เพลงประกอบภาพยนตร์ช่วยสื่อการสูญ สิ้น ความเป็นคนอย่างไร?

โลกที่ความเป็นคนสิ้นสุดลงมักกลายเป็นสนามเด็กเล่นของแฟนฟิคที่ชอบสำรวจสิ่งที่เหลืออยู่หลังเส้นขอบนั้น — ทั้งความทรงจำที่ผิดเพี้ยน ความรู้สึกที่ยังติดค้าง และคำถามว่า 'ตัวตน' ยังหมายความว่าอย่างไรเมื่อร่างกายหรือจิตใจเปลี่ยนไป ฉันชอบอ่านงานที่ไม่รีบให้คำตอบ แต่เลือกเดินวนอยู่รอบ ๆ บาดแผลของตัวละคร แสดงให้เห็นทั้งความโหดร้ายและความอ่อนแอที่เผยออกมาหลังจากเหตุการณ์สำคัญที่ทำให้พวกเขาสูญเสียความเป็นคน ตัวอย่างที่มักชวนฉันจมลงไปคือแฟนฟิคต่อจากฉากที่ตัวเอกกลายเป็นสิ่งมีชีวิตอื่น เช่นจาก 'Tokyo Ghoul' ที่คนเขียนบางคนเล่าเรื่องหลังจากคาเนกิกลายเป็นกูลอย่างถี่ถ้วน ทั้งการปรับตัวทางสังคม การค้นหาอาหารที่ไม่ใช่แค่สารอาหาร แต่ยังเป็นตัวตน และการรับรู้ว่าโลกเก่าไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป

ฉาก 'Eclipse' ใน 'Berserk' ทำให้ความเป็นคนถูกฉีกออกเป็นชิ้น ๆ ราวกับผ้าบาง ๆ ที่ถูกลากผ่านเปลวไฟ ผมไม่คิดว่าจะมีงานศิลป์ไหนที่ทำให้รู้สึกสูญเสียความเป็นมนุษย์ได้ลึกซึ้งขนาดนี้มาก่อน ภาพของเพื่อนร่วมหมู่พลที่กลายเป็นสัตว์ประหลาด การทรยศที่เกิดขึ้นจากความปรารถนาที่เหนือกว่า และการเลือกที่ไม่ใช่ของมนุษย์ ส่งผลกระทบต่อจิตใจอย่างรุนแรง พลังงานของฉากไม่ใช่แค่เลือดหรือความรุนแรง แต่เป็นการเปลี่ยนแปลงของตัวตนที่ไม่มีทางย้อนกลับ วิธีเล่าเรื่องที่ผสมผสานสัญลักษณ์ ศีลธรรมที่แตกสลาย และความสิ้นหวังส่วนตัว ทำให้ฉากนี้กลายเป็นบททดสอบว่ามนุษย์จะยังคง 'คน' อยู่ได้ไหมเมื่อเผชิญกับความทะเยอทะยานที่เหนือความเข้าใจ ผมรู้สึกเหมือนยืนมองเพื่อนที่เคยยืนเคียงข้างและเห็นเขาหายไปทีละน้อย—ไม่เหลือใบหน้าหรือความทรงจำเดิม ๆ แค่ร่างที่ขยับได้ มันทำให้หายใจไม่ออกและย้ำเตือนว่าการสูญเสียความเป็นคนอาจไม่ได้มาจากการตาย แต่มาจากการเลือกและผลลัพธ์ที่ตามมา

คืนหนึ่งที่ดู 'A Clockwork Orange' ทำให้ฉันนั่งนิ่งไปนาน เพราะภาพของการถอดเสรีภาพออกจากคนคนหนึ่งมันชัดเจนแบบเจ็บปวดจนพูดไม่ออก ฉันรู้สึกเหมือนถูกดึงดูดด้วยความขัดแย้งระหว่างความรุนแรงที่ตัวละครแสดงออกกับการกระทำของรัฐที่พยายามกำจัดความรุนแรงนั้นด้วยการทำให้เขาไม่สามารถเลือกได้อีกต่อไป ฉากการทำ ‘Ludovico technique’ ที่เอาเขาไปวางไว้กับหน้าจอ และถูกฝังค่านิยมจนสภาพจิตใจกลายเป็นสิ่งที่โปรแกรมได้ แสดงให้เห็นชัดเจนว่าการสูญเสียความเป็นคนไม่ได้เกิดเพราะความรุนแรงเพียงอย่างเดียว แต่เกิดเพราะการเอาเอเจนซี่ (agency) ของมนุษย์ออกไป ภาพจบแบบขมขื่นทำให้ฉันต้องคิดว่าอะไรคือเกณฑ์ของความเป็นคน — ความรู้สึกผิดชอบชั่วดี การมีทางเลือก หรือความสามารถในการรักและสร้างความหมาย ถึงจะมีหลายมุมมองเกี่ยวกับหนังเรื่องนี้ แต่สิ่งที่ติดตาฉันที่สุดคือความน่าเศร้าของการถูกเปลี่ยนให้เป็นเครื่องมือ ซึ่งหนักหนาไม่แพ้การกระทำรุนแรงในเรื่องเลย

รายชื่อแรกที่ผุดขึ้นในหัวคือ 'Never Let Me Go' ของ Kazuo Ishiguro เพราะวิธีเล่าเรื่องแบบเรียบง่ายแต่แฝงความโหดยิ่งกว่าฉากรุนแรงใด ๆ ทำให้ความสูญเสียเกิดขึ้นในระดับที่ซึมลึกและคงอยู่กับผู้อ่านนานหลายวัน การเล่าแบบบันทึกความทรงจำจากมุมมองตัวละครที่ยอมรับชะตากรรมอย่างเงียบ ๆ ทำให้ฉากการค้นพบความจริงไม่ต้องตะโกนก็เจ็บปวดได้อย่างรุนแรง ในหลายย่อหน้ามีความอ่อนโยนปนกับความโหดร้าย—เด็ก ๆ ที่เติบโตมาในสภาพแวดล้อมที่ถูกออกแบบให้ไร้สิทธิ์เลือกคือสัญลักษณ์ของการพรากความเป็นคน ผมชอบที่ Ishiguro ให้พื้นที่กับความเงียบ: เงียบที่ไม่ใช่การขจัดเสียง แต่เป็นการเก็บความทรงจำและความสูญเสียไว้ในรายละเอียดเล็ก ๆ น้อย ๆ เช่นการเล่นหรือการพูดคุยธรรมดาที่กลายเป็นร่องรอยของความเป็นมนุษย์ที่หายไป ซึ่งทำให้บทสรุปของเรื่องยิ่งหลอกหลอน คงมีหนังสือไม่กี่เล่มที่ทำให้รู้สึกทั้งรักและโกรธต่อสภาพสังคมในเวลาเดียวกันเท่านี้

ฉากการล้อมไฟและการสังหารไซมอนใน 'Lord of the Flies' ยังทำให้ฉันสะเทือนใจทุกครั้งที่นึกถึง มันไม่ใช่แค่ความรุนแรงแบบตรง ๆ แต่เป็นการที่เด็กๆ ค่อยๆ ถูกดึงออกจากกรอบของสังคมและมารยาท จนความเป็นมนุษย์เหลือเพียงสัญชาตญาณดิบ ฉากนั้นมีพลังเพราะมันสะท้อนว่าเมื่อโครงสร้างทางสังคมพัง คนธรรมดาก็สามารถกลายเป็นภัยได้อย่างรวดเร็ว ฉันชอบมุมมองที่เล่าออกมาจากจิตใจของเด็กๆ มากกว่าการบรรยายเหตุการณ์เพียงอย่างเดียว มันทำให้ฉากสูญสิ้นความเป็นคนไม่ใช่แค่เป็นเหตุการณ์แย่ๆ แต่เป็นการเปลี่ยนตัวตนอย่างค่อยเป็นค่อยไป ฉันรู้สึกราวกับยืนดูกระจกแตก: เศษชิ้นส่วนที่เหลือยังคงเป็นหน้า แต่ความหมายของคำว่า 'มนุษย์' ถูกฉีกออกไป นั่นทำให้ฉากนี้ฝังแน่นในใจจนยากจะลืม

ฉันยกให้การเปลี่ยนแปลงของ Griffith ใน 'Berserk' เป็นตัวอย่างที่ทำให้รู้สึกสั่นสะเทือนที่สุด เพราะมันไม่ใช่แค่การสูญเสียความเมตตาหรือจริยธรรมเท่านั้น แต่มันคือการเปลี่ยนสถานะจากมนุษย์ไปเป็นสิ่งที่เกินกว่ามนุษย์จริงๆ การได้เห็นการขึ้นสู่ตำแหน่งของเขาในเหตุการณ์ Eclipse—ฉากที่ฉันยังเห็นภาพแสงและเลือดในหัว—เป็นการเบียดเบียนจิตใจที่ทรงพลังมาก ความสัมพันธ์ระหว่างเขากับ Guts ถูกตัดขาดในวินาทีนั้น และความเป็น 'คน' ก็ถูกแลกเป็นอำนาจที่เยือกเย็น ฉันชอบความน่าสะพรึงและความงดงามแบบเศร้าในตัวละครนี้ เพราะเขายังคงมีชั้นของความทะเยอทะยานและความอ่อนโยนที่แฝงอยู่ แม้จะกลายเป็นสิ่งอื่นไปแล้ว การสูญเสียมนุษยธรรมของ Griffith ทำให้เรื่องราวกลายเป็นบทสะท้อนว่าพลังและความฝันที่ได้มาด้วยการทำลายล้างนั้นมีราคาที่คนธรรมดาไม่ควรจ่าย ซึ่งเป็นเหตุผลที่ทำให้ตัวเขาน่าสนใจและค้างคาใจยาวนาน

งานวิจารณ์ที่ลงลึกถึงเสียงภายในกับความเล็กๆ น้อยๆ ของตัวละครมักทำให้การสูญเสียความเป็นคนชัดเจนขึ้นกว่าการพูดแบบกว้าง ๆ การอ่าน 'No Longer Human' จากมุมมองนี้ทำให้ฉันรู้สึกว่าการถูกยึดเอาความเป็นมนุษย์ไปเกิดขึ้นทีละรายละเอียด: การลืมรอยยิ้มที่เคยจริงใจ, ความสามารถในการเชื่อใจผู้อื่น, หรือแม้แต่การจำได้ว่ารักเป็นอย่างไร การวิจารณ์แบบนี้ไม่ได้อธิบายแค่เหตุการณ์ใหญ่ แต่ชี้ให้เห็นจังหวะเล็ก ๆ ของการถอนตัว—บทสนทนาที่ตัดขาด, การตอบสนองที่แห้ง, หรือภาพสะท้อนในกระจกที่ไม่ยอมเป็นตัวเองอีกต่อไป เมื่อนำมาผสมกับการวิเคราะห์การใช้สัญลักษณ์ทั้งภาพและคำ เช่นฉากที่คนตัวเล็กลงต่อหน้าผู้คนจำนวนมากหรือโมโนโทนของภาษาที่เริ่มแห้ง นั่นคือความสูญเสียซึ่งอ่านแล้วเจ็บปวดกว่าการพูดตรง ๆ ว่า "คนนี้สูญเสียความเป็นคน" เพราะมันทำให้ผู้อ่านได้สัมผัสการเสียดสีของการเปลี่ยนแปลงและรู้สึกร่วมไปกับการสลายตัวทีละน้อย เหมือนฉันกำลังยืนดูภาพยนตร์เรื่องหนึ่งที่ค่อย ๆ ดึงสีสันออกไปจากจอ และนั่นแหละคือความโหดร้ายที่ตรึงใจที่สุด

ไม่มีเรื่องไหนทำให้รู้สึกว่ามนุษย์ถูกลอกเปลือกออกได้ชัดเท่า 'Oyasumi Punpun' ของอินิโอะ อาซาโนะ สำหรับผม มันไม่ใช่แค่เรื่องเศร้า แต่มันคือการถอดร่างของตัวละครคนหนึ่งจนเหลือแต่เงา บทวาดนกป่อง ๆ ของปุนปุนกลายเป็นสัญลักษณ์ที่หนักหน่วง ทุกฉากที่เกี่ยวกับความสัมพันธ์พังทลายหรือความหวังที่ถูกบดขยี้ ทำให้ภาพวาดกลายเป็นภาษาที่สื่อถึงการสูญสิ้นความเป็นคนได้เต็มปากเต็มคำ บางครั้งการสูญเสียความเป็นคนในเรื่องนี้ไม่ได้วัดด้วยเลือดหรือร่างกาย แต่วัดด้วยความสามารถในการรัก เชื่อใจ และยอมรับตัวเอง ฉากที่ปุนปุนเลือกทางเดินเข้าหาความรุนแรงหรือหลุดเข้าไปในโลกฝันร้าย เป็นช่วงเวลาที่มนุษย์คนหนึ่งค่อย ๆ หายไป เหลือเพียงนิสัย เก็บความเจ็บปวด และภาพลวงตาที่แทนตัวตนเดิม เรื่องนี้ทำให้ผมรู้สึกว่าการลืมวิธีรู้สึกและต่อสู้กับตัวเอง บางครั้งโหดร้ายยิ่งกว่าการสูญเสียร่างกายจริงๆ ทำให้ผมยังคงคิดถึงมันเสมอเมื่ออ่านจบแล้วเงียบลง