ใครบอกว่า 'ขิงก็รา ข่าก็แรง หมาย ถึง' มาจากผลงานใด?

ถ้อยคำนี้ไม่ได้มีต้นตอจากงานวรรณกรรมชิ้นใดชัดเจน แต่เป็นสำนวนพื้นบ้านที่ใช้กันมานานในภาษาไทย ความหมายเชิงภาพของ 'ขิงก็รา ข่าก็แรง' ชี้ให้เห็นถึงสถานการณ์ที่ทั้งสองฝ่ายมีข้อบกพร่องหรือมีความไม่พึงประสงค์ในตัวเอง คล้ายกับการบอกว่าเลือกทางไหนก็มีปัญหา ไปทางซ้ายก็เจออย่างหนึ่ง ไปทางขวาก็เจออีกอย่าง การใช้ภาพของเครื่องเทศสองชนิด — ขิงซึ่งผุพังได้ง่าย กับข่าที่มีกลิ่นฉุนและแรง — ทำให้สำนวนนี้สื่ออารมณ์ได้ชัดและจดจำง่าย เหมือนภูมิปัญญาชาวบ้านที่หยิบสิ่งรอบตัวมาสร้างเป็นบทเรียนทางภาษา ฉันมองว่าสำนวนแบบนี้เป็นเครื่องมือที่ดีในการเล่าเรื่องหรืออธิบายปัญหาที่ไม่มีคำตอบที่สมบูรณ์แบบ

การใช้จริงของสำนวนมีความยืดหยุ่น มักเห็นในบทสนทนา ละคร หรือคอมเมนต์ในสื่อสังคมเมื่อคนต้องการสรุปสถานการณ์ที่ทั้งสองฝ่ายไม่ต่างกันมาก เช่น เมื่อต้องเปรียบเทียบสองนโยบายที่ต่างมีข้อเสีย หรือเมื่อต้องเลือกระหว่างของสองชิ้นที่คุณภาพแต่ละอันมีปัญหาต่างกัน ผู้พูดสามารถใช้สำนวนนี้แทนการอธิบายยืดยาวให้เข้าใจในประเด็นสั้นๆ ได้ทันที ด้านความหมายเชิงเปรียบเทียบ สำนวนนี้ยังตรงกับอารมณ์ของสำนวนภาษาอังกฤษอย่าง 'between a rock and a hard place' หรือ 'caught between two evils' แม้โทนภาพจะต่างกัน แต่แก่นสารของการเลือกที่ยากและไม่สวยงามนั้นเหมือนกัน

นอกจากการใช้งานในชีวิตประจำวันแล้ว สำนวนลักษณะนี้มักถูกนำไปเล่นในงานสร้างสรรค์ เช่น บทพูดละครที่ต้องการมุกหรือตัวละครที่มีมุมมองเฉียบคม หรือในบทความเชิงวิจารณ์ที่ผู้เขียนต้องการสรุปข้อด้อยของตัวเลือกต่างๆ โดยไม่ต้องลงรายละเอียดมากนัก การยืมภาพธรรมชาติที่คุ้นเคยมาเป็นสำนวนทำให้ข้อความสะท้อนความเป็นชาวบ้านและเข้าถึงง่าย จึงไม่แปลกที่สำนวนนี้จะถูกหยิบใช้บ่อย และยังคงมีชีวิตอยู่ในภาษาพูดและการเขียนแบบไม่เป็นทางการ

ท้ายที่สุด ฉันชอบที่สำนวนไทยแบบนี้มีความเรียบง่ายแต่ลึกซึ้ง เพราะเพียงแค่ภาพของขิงกับข่า ผู้ฟังก็เข้าใจบริบทได้ทันที สำนวนไม่ได้ต้องการบอกว่าฝ่ายใดผิดหรือถูก แต่อธิบายสภาพความจริงที่มักพบในชีวิตประจำวัน — บางครั้งต้องเลือกระหว่างตัวเลือกที่ไม่สมบูรณ์แบบ และการรู้จักใช้สำนวนนั้นช่วยให้เรามองปัญหาได้อย่างเป็นกันเองและมีมุมมองที่อบอุ่นตามประสบการณ์ชาวบ้าน ซึ่งทำให้รู้สึกใกล้ชิดกับภาษามากขึ้น