ฉากประทับใจในอาสี่กรงกรรม ตอนไหนทำให้คนพูดถึงมากที่สุด

เสียงอันนิ่งแต่แฝงด้วยความเข้มข้นที่เห็นได้ชัดในฉากสำคัญของ 'Psycho-Pass' มักถูกจดจำว่าเป็นเสียงของอาคาเนะ ทสึโนะโมริ ซึ่งพากย์โดยคานะ ฮานาซาวะในฉบับญี่ปุ่น ผมชอบที่น้ำเสียงของเธอบาลานซ์ระหว่างความใสบริสุทธิ์กับความตั้งใจจริง ทำให้ตัวละครพัฒนาจากตำรวจหน้าใหม่กลายเป็นคนที่มีเหตุผลและความเข้มแข็งด้านจิตใจได้อย่างน่าเชื่อถือ พอขยับมาดูผลงานอื่น ๆ ของคานะ ฮานาซาวะ จะเห็นมุมต่าง ๆ ของเธอ เช่นบทบาทของ 'มายูริ ชีนะ' ใน 'Steins;Gate' ที่ให้ความอบอุ่นและเปราะบาง คล้ายกับความเป็นเด็กที่ยิ้มง่าย แต่มีกิมมิคทางอารมณ์ ในขณะที่งานพากย์อาคาเนะต้องใช้ความมุ่งมั่นมากกว่า ผมมักจะชอบเวลาที่เธอสลับโทนเสียงระหว่างบทเหล่านี้ เพราะมันแสดงให้เห็นถึงการควบคุมจังหวะและสีสันเสียงที่ยอดเยี่ยม และนั่นทำให้ฉากการตัดสินใจของอาคาเนะหนักแน่นขึ้นในความทรงจำของผม

เวลาเห็นซีนของอาคาเนะที่เงียบและเต็มไปด้วยความคิด เรามักจะนึกถึงเพลงที่ดึงความละเอียดอ่อนของอารมณ์ออกมาอย่างช้าๆ โดยไม่ต้องใส่คำพูดเยอะ หนึ่งในเพลงที่ชอบหยิบมาใช้คือ 'Kataware Doki' จาก 'Your Name' — เสียงเปียโนกับบรรยากาศโคลงเคลงของสังเวียนเวลาให้ความรู้สึกชะงักและแปลกตา เหมาะกับช็อตที่อาคาเนะมองย้อนอดีตหรือรู้สึกขาดอะไรบางอย่าง อีกชิ้นที่เข้ากันได้ดีกับโทนมืดและขมขื่นคือ 'Lilium' จาก 'Elfen Lied' เสียงประสานร้องแบบโบสถ์ทำให้ซีนที่อาคาเนะต้องเผชิญความสูญเสียหรือการตัดสินใจหนัก ๆ มีมิติทางศีลธรรมมากขึ้น ส่วนเพลงนุ่ม ๆ อย่าง 'Merry-Go-Round of Life' จาก 'Howl\'s Moving Castle' ก็เหมาะกับมุมอ่อนโยน เมื่ออยากให้ผู้ชมเห็นความอบอุ่นด้านในของตัวละครโดยยังคงโทนหวานปนเศร้าไว้ได้อย่างลงตัว

เราเคยสงสัยอยู่เหมือนกันว่าทำไมแมวสามสีถึงมักเป็นตัวเมีย แล้วทำไมบางครั้งเห็นตัวผู้บ้าง บอกเล่าจากมุมที่เข้าใจง่ายก่อน: ลายสามสีเกิดจากการมียีนสีส้มที่อยู่บนโครโมโซม X กับยีนไม่ส้ม (เช่น สีดำ/น้ำตาล) อีกตัวนึง เมื่อสัตว์มียีนสองแบบบนโครโมโซม X สลับกันจะเกิดแพตช์สีต่างกันเพราะเซลล์แต่ละเซลล์ปิดการทำงานของ X หนึ่งแท่งแบบสุ่ม (เรียกว่า X-inactivation หรือ lyonization) ฉะนั้นในแมวเพศเมียที่มีโครโมโซม XX หากมีหนึ่ง X เอายีนสีส้มและอีก X เอายีนไม่ส้ม ก็จะเห็นจุดส้มกับดำปะปนกัน การมีแถบขาวบนตัวส่วนมากมาจากยีนอีกชนิดหนึ่งที่ไม่เกี่ยวกับ X โดยตรง แต่มันมีผลต่อการเคลื่อนตัวของเซลล์สร้างเม็ดสี (melanocytes) ระหว่างการพัฒนา ทำให้บางจุดขาดเม็ดสีและกลายเป็นสีขาว ดังนั้นการรวมกันของ X-inactivation กับการกระจายเม็ดสีที่ไม่สม่ำเสมอจึงให้ลายสามสีที่เราเห็นได้อย่างงดงาม สำหรับแมวสามสีตัวผู้ สาเหตุที่พบบ่อยที่สุดคือมีโครโมโซม X เพิ่มขึ้น (เช่น XXY เหมือนภาวะไคลน์เฟลเทอร์ในมนุษย์) ทำให้มีทั้งยีนสีส้มและยีนไม่ส้มอยู่พร้อมกัน จึงเกิดลายสามสีได้ แต่วิถีนี้มักทำให้แมวเพศผู้มีภาวะเจริญพันธุ์ลดลงหรือเป็นหมันได้ อีกสาเหตุที่หายากคือการเป็นแชมไพร่า (chimerism) เมื่อตัวอ่อนสองตัวรวมกันเป็นตัวเดียว ทำให้มีจีโนไทป์ต่างกันในเนื้อเยื่อต่างส่วน ผลลัพธ์คือแมวเพศผู้บางตัวอาจมีลายสามสีได้โดยไม่ต้องมี X เกิน สรุปแล้วเป็นเรื่องของพันธุกรรมและการพัฒนาเซลล์ที่มาประสานกันจนเกิดผลงานศิลปะบนขนของแมว เหมือนโชคชะตาที่ยิ้มให้ผู้เลี้ยงไปทีหนึ่ง

คำว่า 'คู่กรรมเดิม' ทำให้ผมคึกขึ้นเลย—แต่มันก็เป็นคำที่กว้างมากและคนแต่ละรุ่นหมายถึงฉบับต่างกันไป ในมุมมองของคนที่โตมากับภาพยนตร์และละครเวที ผมจะชอบแยกว่าอยากรู้ถึงฉบับไหนก่อน เพราะแต่ละเวอร์ชันมีนักแสดงนำที่คนจดจำต่างกัน เช่น ฉบับภาพยนตร์เก่า ฉบับละครโทรทัศน์ และฉบับละครเวที/มิวสิคัล ต่างก็มีหน้าใหม่ ๆ มารับบทตัวละครหลักที่คนรักเรื่องนี้เทใจให้ ผมชอบเล่าประสบการณ์จากการดูหลายเวอร์ชันพร้อมกัน: บทนำของเรื่องโดยทั่วไปคือหญิงไทยที่ชื่อและบุคลิกแตกต่างเล็กน้อยไปตามการดัดแปลง กับชายชาวต่างชาติ (มักเป็นทหาร/เจ้าหน้าที่ที่เข้ามาในสมัยสงคราม) ที่บทบาทของเขากลายเป็นแกนกลางของความรักและความขัดแย้ง ดังนั้นเวลาใครถามว่า “นักแสดงนำใน 'คู่กรรม' เดิมเป็นใครบ้าง” ผมมักจะถามกลับว่าอยากได้ฉบับปีไหนหรือฉบับการแสดงแบบไหน ถ้าบอกปีหรือสื่อที่ต้องการมา ผมจะเล่าแบบละเอียดถึงใครเล่นบทใดและมุมมองการแสดงที่น่าจดจำได้เลย

เราอยากพูดถึงการดัดแปลงละครของ 'คู่กรรม' ในมุมที่เป็นงานละครเวทีหรือทีวีที่รู้สึกได้ทันทีว่าโฟกัสเปลี่ยนไปจากต้นฉบับ พออ่านต้นฉบับแล้วสิ่งหนึ่งที่ชัดคือรายละเอียดความคิดภายในของตัวละครได้รับพื้นที่มากกว่า แต่ฉบับละครต้องแปลงความคิดเหล่านั้นออกมาเป็นบทพูด ท่าทาง และองค์ประกอบภาพซึ่งย่อมทำให้บางช่วงที่ในนิยายยืดยาวจะถูกย่อ ตัด หรือเปลี่ยนให้กระชับกว่าเดิม การเพิ่มมู้ดด้วยเพลง แสง และการวางฉากทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครถูกอ่านได้ทันทีโดยผู้ชม แต่สิ่งนี้ก็แลกมาด้วยการสูญเสียความซับซ้อนภายในใจซึ่งในหนังสืออาจมีบรรยายยาวหลายหน้า ฉบับละครมักจะแก้ปัญหาด้วยการเพิ่มบทสนทนาหรือฉากที่ไม่ปรากฏในหนังสือเพื่อชี้นำอารมณ์ เช่น ใส่ช่วงที่ตัวละครหนึ่งแสดงออกชัดขึ้นหรือเปลี่ยนลำดับเหตุการณ์เพื่อให้จุดไคลแม็กซ์ทำงานบนเวทีได้ดีขึ้น ยังมีเรื่องการตีความตัวละครที่ต่างกัน นักแสดงหนึ่งท่านสามารถทำให้ตัวละครดูเป็นคนมีเหตุผลมากขึ้นหรือเกรี้ยวกราดกว่าในต้นฉบับ ฉะนั้นตอนดูฉบับละครจะรู้สึกได้ทั้งความสดของการแสดงและการสูญเสียบางมิติของเนื้อหา เหมือนเวลาที่ดูฉบับละครเวทีของ 'Romeo and Juliet' ที่เน้นการแสดงทางกายภาพเพื่อชดเชยความละเอียดของบทกวี ความต่างแบบนี้ไม่ได้ดีหรือไม่ดีเสมอไป แต่มันเป็นการแลกเปลี่ยนรูปแบบการเล่าเรื่องที่บอกคนละอย่างแก่ผู้ชม

แฟนรุ่นเก่าของ 'คู่กรรม' น่าจะคุ้นกับชิ้นสะสมแบบคลาสสิกที่หายากและมีเสน่ห์แบบวินเทจมากกว่าของแฟนเมดสมัยใหม่เลย ผมชอบเก็บของที่เป็นเวอร์ชันดั้งเดิมก่อนเป็นกระแส เช่น เทป VHS หรือดีวีดีเก่าสำหรับฉบับภาพยนตร์หรือซีรีส์ที่มีฉากจำ เป็นของสะสมอีกแบบคือโปสเตอร์โรงหนังสมัยโปรโมตแรกๆ ซึ่งกระดาษกับงานพิมพ์มันให้ความรู้สึกต่างจากโปสเตอร์พิมพ์ใหม่มาก นอกจากนี้ยังมีแผ่นเสียงหรือซาวด์แทร็กแบบซีดีรุ่นเก่า ภาพนิ่งจากกองถ่าย และหนังสือโปรโมตหรือโฟโต้บุ๊กที่มักออกตอนมีการฉายใหญ่ๆ เหล่านี้เป็นของที่ถ้าถูกเก็บรักษาดี ราคาจะขึ้นและหาแทบไม่ได้แล้ว แหล่งหาที่ผมใช้บ่อยคือร้านหนังสือมือสองกับตลาดนัดของเก่า ใครชอบตระเวนจะพบของดีได้ในร้านแถวเมืองเก่า บางชิ้นเจอบนแพลตฟอร์มประมูลต่างประเทศอย่าง eBay ด้วย บางครั้งกลุ่มในเฟซบุ๊กหรือมาร์เก็ตเพลซในประเทศก็มีคนประกาศขายของสะสมชิ้นเด็ด ถ้าใครอยากได้แบบเป็นทางการจริงๆ ลองเช็กกับหอภาพยนตร์หรือออร์แกไนเซอร์ที่จัดรีโทรสเปกทีฟเพราะบางงานมีสินค้าจำกัดออกมาขายด้วย สรุปคือต้องใจเย็นและตาไว ของเด็ดมักโผล่มาไม่บ่อย แต่ได้แล้วมันฟินแบบบอกไม่ถูก

เราโตมากับนิทานรักที่เจ็บปวดแบบโบราณ เลยชอบเห็นคนเอา 'คู่กรรม' มาปรับโทนให้หลากหลายกว่าเดิมมากนัก — ทั้งแนวซ่อมแซม (fix-it) ที่เติมตอนจบให้มีความอิ่มใจ แบบเปลี่ยนเป็น HE, AU สมัยใหม่ที่ย้ายตัวละครไปอยู่ในมหานครแทนหมู่บ้าน, หรือแนว domestic ใส่ฉากครัวและชีวิตประจำวันให้ดูอบอุ่นขึ้นมาอีกหน่อย ในมุมของคนอ่านที่ชอบละเอียด ฉากแยกจากกันกลางสงครามหรือการถูกกีดกันทางสังคมมักถูกเขียนเป็น angst หนัก ๆ เพื่อเน้นความเจ็บปวดของชะตากรรม ขณะเดียวกันก็มีคนเขียนแนวคู่ขนาน (crossover) เอาตัวละครไปปะทะกับโลกยุคใหม่หรือโลกแฟนตาซี เช่น เอาไปเจอกับกรอบเรื่องแบบ 'บุพเพสันนิวาส' เพื่อเล่นกับความต่างของมารยาทและวิถีชีวิต ทำให้เกิดมุมมองใหม่ ๆ แนะนำว่าถ้าชอบฟีลซ่อมแซมหรือหวาน ๆ หาได้ง่ายในแพลตฟอร์มไทยที่มีหมวดแฟนฟิค เช่น เว็บของนักอ่าน-นักเขียนไทยและกลุ่มเฟซบุ๊กที่คนไทยรวมกัน หรือถ้าชอบงานแปลแบบสากล ก็มีพื้นที่ให้ผู้เขียนลงงานภาษาอังกฤษด้วย จุดสำคัญคือดูแท็ก เช่น 'fix-it' 'modern AU' หรือแท็กชื่อคู่ แล้วสำรวจก่อนว่าโทนไหนถูกใจ จะได้เจอเรื่องที่เข้าถึงอารมณ์ได้ทันที

ความตายของกวนอาใน 'สามก๊ก' เป็นฉากที่หลายคนยังถกเถียงกันไม่เลิก ตัวละครที่แข็งแกร่งและซื่อสัตย์อย่างเขาต้องมาเจอจุดจบแบบน่าสลดในตอนที่ 77 ตอนที่หล่อกวนล่อกวนอาให้ตกไปในกับดักของลิโป้และซุนกวน การจากไปของกวนอาไม่ใช่แค่การตายของแม่ทัพคนหนึ่ง แต่สะท้อนถึงความเปลี่ยนแปลงของยุคสมัย กวนอาเป็นตัวแทนของจารีตเก่า ความซื่อตรงที่เริ่มหายไปในยุคแห่งกลอุบาย ฉากนี้ยังถูกเล่าขานในหลายเวอร์ชัน บางฉบับก็เพิ่มรายละเอียดดราม่าเข้าไปอีก แต่น้ำใจนักสู้และศักดิ์ศรีของกวนอายังคงอยู่ในความทรงจำของแฟนๆ 'สามก๊ก' ทุกคน