คำว่า Shī ในภาษาจีนมีความหมายและที่มาอย่างไร?

คำว่า '诗' ในภาษาจีนไม่ใช่แค่คำสั้น ๆ ที่แปลว่า 'บทกวี' แต่มันเป็นประตูไปสู่โลกของวัฒนธรรม ความพิธี และการสื่อสารเชิงสุนทรียะ

เมื่อลงลึกแล้วจะเห็นว่าในยุคโบราณคำนี้ครอบคลุมทั้งบทเพลง พิธีกรรม และบทกลอนที่มนุษย์ใช้ถ่ายทอดความคิดร่วมกัน ชุดรวมบทกวีที่เก่าแก่ที่สุดอย่าง '诗经' แสดงให้เห็นว่าคำว่า '诗' เคยหมายถึงเสียงที่ถูกขับร้องและมีจังหวะร่วมกับดนตรี ไม่ได้จำกัดอยู่แค่การเขียนอย่างเดียว ส่วนอักษรจีนดั้งเดิมของคำนี้เป็นแบบ phono-semantic คือมีส่วนที่สื่อความเกี่ยวกับคำพูด (เช่น ส่วน '言') และอีกส่วนที่ช่วยบอกการออกเสียงตามระบบภาษาโบราณ

พอมาถึงยุคทองของบทกวีในราชวงศ์ถัง เราเห็นว่าคำว่า '诗' กลายเป็นพื้นที่ทดลองทางอารมณ์และภาพพจน์โดยกวีนักพากย์อย่าง Li Bai ซึ่งใช้คำสั้น ๆ แต่ภาพชัดเจน ความหมายของ '诗' จึงขยายจากบทเพลงพิธีกรรมไปสู่ความเป็นภาษาที่มีความเข้มข้นทางอารมณ์และความงามเชิงรูปแบบ แล้วก็ยังมีข้อแตกต่างในแขนงย่อย เช่น บทโบราณ (古体) กับบทที่มีระเบียบเข้มงวด (近体) ซึ่งทั้งสองต่างก็ถือว่าเป็น '诗' ด้วยกัน ความหลากหลายนี้คือสิ่งที่ทำให้คำว่า '诗' ตราตรึงใจเราได้ไม่รู้ลืม

การมองคำว่า '诗' ผ่านมุมของความโหยหาและการเมืองโบราณทำให้เราเห็นอีกด้านหนึ่งที่ดิบและเร่งด่วนกว่า เมื่ออ่านงานของ屈原ใน '楚辞' จะสัมผัสได้ว่าคำว่า '诗' เคยเป็นเครื่องมือของการร้องขอ การประท้วง และคำภาวนา มากกว่าการประดับภาษาเพียงอย่างเดียว เรารับรู้เสียงของผู้คนที่ใช้บทกวีเป็นกระบอกเสียงเมื่อถูกขับไล่หรือถูกกดทับ

ในเชิงเนื้อหา '诗' ในบริบทนี้มักผสมทั้งภาพพจน์ที่รุนแรงและโครงสร้างซ้อนเพื่อเรียกร้องอารมณ์ เช่น การใช้ภาพธรรมชาติเป็นสัญลักษณ์ทางการเมือง เราชอบตรงที่มันไม่กลัวจะเป็นทั้งส่วนตัวและสาธารณะ พร้อมกันนั้นยังสอนให้เห็นว่าเรื่องทางการเมืองและจิตวิญญาณสามารถร้อยเรียงเป็นบทกวีได้ ประสบการณ์อ่านแบบนี้ทำให้คำว่า '诗' กลายเป็นสิ่งที่สั่นสะเทือนหัวใจได้จริงๆ

พอมาอยู่ในยุคสมัยใหม่ '诗' กลายเป็นคำที่เปิดกว้างกว่าเดิมอย่างชัดเจน เรามองเห็นตั้งแต่บทกวีคลาสสิกไปจนถึง '现代诗' ที่เป็นอิสระจากจังหวะและสัมผัสแบบเดิม ๆ

สิ่งหนึ่งที่ชอบคือการที่บทกวีแบบ '词' หรือผลงานของ苏轼 อย่าง '念奴娇·赤壁怀古' ยังคงสะท้อนความหมายของ '诗' ในมิติใหม่—เป็นบทเพลงของความคิดและการรำลึก ไม่จำเป็นต้องยึดติดกับรูปแบบโบราณเสมอไป สำหรับเรา คำว่า '诗' จึงเป็นทั้งเครื่องมือระบายและสื่อนิรันดร์ของความงามที่ยังเดินคู่กับเวลาต่อไป

เสียง 'shī' ในภาษาจีนแมนดารินออกเสียงเป็นโทนหนึ่ง (first tone) และถ้าย้อนกลับไปในด้านภาษาศาสตร์จะเจอร่องรอยของการพัฒนาจากภาษาจีนกลาง (Middle Chinese) ซึ่งส่วนประกอบของอักษรช่วยบอกทั้งความหมายและเสียง เรามักจะคิดเรื่องนี้ในแบบเทคนิคแต่ก็ยังปลื้มกับความงดงามของมัน

โครงสร้างสำคัญที่เกี่ยวข้องกับคำว่า '诗' โดยทั่วไปมีดังนี้:
- แง่ความหมาย: แสดงถึงบทเพลง/บทกวี/บทขับร้อง
- แง่รูปแบบ: แบ่งเป็นรูปแบบโบราณ (古体) กับรูปแบบระเบียบ (近体)
- แง่วรรณกรรม: พัฒนาจากบทร้องจนเป็นพื้นที่แสดงอารมณ์ส่วนบุคคล

เมื่อลองยกตัวอย่างงานที่ใช้ภาษาในเชิงเล่าเรื่องอย่าง '琵琶行' ของ白居易 จะเห็นว่ารูปแบบของ '诗' สามารถรองรับทั้งการบรรยายยาวและการใช้โครงสร้างซ้ำเพื่อสร้างจังหวะ การวิเคราะห์เชิงเสียงและโครงสร้างแบบนี้ช่วยให้เราเข้าใจว่าทำไมคำว่า '诗' ถึงทั้งเทคนิคและศิลปะในคราวเดียว