng hilaw o kakaibang prutas gaya ng pawpaw dahil sinasabing puwedeng magdulot ng aborto. Minsan nakakatawa pero minsan seryoso rin — may nagsasabing huwag magtanim ng mga matutulis na bagay sa paligid ng bahay para hindi sumiklab ang sakit, at huwag maglabas ng buntis sa gabi dahil baka makaakit ng masasamang espiritu. May iba pang maliliit na gawi na nakikita ko: paglalagay ng asin sa gilid ng kama para 'daki' ang masamang tingin, pag-iwas sa nakakalungkot na palabas o eksena para daw hindi tumulad ang anak sa emosyon, at hindi pagbangga sa buntis sa pintuan o poste dahil baka magdulot ng kumplikasyon sa pagbubuntis. Personal, kinikilala ko na ang mga ito ay bahagi ng comfort at pagkakakilanlan ng pamilya — kahit hindi lahat ay may scientific basis, nakikita ko kung paano nakakaaliw at nakakapagbigay ng sense of control sa mga magulang sa panahong puno ng pag-aalala. Sa huli, tip ko na lang: pakinggan ang nanay, respetuhin ang tradisyon, pero kumonsulta rin sa doktor kung may alinlangan — at siyempre, dagdagan ng pagmamahal at konting humor ang lahat ng paalala.