ซุนวู แรงบันดาลใจมาจากบุคคลหรือตำนานใด?

มีประโยคของซุนวูที่ฉันมองว่าเป็นคำคมระดับไอคอนสำหรับคนเล่นเกมวางแผนหรืออ่านหนังสือยุทธศาสตร์ นั่นคือประโยคที่ว่า "รู้เขารู้เรา รบร้อยครั้งชนะร้อยครั้ง" ซึ่งสั้นแต่หนักแน่นจนแฟนๆ เอาไปหยิบใช้กันแบบมุกคุยกันในบอร์ดหรือแคปหน้าจอเกมแล้วแชร์ ฉันมักจะเห็นคนหยิบประโยคนี้มาใช้เวลาวิเคราะห์แมตช์การแข่งขันหรือแผนบุกใน 'Total War: Three Kingdoms' เพราะมันสื่อถึงการสำรวจข้อมูลและเตรียมทรัพยากรก่อนลงสนามจริง ในชีวิตประจำวันฉันเองก็เอามาเป็นแนวคิดเวลาเลือกทีมโปรเจกต์หรือเตรียมสอบ: ถ้ารู้ทั้งตัวเองและปัญหา โอกาสชนะจะสูงขึ้นมาก ประโยคนี้ไม่ได้สัญญาว่าชนะเสมอไป แต่มันเตือนให้วางแผนอย่างรอบคอบและไม่ประมาท ซึ่งเป็นเหตุผลว่าทำไมคนจากวงการต่างๆ ถึงยังคงอ้างจนถึงทุกวันนี้

ชื่อซุนวูปรากฏเด่นในตำรา 'The Art of War' ซึ่งเป็นแหล่งหลักที่คนส่วนใหญ่คิดถึงเมื่อพูดถึงชื่อซุนวู ผมชอบคิดว่าเรื่องราวของซุนวูคือการผสมผสานระหว่างบทบัญญัติทางยุทธศาสตร์กับตำนานของผู้ชำนาญการรบ ตอนอ่าน 'The Art of War' รู้สึกได้ถึงน้ำเสียงของใครสักคนที่ผ่านการทดลองในสนามจริงมาแล้ว คำสอนอย่างการใช้ความรู้ฝ่ายตรงข้ามและการวางแผนล่วงหน้าไม่ได้เป็นแค่ทฤษฎี แต่เหมือนบทเรียนจากประสบการณ์เฉพาะตัว แง่มุมที่น่าสนใจสำหรับฉันคือความคลุมเครือของต้นกำเนิด—บางคนตีความว่าเล่มนี้รวบรวมความรู้จากหลายคน ขณะที่อีกกลุ่มมองว่าซุนวูเป็นบุคคลเดียวจริง ๆ ไม่ว่าจะเป็นอย่างไร สิ่งที่อยู่ในตำราทำให้เกิดบทสนทนาทางประวัติศาสตร์และวรรณกรรมได้มากมาย และทำให้ฉันอยากอ่านซ้ำทุกครั้งเพื่อจับความหมายใหม่ ๆ

เมื่อนึกถึงภาพลักษณ์ของซุนวูในสื่อภาพเคลื่อนไหว ผมมักเข้าใจว่าเขาไม่ค่อยถูกตั้งให้เป็นตัวละครเอกแบบละครทีวีทั่วๆ ไป แต่บทบาทของเขามักออกมาเป็นแนวคิดหรือแรงบันดาลใจให้ตัวละครนักยุทธศาสตร์ในหนังบู๊-ประวัติศาสตร์ สักเรื่องที่ชัดเจนคือหนังฮอลลีวูด 'The Art of War' ที่ลากชื่อและแนวคิดของซุนวูมาเป็นธีมหลัก แม้หนังจะไปทางเทคโนโลยีสมัยใหม่และการเมืองระหว่างประเทศ แต่องค์ประกอบเชิงกลยุทธ์ การอ่านจังหวะคู่ต่อสู้ และการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า กลับสะท้อนหลักการจากงานโบราณของซุนวูได้อย่างชัดเจน ในมุมมองผม หนังแนวนี้ทำให้คนรุ่นใหม่เห็นว่าแนวคิดเก่าแก่สามารถแปลงเป็นเรื่องราวแอ็กชันสมัยใหม่ได้โดยไม่รู้สึกเชย

อยากเริ่มจากภาพรวมก่อนว่าของเกี่ยวกับซุนวูมีหลากหลายรูปแบบมากกว่าที่คนทั่วไปคิด ผมมักชอบสะสมหนังสือเวอร์ชันสวย ๆ ของ 'The Art of War' เวอร์ชันปกแข็ง ที่พิมพ์แบบฉบับสะสมจะมีคำอธิบายเชิงประวัติศาสตร์ แผนผัง และภาพประกอบสวย ๆ เหมาะสำหรับวางโชว์บนชั้นหนังสือ ส่วนเวอร์ชันกระเป๋าเล็กพกง่ายก็มีให้เลือกหลายแปล และมีทั้งเล่มพิมพ์ใหม่กับชุดรวมคำแปลของนักแปลชื่อดัง ราคาจะแตกต่างกันตามสำนักพิมพ์และปีพิมพ์ นอกเหนือจากหนังสือแล้ว ยังมีแบบเสียง (audiobook) ที่บรรยายโดยนักพากย์ มีคอร์สออนไลน์ที่ยกแนวคิดซุนวูไปประยุกต์ใช้ในการจัดการธุรกิจ รวมถึงโปสเตอร์ศิลปะและพิมพ์ภาพตีความคำสอนแบบโมเดิร์น ซึ่งมักออกเป็นลิมิเต็ดอิดิชันสำหรับนักสะสม ถ้าสนใจแบบเป็นชิ้นงานจริง ๆ ให้มองหาเล่มพิมพ์ดี ๆ หรือภาพพิมพ์ลิมิเต็ด เพราะคุณค่าทางศิลป์กับราคาจะขึ้นตามเวลา

แผ่นดินจีนโบราณเปลี่ยนผันอย่างรวดเร็วในยุคที่ซุนวูถูกยกขึ้นเป็นสัญลักษณ์ของยุทธศาสตร์ ผมชอบมองภาพนี้เป็นฉากหลังของชีวประวัติที่ปะปนทั้งเรื่องจริงและตำนาน ตามบันทึกแบบดั้งเดิมจากนักประวัติศาสตร์อย่างสื่อหม่าเฉียน ชีวิตของซุนวูถูกวางไว้ในช่วงปลายยุคใบไม้ผลิ-ต้นยุครัฐต่อสู้ เขาได้รับการเล่าขานว่าเป็นที่ปรึกษาและแม่ทัพคนสำคัญของกษัตริย์แห่งรัฐอู การรบสำคัญที่มักถูกยกขึ้นคือการโจมตีรัฐฉู่และชัยชนะครั้งใหญ่ของอู ซึ่งทำให้ชื่อของเขาเป็นที่จดจำ ผมมองว่าไทม์ไลน์สำคัญสำหรับซุนวูมีสามจุดหลัก: การก้าวขึ้นสู่บทบาททางทหาร, การร่างหลักการยุทธศาสตร์เป็นบท ๆ ในผลงานที่เราเรียกกันว่า 'The Art of War' ซึ่งมี 13 บท, และการถอยกลับสู่ชีวิตสงบหลังจากช่วงเวลาที่มีบทบาททางการเมืองหรือการทหาร จำนวนปีเกิด-ตายยังคลุมเครือ แต่ไม่ว่ารายละเอียดจะเป็นอย่างไร ผลงานของเขาส่งผลยาวไกลทั้งในเอเชียและโลกตะวันตกจนถึงปัจจุบัน

สไตล์การเล่าในหนังสือและในหนังมันเป็นคนละโลกที่แชร์ต้นแบบเดียวกัน แต่ผสมผสานออกมาไม่เหมือนกันเลย เราเคยอ่าน 'ซุนวู' แบบตั้งใจ ประโยคสั้นๆ หลายตอนเหมือนบทเรียนที่เรียงกันเป็นชิ้นๆ ให้หัวคิดแบบนามธรรมเกี่ยวกับการชนะและการวางแผน ในขณะที่พอได้ดูภาพยนตร์ที่อ้างอิงแนวคิดเดียวกัน เช่น 'Red Cliff' กลับรู้สึกว่าทุกหลักการถูกแปลงเป็นฉาก เขื่อนอารมณ์ การวางระยะกล้อง และการกระทำของตัวละคร หนังต้องสร้างตัวเอก มีโครงเรื่อง แถมยังเติมละครภายในความขัดแย้งเพื่อให้ผู้ชมคล้อยตาม นอกจากนั้น ภาษาหนังทำให้กลยุทธ์กลายเป็นภาพที่จับต้องได้ เช่น เทคนิคการล่อให้ศัตรูหลงกลหรือการใช้สภาพภูมิประเทศ กลายเป็นฉากกองทัพเคลื่อนพลและการจุดไฟ นักเขียนบทมักต้องตัดหรือรวมข้อคิดจากหนังสือหลายตอนเพื่อให้จังหวะภาพยนตร์ราบรื่น ผลคือความลึกบางอย่างของข้อความต้นฉบับอาจหายไป แต่ข้อดีคือคนทั่วไปที่ไม่อินกับตำราก็จะเข้าใจแนวคิดหลักได้จากการดูมากกว่าอ่าน ซึ่งก็ทำให้แง่คิดของ 'ซุนวู' ถูกเผยแพร่อย่างกว้างขึ้นแบบคนละรสชาติ

แนะนำให้เริ่มจากต้นฉบับ 'Journey to the West' ก่อน แล้วค่อยตามผลงานที่ดัดแปลงอื่น ๆ ความรู้สึกแรกตอนอ่านต้นฉบับคือมันเต็มไปด้วยชั้นความหมายที่หนังหรือการ์ตูนหยิบไปใช้ไม่หมด ผมชอบที่บทต้น ๆ ของนิทานให้ความสำคัญกับการปูพื้นตัวละครทั้งด้านตลก ดุดัน และปรัชญา ทำให้เข้าใจว่าทำไมซุนหงอคงถึงเป็นตัวละครที่มีมิติ การอ่านต้นฉบับช่วยให้มองเห็นแก่นเรื่องและบริบททางวัฒนธรรม ซึ่งเป็นฐานที่ดีมากก่อนจะไปชมเวอร์ชันย่อหรือดัดแปลงอื่น ๆ หลังจากอ่านฉบับต้นฉบับแล้ว ผมมักแนะนำให้ข้ามไปดูฉากสำคัญแบบแอนิเมชันคลาสสิกอย่าง 'Havoc in Heaven' เพื่อจับจังหวะภาพและความเป็นละครที่คนสมัยก่อนตีความ มันช่วยให้เข้าใจทั้งภาพลักษณ์และบรรยากาศที่ผู้สร้างต่างยุคหยิบไปเล่น สนุกตรงที่ได้เทียบความต่างระหว่างคำบรรยายในหนังสือกับการเล่าเรื่องด้วยภาพ จบแล้วจะรู้สึกว่าซุนหงอคงสมบูรณ์ขึ้นในหัวเรา

ตัวละครซุนวูในบริบทของนิทานจีนแบบ 'ไซอิ๋ว' ถูกย่อยและนำไปเล่าใหม่ในหลายงานอนิเมะและมังงะจนกลายเป็นตัวละครที่คุ้นตาในโลกการ์ตูนญี่ปุ่นด้วยเหตุผลของความขบถและพลังที่โดดเด่น ผมมักจะนึกถึง 'Gensomaden Saiyuki' เป็นอันดับแรก เพราะเวอร์ชันนี้แปลงโฉมตัวละครจาก 'ไซอิ๋ว' ให้มีความเป็นสมัยใหม่และดาร์กขึ้น—บทบาทของตัวที่มีลักษณะคล้ายซุนวูถูกเล่าเป็นทั้งความสดใสและความหนักหน่วงในเวลาเดียวกัน การออกแบบตัวละครและฉากต่อสู้ทำให้ความเป็นตำนานกลายเป็นเรื่องที่เข้าถึงคนดูสมัยใหม่ได้ง่ายกว่าเดิม พอได้ดูมาหลายครั้งแล้ว ฉันเลยชอบว่าการดัดแปลงแบบนี้ไม่ยัดความศักดิ์สิทธิ์ลงไปทั้งหมด แต่ยอมให้ตัวละครแสดงด้านบ้าบิ่นและอ่อนแอ ซึ่งทำให้ซุนวูเวอร์ชันแอนิเมะมีมิติและน่าติดตามกว่าสิ่งที่คาดไว้