Saan Unang Lumabas Ang Linyang Nasa Diyos Ang Awa Nasa Tao Ang Gawa?

Sorpresa — napaka-karaniwan pala ng linya na 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa maraming pelikulang Pilipino, kaya mahirap magturo ng iisang pamagat lang bilang sagot. Ako mismo, pagnanasa kong itanong iyon, agad kong naaalala ang mga eksenang drama kung saan tumitindig ang loob ng bida pagkatapos marinig o sabihin ang pariralang ito: isang matandang kapitbahay na nagbibigay payo, o lider na nag-uudyok sa mga tao na kumilos para sa kanilang kinabukasan. May mga pelikula na ginagawang turning point ang ganitong linya—isang simpleng usapan na nag-uudyok ng pagkilos: pag-ahon mula sa kahirapan, pagharap sa katiwalian, o pagwawakas ng pag-aalinlangan sa sarili. Sa katauhan ko, mas gusto kong isipin na hindi ito eksklusibo sa iisang pelikula kundi isang bahagi ng kultura na lumalabas sa iba't ibang genre: familia dramas, pulitikal na pelikula, at mga indie na may malalim na temang panlipunan. Kaya kung ang hinahanap mo ay eksaktong pelikula, mas malamang na madinig mo ang pariralang ito sa maraming pelikula kaysa sa isang natatanging titulo — at iyon ang nakakatuwang bahagi: parang kayang punuin ng linya ang maraming emosyon at konteksto depende sa pagkakagamit.

Noong una’y inakala ko na simpleng kasabihan lang ang ‘nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa,’ pero habang tumatanda at sumasali ako sa mga community projects, naging mas malalim ang kahulugan nito para sa akin. Para sa akin, hindi ito kontradiksyon — ito ay balanse. Pinapaalala nito na mayroong biyayang galing sa labas ng ating kontrol, pero hindi ibig sabihin na lalabas ang solusyon kung tayo ay mananatiling nakaupo. May mga pagkakataon na humihingi ako ng tulong sa dasal o pagninilay, at sabay kong ine-execute ang mga konkretong hakbang: magpadala ng mensahe, mag-ayos ng logistics, mag-volunteer. Nakita ko na ang mga pinakamagagandang resulta ay nangyayari kapag may pananampalataya at aksyon magkasama. Madalas ding gamiting paalala para maging mapagkumbaba — hindi lahat ng nangyayari ay dahil sa lakas ko, pero hindi rin dapat akong umasa lahat sa awa lamang. Sa huli, ramdam ko na itong kasabihan ay isang panawagan: humingi ng gabay kung kailangan, pero huwag kalimutang gumalaw. Ang pakiramdam na may pananagutan ako sa resulta ay nagbibigay ng direksyon, at kapag nakikita kong may pagbabago dahil sa sariling pagkilos, mas malalim ang pasasalamat ko sa biyaya na dumating.

Aba, ang ganda ng tanong—may lalim agad ang usapan! Madalas kong naririnig ang kasabihang ‘‘nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa’’ sa mga kuwentuhan namin noong bata pa ako, at lagi kong naisip kung may nobelang literal ang pamagat na yan. Matapos magsaliksik at mag-browse sa mga bookstore at online marketplaces, wala akong nakitang kilalang nobela na eksaktong may ganitong pamagat mula sa mga klasikong manunulat. Pero alam ko namang ginagamit nang malawakan ang pariralang ito bilang tema o kabanata—mapapansin mo ito sa mga koleksyon ng sanaysay, mga dula at ilang self-published na obra sa social media. Kung titingnan mo naman ang diwa ng kasabihan—ang tunggalian ng biyaya at gawa—madalas lumilitaw ito sa mga nobela na tumatalakay sa responsibilidad ng tao sa gitna ng kapalaran: mga akdang gaya ng ‘‘Noli Me Tangere’’ at ‘‘El Filibusterismo’’ na nag-aanyaya ng aksyon laban sa kawalang-katarungan, o kaya’y sa mas makaluma at sosyal na perspektiba tulad ng ‘‘Banaag at Sikat’’. Sa personal, mas naaantig ako kapag ang isang manunulat ay hindi lang nagmumungkahi ng pananampalataya kundi nagpapakita rin ng konkretong hakbang ng mga tauhan—iyon ang kombinasyong nagbibigay ng lalim sa kuwento.

Sobrang nostalgic ang tunog ng tanong mo—parang binuksan mo ang lumang plaka sa likod ng aking memorya. Madalas kong naririnig ang kasabihang 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa mga awiting pang-masa at sa mga lumang pelikula; hindi naman ito palaging literal na linya ng isang sikat na kanta, pero ginagamit ng maraming manunulat ng liriko bilang hook o refrain para magdala ng aral sa awit. May mga pagkakataon na sa kundiman o folk-inspired na mga kanta, isinasama nila ang ganitong katagang Pilipino para mas tumagos ang emosyon — lalo na sa mga kantang tungkol sa paghihirap at pag-asa. Personal, naaalala kong may mga lokal na tagapakinig at acoustic performers sa baranggay fiestas na umaawit ng bagong bersyon ng kantang may ganitong tema; minsan zinaplian nila ang linya para gawing chorus. Hindi ito isang malinaw na, single-hit na awit sa mainstream charts ayon sa alam ko, pero buhay ang kasabihan sa musika ng bayan—lumilipad sa mga lyrics, sermon, at simpleng kantahan sa kanto. Para sa akin, ang linyang yan ay parang maliit na himig ng praktikal na pananampalataya: panalangin at pagkilos magkasabay, at yun ang laging tumatagos sa puso ko.

Sobrang saya ko kapag nakakakita ako ng merch na hindi lang maganda kundi may laman din ang mensahe—kaya pag naisip ko ang 'nasa diyos ang awa nasa tao ang gawa', agad kong naiimagine ang ilang piraso na parehong pormal at may puso. Una, tshirt o hoodie na may simple, classy na typography: puting teksto sa itim na damit o vice-versa, maliit lang sa dibdib pero may maliliit na detalye sa likod ng kuwelyo—parang lihim na paalala. Mahilig ako sa minimal designs kaya gusto ko yung may halong serif at handwritten font para parang lumang sulat-kamay na may modernong twist. Pangalawa, enamel pin o keychain na may simbolikong icon—tulad ng maliit na kamay na tumutulong o banggit ng araw at krus na hindi overtly religious. Maganda rin ang journal o notebook na may embossed na quote sa takip at magandang papel sa loob; perfect regalo para sa mga taong mahilig mag-reflect. Kung gusto mo ng charitable angle, mas bongga kapag may percentage ng kita pupunta sa community projects—may mas malalim na saysay 'yun, at mas magiging meaningful ang pagdadala ng mensahe sa araw-araw.

Teka, may gusto akong ibahagi tungkol sa linyang 'Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa'—madalas ko itong marinig sa bahay noong bata pa ako, lalo na tuwing may problema o kailangang solusyon. Sa karanasan ko, hindi ito talagang maiuugnay sa isang partikular na manunulat; mas tama sigurong ituring itong isang katutubong kasabihan na lumago sa kolokyal na Filipino. Marami sa atin ang gumamit nito sa pang-araw-araw na usapan at sa pulitika o relihiyosong diskurso, kaya nagkaroon ito ng pakahulugang pampangunahin: umaasa ka sa awa ng Diyos pero kinakailangan mong kumilos. Minsan, kapag naiisip ko ang pinagmulan ng mga kasabihan, naiisip ko kung paano naglalakbay ang mga salita mula sa pananalita ng mga karaniwang tao hanggang sa maging bahagi ng kolektibong kaisipan. May mga nagkamaling nagtatalaga ng linya sa kilalang mga manunulat tulad ni Francisco Balagtas o ni Jose Rizal, pero wala akong nakitang matibay na ebidensya na sila ang lumikha nito. Para sa akin, mas makabuluhan ang kung paano ginagamit ang pahayag—bilang paalala na ang pananampalataya ay hindi kapalit ng pagkilos. Sa huli, ang linya ay tumitimo dahil totoo ang simpleng mensahe nito sa maraming buhay: may pag-asa, pero dapat din tayong gumawa.

Nakita ko kamakailan na kapag ginagamit ang kasabihang ‘nasa diyos ang awa, nasa tao ang gawa’ sa fanfic, nagiging instant na tugon ito para sa conflict at karakter. Sa unang bahagi ng kuwento, ginagamit ko ito bilang isang hamon sa paniniwala ng isang karakter — hindi lang sermon kundi isang salamin ng aksiyon. Halimbawa, may tauhang palaging umaasa sa milagro; unti-unti kong pinapakita na habang nananalangin siya, may mga simpleng bagay siyang puwedeng gawin para makatulong sa sarili o sa iba. Ginagawa kong konkretong nyo: pagbuo ng maliit na plano, paghingi ng tulong, o pagtanggap ng responsibilidad. Kapag nag-advance na ang plot, sinasamahan ko ang kasabihan ng mga maliit na ritwal o motif — isang lumang kuwaderno na may paunang salita, o epigraph sa umpisa ng kabanata na paulit-ulit lumalabas. Mahalaga rin na ipakita ang resulta ng gawa: hindi lahat ng problema mawawala dahil lang sa pagsusumikap, pero may tunay na progreso at emotional payoff. Sa ganitong paraan, hindi puro moralizing ang naririnig ng mambabasa; ramdam nila ang hirap, pagkakamali, at belated na pag-asa. Natutuwa ako kapag nagkakaroon ng balanseng emosyon at realism sa dulo.

Naku, gustong-gusto ko itong tema — napaka-rich nitong pwedeng ipakita sa pelikula o maikling dula. Para sa unang paraan, ginagawa ko itong visual contrast: eksena na nagsisimula sa simbahan na may malambing na lit lighting, close-up sa kamay ng karakter na nananalangin, at marahang pag-zoom out para makita mong naglalakad na palabas ng simbahan papunta sa init ng araw at trabaho. Ipinapakita ko ang linyang 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa pamamagitan ng nonverbal: ang panalangin bilang paunang hangarin, at ang pawis at pagkilos bilang konkretong tugon. Sa susunod na talata, sinasamahan ko ng maliit na montage — taong nag-aaral nang gabi-gabi, magtatanim sa umaga, nagbebenta sa kalsada — habang may voiceover na mahina ngunit hindi preachy. Hindi lang salita ang sasabihin; ipapakita ko ang kontra-point: isang karakter umaasa lang sa milagro na hindi gumagalaw, at unti-unting nasasaktan ang buhay niya. Sa dulo, isang simpleng aksyon (tulad ng pagbubukas ng tayong plastik na may tubig para diligin ang halaman) ang nagsisilbing punchline: awa binibigay pero trabaho ang nagpapatibay ng resulta. Gusto kong panatilihin ang tono na totoo at may puso — hindi pangangaral. Ang pinakamalakas na eksena para sa akin ay yung mga maliliit, tahimik na gawa na nagsasabi ng malalaking bagay. Natapos ko palaging ang ganitong script na may isang maliit na ngiti sa labi, kasi tama lang na may pag-asa at gawa nang magkasabay.