Sino Ang Mga Kasamahan Ni Macario Sakay Sa Pag-Aalsa?

Nakakapanabik isipin na ang pag-aalsa ni Macario Sakay ay hindi ginawa ng isang tao lamang—isa itong kolektibong pagsisikap ng mga lumang Katipunero at bagong gerilya na ayaw magpasakop sa pamamahala ng Amerikano. Ako, bilang taong nahilig sa kasaysayan, madalas nag-iisip ng mukha at ng mukha ng mga kasama niya: mga dating miyembro ng Katipunan, mga komander na nagpatuloy ng pakikidigma pagkatapos ng 1898, at mga lokal na pinuno mula sa Tondo, Rizal, at iba pang bahagi ng Luzon. Isa sa mga pinakakilalang kasama ni Sakay na madalas nababanggit sa tala ay si Francisco Carreón, na naging malapit na kakampi at kasama sa pagtataguyod ng tinawag nilang 'Republika ng Katagalugan'.

Bukod kina Carreón, kasama ni Sakay ang iba't ibang ranggo ng mga opisyal at komandante — tangan ang mga karanasan mula sa unang himagsikan, mga eksperto sa gerilya, at mga taong may malalim na lokal na suporta. Marami sa kanila ay hindi gaanong nabibigyan ng pangalan sa mga mainstream na aralin sa kasaysayan, pero sila ang bumuo ng backbone ng kilos-protesta: tens of naka-organize na sangay, tagapagtustos, at mga tagapag-impluwensiya sa barangay na naglaan ng pagkain at impormasyon. Sa mga dokumento at kuwento ng magulang ko, nami-miss ko ang mga hindi kilalang bayani na ito, yung mga naglaho lang sa mga tala pero buhay sa mga kuwentong bibig.

Natapos ang hukbong iyon sa ilalim ng matinding presyon, pagtataksil, at pag-uusap ng mga puwersang Amerikano, at natapos rin ang buhay ni Sakay sa mapait na paraan. Pero tuwing iniisip ko ang kompanyang kasama niya, ramdam ko ang determinasyon ng isang buong henerasyon na hindi basta-basta nagbigay ng kalayaan — hindi lang dahil sa isang pangalan, kundi dahil sa maraming bitbit na pangarap.

Seryoso, ang grupong sumama kay Macario Sakay ay parang isang halo ng mga likas na pinuno ng pamayanan at beteranong rebolusyonaryo na hindi matitinag ng bagong kolonisasyon. Sa pagbabasa at pakikinig sa mga lolo ko, inuuna nila ang ideya na hindi ito isang personal na pag-aalsa lang kundi isang organisadong pagtatangka na magtatag ng isang alternatibong republika, ang tinatawag nilang 'Republika ng Katagalugan'. Sa sentro ng kilusan, makikita mo ang mga tauhang tulad ni Francisco Carreón na tumulong sa pamamahala, pati na rin ang maraming hindi gaanong kilala ngunit mahalagang lokal na komander at tagapag-ugnay.

Habang nag-iipon ng mga trivia at lumang sulat, napansin ko na ang mga kasama ni Sakay ay madalas mga taong may malalim na ugnayan sa Katipunan o mga sumanib sa gerilya matapos ang digmaan laban sa Espanya. Sila ang nagdala ng tactical na karanasan, ng kakayahang magtago sa kabundukan, at ng suporta mula sa mga komunidad. Hindi perpekto ang pagkakakilanlan ng lahat—marami ang hindi nabigyan ng pangalan sa opisyal na tala—pero ang pattern ay malinaw: veterans, lokal leaders, at pangkaraniwang tao na handang tumaya ng buhay para sa ideya ng independensya. Iyan ang nagbibigay saysay sa kwento ni Sakay sa aking mga mata.

Teka, magandang tanong yan—madalas kong sinasagot ito kapag nagbabalik-tanaw kami ng barkada tungkol sa mga bayani. Simple lang ang buod: hindi nag-iisa si Macario Sakay; kasama niya ang mga dating kasapi ng Katipunan at iba pang rebolusyonaryong komander na ayaw magparaya. Pinakamadalas na nababanggit sa mga tala si Francisco Carreón bilang isa sa kanyang malalapít na kasamahan, at kasama rin ang maraming lokal na pinuno at gerilyang kumilos sa Rizal, Tondo, at kalapit na lalawigan.

Kung titignan natin ang mas malaking larawan, makikita natin na ang kanyang hukbo ay binubuo ng mga eksperyensiyadong mandirigma at mga taong may matibay na lokal na suporta—mga taong hindi madaling mapupuksa sa mga dokumento, pero buhay sa mga kuwentong muling isinasalaysay sa komunidad. Sa dulo, ang katotohanan na kakaunti ang kilalang pangalan sa labas ng ilang dokumento ay nagpapakita kung gaano karami ang salaysay ng bayan na naghihintay pang ibahagi.