Ang araw ng libing ni Papa ay isa sa pinakamabigat na yugto ng buhay ko. Isang bahagi ng puso ko ang tuluyang nalibing sa lupa kasabay ng kabaong niya.
Nakita ko si Uncle Luigi. Sa itim niyang barong, kitang-kita ang tikas ng kanyang katawan, ang tiklop ng tela sa kanyang dibdib na tila sadyang idinisenyo upang ipaalala sa akin kung gaano kalapit ang katawan naming dalawa—noong gabing ako ay wasak at siya ang sumalo sa aking pagbagsak. Mula sa pagdating ko sa sementeryo, ramdam ko na ang presensya niya. Ang bawat galaw ko ay sinusundan ng mga mata niyang parang hindi mapakali. Nagtama ang paningin namin nang ibaba ko ang itim kong shades habang inihihimlay si Papa. Hindi ako umiwas. Ngunit hindi rin ako lumapit. Gusto kong iparating sa kanya, kahit walang salita, na hindi ko alam kung paano siya haharapin. Na ang sakit ng pagkawala ng isang magulang ay lalo pang pinalala ng kasalanang hindi ko sinasadyang gawin—ang mahulog sa bisig ng taong hindi ko dapat pinangarap, kahit isang segundo lang. Matapos ang maikling seremonya, lumapit siya sa akin habang nakatayo ako sa tabi ng punong narra na tila siya pang nagdadalamhati para sa akin. Naramdaman ko agad ang paglapit niya kahit hindi ko siya nilingon. “Maya,” mahinang tawag niya. Napapikit ako. “Hindi ito ang oras o lugar, Uncle,” mariin kong sabi. “Hindi mo kailangang tawagin akong ‘Uncle,’” aniya, lumapit pa. “Alam mong pareho tayong may kasalanan dito, Maya. Pero alam mo rin na may mali sa pagitan nating dalawa. Kaya’t hanggang maari—iwasan na natin ito.” Hinaplos niya ang likod ko. “Paano kung ayokong iwasan?” matigas niyang sagot, tila nabibigla rin siya sa sariling mga salita. Napalingon ako, tuluyan ko siyang hinarap. “Anong ibig mong sabihin?” tanong ko, pilit pinapakalma ang sarili. “I’ve been trying to deny this, Maya. Sinubukan kong kalimutan, tumigil. Pero araw-araw, ikaw ang laman ng isip ko. Hindi lang dahil sa nangyari sa atin. Kundi dahil... dahil may nararamdaman ako para sa 'yo.” Parang tinadyakan ang dibdib ko. Sa gitna ng mga bulaklak, lamay, at dasal—naririnig ko ang mga salitang hindi ko dapat marinig mula sa sariling tiyuhin. At mas masakit dahil may bahagi sa puso kong… hindi tumutol. “You’re my uncle…” mahina kong sabi. “Hindi tayo pwede. Mali.” Lumapit pa siya, hanggang sa maramdaman ko na ang init ng kanyang katawan. Luminga ako, walang ibang tao sa paligid. Lahat ay nasa harap pa ng puntod ni Papa. Kami lang ang narito, sa anino ng punong narra. “Wala akong pakialam, Maya,” aniya, mas malambing ang tinig. Bago pa ako makalayo, hinawakan niya ang braso ko, sapat para patigilin ako. “Hindi mo ba naramdaman?” bulong niya. “Gabi-gabi ka sa panaginip ko, Maya. At kahit ilang ulit kong tanggihan ang nararamdaman ko, bumabalik ka pa rin.” Napakagat ako sa labi, pilit pinipigilan ang luhang gustong tumulo. “Uncle Luigi… hindi ko alam kung anong nararamdaman ko. Galit ako. Sa sarili ko, sa ‘yo, sa lahat ng nangyari. And I just buried my father. Hindi ko alam kung paano pa ako tatayo bukas. At ngayon… sinasabi mong gusto mo ‘kong angkinin ulit?” “Hindi lang kita gustong angkinin, Maya,” sagot niya, mas malalim ang tinig. “Gusto kitang alagaan at samahan. Sa sakit at galit mo. Gusto kong ako ang sandalan mo.” “Hindi kita kayang tingnan ng hindi naaalala ang gabing iyon,” tugon ko, namumuo na ang luha sa gilid ng mga mata ko. “At kung totoo mang may nararamdaman ka, mas lalo mong dapat akong layuan.” Napayuko siya. Tila nilalabanan ang sariling damdamin. Pero ilang saglit lang, naramdaman ko ang palad niya sa pisngi ko. “Maya,” bulong niya, “patawarin mo ako. Pero hindi kita lalayuan. Kahit kailan.” Bago ko pa siya matulak palayo, naramdaman ko ang labi niyang dumikit sa noo ko—isang halik na hindi malaman kung mapagmahal o mapag-angkin. Naiwan akong nakatayo roon, hawak ang dibdib kong tila sasabog sa bigat. *** Buong tapang kong sinabi kay Uncle Luigi na hindi ko siya gusto, na ang nangyari sa amin ay isang pagkakamali lang. Paulit-ulit kong sinabi 'yon, hindi lang sa kanya, kundi pati sa sarili ko. Pero habang lumilipas ang mga araw, unti-unti akong nilalamon ng katotohanang hindi ko matakasan. Every time we crossed paths—sa mga family dinners, sa mga biglaang pagkikita sa mga events, o kahit sa mga oras na bigla na lang siyang susulpot sa mga taping ko bilang legal counsel ng network—may kakaibang init na dumadaloy sa katawan ko. Hindi lang 'yong simpleng pagnanasa. It was something deeper. Something I didn’t want to name. But it was there. Palaging nandoon. “Stop looking at me like that,” bulong ko sa kanya minsang nagkita kami sa hallway ng agency ko habang nagpapahinga ako sa dressing room. He smirked, that familiar, infuriating smirk that always made my knees weak. “Like what?” “Like you know all the things you did to me,” I snapped, trying to sound composed. “This can’t happen again, Uncle Luigi. We both know that.” But his eyes darkened, full of heat and unspoken promises. “But we also both know that it will.” Lumipas ang ilang linggo, at sa bawat pagkikita, palalim nang palalim ang nararamdaman ko. Hindi ko alam kung kailan nagbago ang lahat—kung kailan ang galit ay napalitan ng pananabik, kung kailan ang hiya ay napalitan ng pagtanggap. *** Pareho kaming inimbitahan bilang speaker sa isang legal conference sa Tagaytay. Ako, bilang aktres na lumalaban para sa karapatan ng kababaihan sa media; siya, bilang kilalang abogado sa corporate world. Sa buong araw ng event, hindi kami nag-usap. Pero ramdam ko ang mga sulyap niya. Ang tensiyon sa pagitan namin ay parang kuryenteng hindi maputol-putol. Nang matapos ang conference, napunta kami sa parehong elevator. Wala kaming sinabi, pero pagdating sa hallway ng hotel, parehong huminto ang mga paa namin sa harap ng kanyang suite. “Maya,” mahinang tawag niya. Hindi ako sumagot. Pero ilang segundo lang, naramdaman ko na ang kamay niya sa batok ko, dahan-dahang hinihila ang mukha ko palapit. At sa isang iglap, naglapat na ang mga labi namin. Hindi ko na naisip ang tama o mali. Ang alam ko lang, gusto ko na rin siya. Gustong-gusto ko ang ginagawa niya. Bagay na hindi ko naranasan kay Arnold. Binuhat niya ako at maingat na pinahiga sa malambot na kama. Napaungol ako nang maramdaman ang halik niya sa leeg ko, pababa sa aking dibdib. Napadilat ako ng mga mata nang mapansing may tumatawag sa cellphone ko. Napamura ako nang makita ang pangalan ni Arnold. Kinuha ni Uncle Luigi ang cellphone ko at sinagot niya ang tawag. Napaungol ako nang maramdaman ang pagpasok ng kaniyang alaga sa akin. "Baby girl," bulong ni Uncle Luigi. "Maya?" tawag ni Arnold sa akin. Hindi ako sumagot. Hinalikan ko si Uncle Luigi habang abala siya sa paglabas-masok sa akin. Wala akong pakialam kung narinig man ni Arnold ang halinghing at pag-ungol ko. Muli akong napadaing nang maramdaman ang pagputok ng katas ni Uncle Luigi sa loob ng pagkababae ko. "Forget him, Maya. Akin ka lang. Hayaan mo akong punan ang mga pagkukulang niya sa 'yo. Hayaan mo akong paligayahin ka.” Hinaplos ni Uncle Luigi ang hita ko at naramdaman kong tila may iginuguhot siya sa pagkababae ko na nagbigay kiliti. Pinasadahan nito ang aking hiwa na naghatid ng kakaibang sensasyon sa aking katawan.Abot langit ang saya namin nang imbitahan kami ni Lucian sa kaniyang kasal. Hindi namin aakalaing magiging biglaan ang kasal nila ni Ysabelle Cruz.Pagbaba pa lang namin ni Luigi sa may beach resort kung saan gaganapin ang kasal ni Dr. Lucian Villafuerte at ni Ysabelle Cruz, agad akong napatitig sa paligid. Ang paligid ay puno ng puting mga kurtina na hinahampas ng malambot na hangin. Ang puting buhangin ay tila bulak, at ang sunset ay unti-unting bumababa sa likod ng altar na nakaharap sa dagat. It was the kind of place you’d only see in bridal magazines.He tightened his hold on my hand habang naglalakad kami papunta sa designated area para sa mga guests. “Are you okay, baby?” bulong ni Luigi, nakasuot ng crisp white linen shirt na binagayan ng beige slacks.I smiled, even though my heart was pounding from something else entirely. “Yeah, I’m fine. Everything looks so magical.”“Lucian pulled all the stops,” sabi niya habang pinagmamasdan ang setup. “Ysa deserves it.”Napatingin ako
Pagdating namin sa bahay, agad kong pinaakyat si Cassian para makapagpahinga. Tahimik lang siya, at ramdam ko ang pagkalito sa mga mata niya. Minsan talaga, kahit anong proteksyon ang gawin mo, may masasaktan pa rin.Pumasok ako sa silid namin at saka naupo sa kama. Hinubad ko ang heels ko, at sa unang pagkakataon ngayong araw, pinakawalan ko ang bigat sa dibdib ko.Napaluha ako.Gusto ko siyang protektahan sa lahat ng bagay. Pero hindi ko maiiwasang hindi siya madungisan ng mundo. At ang masakit—'yung mga multo ng nakaraan, sila ‘yung paulit-ulit na binubuhay ng ibang tao.Naramdaman kong may mainit na palad na tumakip sa balikat ko. Paglingon ko, nandoon na si Luigi. Hindi ko na kailangang magsabi. Nabasa na niya ang sakit sa mukha ko.“I heard,” bulong niya. “I came as fast as I could.”Niyakap niya ako nang mahigpit. “Don’t let them win, Maya. We’re still standing. And Cassian—he’ll understand. Because he has us.”***Kinabukasan, maaga kaming bumiyahe ni Luigi papuntang eskwelaha
Pagbaba pa lang namin ng sasakyan, napansin ko agad ang pag-aalalang hindi niya pinapahalata. Seryoso ang mukha niya habang buhat niya si Cassian, at kahit pa nakangiti siya sa akin, alam kong may tinatago siyang gustong sabihin.“May problema ba?” tanong ko habang naglalakad kami papunta sa private cabana na nakaset-up malapit sa dagat."Wala naman. Masaya lang ako." He smiled faintly. “You'll see. Just… be open.”Napalunok ako. Hindi ko alam kung anong ibig niyang sabihin, pero bago pa ako makapagtanong ulit, may nakita akong dalawang lalaking nakatayo sa labas ng cabana. Isang middle-aged man na mukhang butler, at isang matandang lalaki na naka-wheelchair.Nanlaki ang mga mata ko. Payat. Maputla. Halos wala nang laman ang mga braso niya. Pero may tapang pa rin ang tindig ng kanyang leeg, at may awtoridad pa rin sa mga mata kahit pa hinahabol na ng hininga ang katawan.Dahan-dahan kaming lumapit. Ramdam ko ang pagtibok ng puso ko sa dibdib. Nararamdaman ko ang kamay ni Luigi na mas
Limang taon na ang lumipas mula nang iwan ko ang lahat para sa tahimik na buhay dito sa Batangas.Mula sa glamor ng showbiz, ang dating naglalakihang ilaw ng studio ay napalitan ng tahimik na tanawin ng bundok at dagat. Wala nang flashing cameras. Wala na ring intriga. Tanging si Cassian Voltaire na lang ang sentro ng mundo ko ngayon—ang bunga ng pag-ibig naming ni Luigi. Ang batang hindi kailanman itinuring na bunga ng kahihiyan, kundi ng isang desisyong ipinaglaban sa kabila ng lahat.Mag-a-alas tres na ng hapon nang masundo ko si Cassian sa eskuwela. Mas lumaki siyang kahawig ni Luigi—matangos ang ilong, matalim ang mata, at may tikas ng isang Salazar. Ngunit sa kabila ng pagiging bibo at madaldal, may lambing sa anak ko na hindi ko mapaliwanag. Marahil dahil sa loob ng limang taon, ako lang talaga ang laging nandiyan sa tabi niya.“Mommy, can we eat ice cream?” tanong niya habang nasa likod ng kotse.“Later, baby. We need to get home first,” nakangiti kong sagot habang nagmamaneho
Mainit ang sikat ng araw pero malamig ang hangin sa loob ng simbahan. Nakaupo ako sa pinakaunang pew, suot ang isang simple pero eleganteng puting dress na pinili ni Luigi para sa akin. Kapansin-pansin ang pagkalma ng puso ko habang pinagmamasdan ang anak naming si Cassian Voltaire, mahimbing na natutulog sa mga bisig ng ninang niya, si Dra. Lucinda.“This is really happening,” bulong ko sa sarili habang pinipigil ang luha. Mula sa lahat ng dusa, kahihiyan, at pag-aalinlangan—ngayon, heto kami. Isang buo. Isang pamilya. Buong-buo.Nasa gilid ko si Luigi, suot ang navy suit niya na tila laging tailor-made. Wala siyang ibang ginawa kundi ang magbantay sa anak namin gamit ang mga mata niyang punong-puno ng pag-aalaga at pagmamalaki. Hawak niya ang kamay ko at paulit-ulit na hinahagod ng hinlalaki ang palad ko.Tahimik ang misa. Walang flash ng media, walang tsismosa. Ipinagdasal naming maging simple lang ang binyag. Isang tahimik na selebrasyon para kay Cassian, malayo sa intriga ng mund
Pagkapasok namin sa bahay, agad kong naamoy ang mild scent ng lavender na pinahiran ni Luigi sa paligid, sabi niya, para raw makarelax si baby pag-uwi. Napatitig ako sa mukha ni Cassian na nakayakap sa dibdib ng daddy niya habang binubuksan ko ang pintuan. Tulog pa rin siya, mapula ang pisngi, nakakunot ang ilong. Napangiti ako habang pinagmamasdan silang dalawa. Sa bawat hakbang naming papasok, pakiramdam ko ay bagong simula ang tinatahak namin. “Welcome home, anak,” bulong ko kay Cassian habang inaayos ni Luigi ang crib niya sa tabi ng kama namin. "Love, do you think he'll like the room?" tanong ni Luigi habang dahan-dahang inilalapat si baby sa crib. “Kung ako si Cassian, gusto ko na sanang tumira agad dito,” natatawa kong sagot habang lumapit ako sa kaniya. Inayos ko ang maliit na kumot na gawa pa sa Italy at may pangalan ni Cassian sa gilid. “Halika, maupo ka muna,” alok niya habang inaalalayan akong maupo sa kama. Bumuntong-hininga ako at niyakap ang katawan ko. Pakiramdam