อาเพศคืออะไรและมีลักษณะอย่างไรในเชิงนิยาย?

มีนักเขียนไทยคนนึงที่ผมมองว่าเก่งในการปั้นตัวละครอาเพศจนติดตา คือ 'ทมยันตี' — เสียงสำนวนของเธอทำให้อาเพศไม่ใช่แค่ตัวร้ายธรรมดา แต่กลายเป็นพลังทางวัฒนธรรมที่แทรกซึมและสะท้อนความกลัวร่วมของคนอ่านได้อย่างลึกซึ้ง ผมรู้สึกว่าการสร้างอาเพศของเธอมักมาในรูปแบบของความโหดร้ายที่มีพื้นฐานจากความอยุติธรรมหรือบาดแผลทางประวัติศาสตร์ ทำให้ผู้อ่านไม่สามารถเกลียดอย่างเดียวได้ ต้องคอยตั้งคำถามว่าตัวละครนั้นถูกหล่อหลอมมาจากอะไร เทคนิคการวางบรรยากาศและภาพพจน์แบบโบราณ-สืบสานกับความเชื่อพื้นบ้านช่วยยกระดับความน่ากลัวจากระดับบุคคลขึ้นเป็นสัญลักษณ์ ฉากที่บรรยายถึงเธอจะทำให้ผิวหนังลุกเป็นขน แต่ก็มีเสน่ห์แบบดิบ ๆ ที่ยากจะละสายตา ในมุมมองของคนที่อ่านหนังสือเยอะ ผมชอบวิธีที่อาเพศถูกใช้เป็นกระจกส่องสังคมมากกว่าจะเป็นแค่ศัตรูที่ต้องล้ม เธอใส่องค์ประกอบของความเศร้า ความแค้น และความงมงายเข้าไป บทสนทนาเล็ก ๆ หรือฉากที่ตัวละครเงียบ ๆ ทำอะไรสักอย่าง สามารถกลายเป็นฉากที่น่าจดจำได้ทันที โดยรวมแล้วการวางตัวละครอาเพศของเธอทำให้ผมคิดทบทวนเรื่องบุญ-กรรม-ชะตากรรมมากกว่าการชนะหรือแพ้ของตัวเอก นี่แหละคือเหตุผลที่ผมยังกลับมาอ่านงานของเธอซ้ำแล้วซ้ำอีก — ไม่ใช่เพียงเพราะเรื่องราว แต่เพราะว่าตัวอาเพศยังคงหลอกหลอนหลังจากหน้าสุดท้ายปิดลง

ในฐานะแฟนที่เห็นการเล่าเรื่องหลากหลายแบบผ่านทั้งมังงะและอนิเมะ การให้เกียรติและเคารพตัวละครอาเพศสำหรับฉันหมายถึงการรักษาความเป็นมนุษย์ของพวกเขาเป็นอันดับแรก เราอยากเห็นตัวละครที่มีความซับซ้อน มีแรงจูงใจและข้อบกพร่องเหมือนตัวละครอื่น ๆ ไม่ใช่แค่ถูกลดทอนให้เป็นตัวแทนของเพศหรือตัวตนเดียว ตัวอย่างที่ชัดเจนคือฉากที่แสดงความสัมพันธ์ใน 'Wandering Son' ซึ่งเน้นการเติบโตและความสับสนที่เป็นมนุษย์ มากกว่าจะใช้เพียงภาพลักษณ์เดียวในการบอกเล่า การเขียนต้องใส่ใจเรื่องการใช้ภาษาและการนำเสนอรายละเอียดส่วนตัว เช่น การใช้สรรพนามและชื่อที่ตัวละครระบุไว้จริง ๆ การหลีกเลี่ยงการตายตัวของบทบาทเพศหรือการแต่งเรื่องเพื่อ 'ข่มขวัญ' หรือ 'ป้อนอารมณ์' ให้ผู้อ่านเป็นสิ่งสำคัญ เราเคยเจอแฟนฟิคที่เอาแนวโรแมนติกมาใส่ แต่กลับลืมพัฒนาบุคลิก ทำให้ตัวละครดูเป็นวัตถุทางเพศแทนที่จะเป็นคนเต็มตัว นอกจากนี้การให้พื้นที่แก่ตัวละครอาเพศที่ไม่ได้มีฉากโรแมนติกเป็นศูนย์กลางก็สำคัญ เหมือนที่ 'Yuri!!! on Ice' ให้มุมมองเรื่องงานอดิเรก การฝึกฝน และความสัมพันธ์เชิงเพื่อนร่วมทีมควบคู่ไปกับความรัก ฉันเห็นว่าพลังของแฟนฟิคอยู่ที่การขยายความสมบูรณ์ของชีวิตตัวละคร ไม่ใช่แค่การเติมช่องว่างทางเพศอย่างเดียว สุดท้ายแล้ว ความเคารพปรากฏจากรายละเอียดเล็ก ๆ น้อย ๆ—การไม่ลบล้างตัวตน การไม่ทำให้เป็นมุก หรือการไม่ใช้ความเป็นอาเพศเป็นอุปกรณ์ดราม่าอย่างเดียว—ซึ่งทั้งหมดนี้ทำให้เรื่องราวรู้สึกจริงและอบอุ่นต่อผู้อ่าน

ภาพรวมการนำเสนออาเพศบนทีวีไทยมักผสมผสานระหว่างความเชื่อดั้งเดิมและกลไกละครสมัยใหม่อย่างลงตัว ฉันมองว่าอาเพศถูกใช้เป็นทั้งฉากว้าวและเครื่องมือขับเคลื่อนพล็อตที่สะท้อนค่านิยมสังคม เช่น ในรายการที่เน้นเรื่องผีหรือโชคร้ายอย่าง 'คนอวดผี' จะเห็นการนำเสนออาเพศในรูปแบบตรงไปตรงมา มีเทคนิคการเล่าเรื่องที่เน้นบรรยากาศ เสียงเอฟเฟกต์ และการสัมภาษณ์พยาน เพื่อยืนยันความน่ากลัวของเหตุการณ์ที่ถูกมองว่าเป็นลางร้าย นอกจากรายการเรียลิตี้แนวผีแล้ว ละครพีเรียดยังใช้อาเพศเป็นองค์ประกอบเชิงสัญลักษณ์ที่บอกความสัมพันธ์ระหว่างชะตากรรมกับบุคลิกตัวละคร ใน 'บุพเพสันนิวาส' ตัวอย่างเล็กๆ อย่างพิธีกรรมหรือการดูฤกษ์ยามถูกนำมาเล่นเป็นเครื่องมือสร้างบรรยากาศและชี้นำทิศทางของเรื่องโดยไม่ต้องอธิบายมาก ฉันมักชอบวิธีที่ผู้สร้างใช้ความเชื่อพื้นบ้านเพื่อเพิ่มชั้นความหมายให้กับบทสนทนาและการตัดสินใจของตัวละคร เพราะมันทำให้คนดูรู้สึกว่าการกระทำมีผลต่อชะตา ไม่ใช่แค่เหตุบังเอิญ การใช้ภาพและสัญลักษณ์ เช่น นกกา ไฟเทียนที่ดับไม่ลง หรือลายยันต์ ถูกนำมาใช้ซ้ำ ๆ เพื่อสร้างความตึงเครียดหรือเป็นเบาะแสใหักับคนดู งานสร้างภาพและซาวนด์ดี ๆ มักทำให้อาเพศดูน่าเชื่อถือ แม้ว่าจะเป็นเครื่องมือเชิงละครก็ตาม โดยภาพรวมแล้วฉันคิดว่าทีวีไทยเลือกใช้อาเพศแบบที่ผสมความเชื่อกับการเล่าเรื่องเพื่อให้คนดูทั้งตื่นเต้นและมีเรื่องให้คิดต่อแบบไม่ยากเย็นนัก

เคยสงสัยไหมว่าตัวละครที่ไม่สนใจเรื่องเพศจะเล่าเรื่องได้ลึกซึ้งแค่ไหน? ผมชอบพูดถึง 'Houseki no Kuni' เป็นตัวอย่างแรก ๆ เพราะมังงะเรื่องนี้สร้างโลกที่สิ่งมีชีวิตเป็นอัญมณี มีร่างกายและความสัมพันธ์ที่ไม่ขึ้นกับกรอบเพศแบบมนุษย์ทั่วไป ฉากหนึ่งที่ติดตาคือความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครที่ดูจะเป็นมิตรผูกพันมากกว่าความรักเชิงโรแมนติก การอ่านมันทำให้เราได้พิจารณาว่าคำว่า 'ความใกล้ชิด' มีหลายมิติ ไม่จำเป็นต้องรวมถึงความปรารถนาทางเพศเสมอไป การเล่าเรื่องแบบนี้ทำให้ผมคิดว่าอาเพศ (asexual) ในงานนิยายหรือมังงะบางครั้งไม่ได้ถูกนำเสนอเป็นประเด็นใหญ่ แต่มันถูกถักทออยู่ในลักษณะการแสดงออกของตัวละคร เช่น การให้ความสำคัญกับมิตรภาพ ความจงรักภักดี หรือความหมายของตัวตนมากกว่าความสัมพันธ์เชิงชู้สาว เรื่องสั้นหรือโนเวลที่เน้นจิตวิทยาตัวละครอย่าง 'The Slow Regard of Silent Things' ก็เป็นตัวอย่างที่น่าสนใจ แม้จะไม่ได้ประกาศตัวอย่างชัดเจน แต่การนำเสนอชีวิตภายในจิตใจและวิธีการเชื่อมต่อกับโลกภายนอกของตัวละคร ทำให้ผมอ่านออกไปในแนวทางที่อาจถูกตีความเป็นอาเพศได้ อีกมุมที่ผมชอบคือนิยายไซไฟคลาสสิกอย่าง 'The Left Hand of Darkness' ของ Ursula K. Le Guin ซึ่งไม่ได้พูดคุยเรื่องอาเพศโดยตรง แต่วิธีสร้างสังคมที่คนสามารถเปลี่ยนเพศและไม่มีเพศคงที่ ทำให้เราขบคิดใหม่เกี่ยวกับเพศและความต้องการ การอ่านแบบนี้เติมเต็มแนวคิดว่าการไม่ยึดติดกับความโรแมนติกหรือความต้องการทางเพศก็เป็นตัวเลือกที่สมเหตุสมผลในโลกวรรณกรรม สำหรับคนที่มองหาตัวละครแบบนี้ ผมมักแนะนำให้ลองมองหางานที่ให้พื้นที่กับการสัมพันธ์เชิงอื่น ๆ นอกจากความรักแบบโรแมนติก เพราะนั่นมักเป็นที่มาของตัวละครอาเพศที่น่าสนใจที่สุดในแง่ของการพัฒนาและความลึกของเรื่องราว

นี่คือสัญญาณหลายอย่างที่ฉันมักจะสังเกตเห็นในภาพยนตร์เมื่อผู้สร้างต้องการบอกเป็นนัยว่าตัวละครอาจเป็นอาเพศ — แต่ไม่ใช่ทุกสัญญาณจะยืนยันอะไรได้เสมอ เพราะการนำเสนอทางภาพยนตร์มักเล่นกับนัยเชิงวัฒนธรรมและสเตริโอไทป์ องค์ประกอบแรกที่ชัดเจนคือการขาดความสนใจทางเพศอย่างเป็นรูปธรรม: ตัวละครไม่แสดงความตื่นตัวต่อฉากเซ็กซ์ ไม่รับชวนหรือไม่ตอบสนองต่อการจีบในแบบที่หนังมักให้คนอื่นตอบ ในหลายเรื่องจะมีฉากที่คนรอบข้างพูดถึงความสัมพันธ์ทางเพศของตัวละครแล้วตัวละครนั้นนิ่งหรือเปลี่ยนเรื่องอย่างรวดเร็ว นี่เป็นสัญญาณเชิงพฤติกรรมที่หนังใช้บ่อย อีกแบบคือการเน้นความสัมพันธ์แบบไม่โรแมนติก—มิตรภาพที่ลึกซึ้งหรือความรักแบบครอบครัวถูกนำเสนอเป็นแกนหลักของชีวิตตัวละคร แทนที่จะมีฉากคู่รักกุ๊กกิ๊กหรือแรงดึงดูดทางเพศ นอกจากนี้ยังมีการใช้มุมกล้อง โทนสี และดนตรีเพื่อทำให้ฉากใกล้ชิดดูไม่อีโรติก เช่น เลือกถ่ายแบบกว้างโฟกัสที่บทสนทนามากกว่าการเน้นสรีระ ซึ่งฉันคิดว่าเป็นสัญญาณเชิงเทคนิคที่ผู้กำกับสื่อความหมาย ต้องเตือนตัวเองเสมอว่าบอกเป็นนัยไม่เท่ากับประกาศชัดเจน และบางครั้งตัวละครอาจมีความเย็นชาเพราะเหตุผลอื่นๆ เช่น ความเจ็บปวดใจหรือปูมหลัง ฉันมักจะชอบเมื่อภาพยนตร์ให้ความละเอียดและความเข้าใจมากกว่าการใช้เป็นมุกหรือแกล้งล้อเลียน—เพราะวิธีการเล่าเรื่องที่จริงใจจะทำให้การเป็นอาเพศบนจอมีน้ำหนักมากขึ้น

เพลงประกอบคือจิตวิญญาณที่ไม่พูดของฉาก — สิ่งเดียวที่ทำให้สีหน้าและท่าทางซับซ้อนของตัวละครกลายเป็นเรื่องที่สัมผัสได้จริงๆ ในหัวใจผู้ชม ดนตรีทำหน้าที่เหมือนล่ามที่แปลภาษาภายในของตัวละครออกมาเป็นโทน เสียง และจังหวะ ฉันมักจะจับได้ทันทีเมื่อการเปลี่ยนคอร์ดเล็กๆ หรือเมโลดี้ซ้ำๆ ถูกนำมาใช้เพื่อเน้นความคิดซ่อนเร้นของตัวละคร ตัวอย่างที่ชัดเจนสำหรับฉันคือซีนที่ตัวละครยืนมองหน้าต่างใน 'Violet Evergarden' — เปียโนละมุนที่เรียงช้าๆ ทำให้ความเหงาไม่ใช่แค่บทพูด แต่กลายเป็นบรรยากาศที่รัดแน่นจนแทบหายใจไม่ออก การเลือกโทนเครื่องดนตรีก็สำคัญมาก ไวโอลินหรือเสียงสายให้ความรู้สึกเปราะบาง ขณะที่ซินธิไซเซอร์หรือเสียงกลองหนักๆ สื่อถึงความขุ่นเคืองหรือการต่อสู้ภายในของตัวละคร ดังนั้นเมื่อคอมโพสเซอร์ผสมโทนพวกนี้กับการเว้นวรรคหรือความเงียบ เขาจะสร้างพื้นที่ให้ผู้ชม 'รู้สึกต่อ' ตัวละครได้โดยไม่ต้องมีบทพูดยาวเหยียด สุดท้ายแล้วดนตรีทำให้บทจิตวิทยาของตัวละครกลายเป็นประสบการณ์ร่วม — นั่นคือเหตุผลที่ฉันยังกลับไปฟังซาวด์แทร็กจากบางตอนซ้ำๆ แม้มองเห็นซีนแล้วก็ตาม

การปรับบทอาเพศเพื่อให้หลากหลายต้องเริ่มจากความตั้งใจจริงและการยอมรับว่ามีช่องว่างให้เติมเต็มอยู่มากมายในสื่อปัจจุบัน ฉันมักจะนึกถึงฉากที่ตัวละครเพศหญิงหรือเพศทางเลือกถูกวางให้เป็นแค่บทบาทสนับสนุนหรือเป็นสัญลักษณ์ทางอารมณ์เพียงอย่างเดียว การให้พื้นที่กับตัวละครที่มีมิติทางเพศต่างกัน ไม่ใช่แค่การเปลี่ยนคำนำหน้านามหรือเพิ่มฉากหนึ่งฉาก แต่เป็นการคิดโครงสร้างตัวละครใหม่นับตั้งแต่ความต้องการ แรงจูงใจ และความสัมพันธ์รอบตัว การทำงานร่วมกับผู้เขียนและทีมจากหลากหลายภูมิหลังเป็นกุญแจสำคัญ ฉันเห็นผลดีเมื่อมีคนที่เคยใช้ชีวิตจริงในบทบาทนั้นๆ มาช่วยถ่ายทอดรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ที่ทำให้ตัวละครมีความสมจริง เช่น ภาษา การแสดงออก หรือการเผชิญความท้าทายในชีวิตประจำวัน สิ่งที่ควรหลีกเลี่ยงคือการใส่ความหลากหลายลงไปแบบเป็นเครื่องประดับหรือใช้เป็นประเด็นดราม่าโดยไม่มีความเข้าใจเชิงลึก การอ้างอิงตัวอย่างจากงานเก่าๆ ช่วยให้เห็นภาพชัดขึ้น เช่นการหยิบประเด็นเรื่องเพศใน 'Neon Genesis Evangelion' มาวิเคราะห์เพื่อเรียนรู้ว่าการใส่มิติจิตวิทยาลงไปช่วยให้ตัวละครมีน้ำหนักมากขึ้นได้อย่างไร สุดท้ายแล้วการปรับบทให้หลากหลายต้องเดินคู่กับการให้เกียรติและให้ตัวละครมีความเป็นมนุษย์เต็มใบ ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำให้เรื่องเล่ามีชีวิตและคงอยู่ในความทรงจำของผู้ชมได้นาน