Anong Mga Lokal Na Akda Ang Dapat Basahin Sa Wika At Panitikan?

Nakakapagtaka kung gaano karami nating kayamanang pampanitikan na nakatago sa iba't ibang rehiyon — at sobrang saya para sa akin na i-share ang paborito kong starter pack! Mahalaga para sa pag-unawa sa ating wika at pagkakakilanlan na basahin ang mga epiko at klasikong nobela: simulan sa mga epikong-bayan tulad ng 'Biag ni Lam-ang' (Ilocano), 'Hudhud' (Ifugao), 'Hinilawod' (Panay) at 'Darangen' (Maranao). Ang mga ito ang pinakaunang anyo ng ating panitikan — puno ng mitolohiya, kultura, at ritwal — at mas masarap basahin kung may kasamang background sa oral tradition na nagmula sa mga probinsya.

Pagkatapos nito, bumaba sa mga klasikong kolonyal at makabayan: 'Florante at Laura' ni Francisco Balagtas para sa pulso ng makabagong Tagalog poetry at metahora; 'Noli Me Tangere' at 'El Filibusterismo' ni José Rizal para makita ang pinagmulan ng ating modernong pambansang kamalayan; at 'Banaag at Sikat' ni Lope K. Santos para sa unang layuning sosyalista sa nobela. Gusto ko ring isama si Amado V. Hernandez at ang kanyang 'Mga Ibong Mandaragit' — malakas ang tinik at nakakaantig ang sosyopolítikal na tema.

Huwag ding palampasin ang kontemporaryo: 'Dekada ’70' at 'Bata, Bata… Pa'no Ka Ginawa?' ni Lualhati Bautista para sa feminsimong Pilipino, pati na rin ang hands-down readable at viral na 'Ang Mga Kaibigan ni Mama Susan' ni Bob Ong para sa modernong pop-Tagalog na may humor at kilabot. Para sa urban realism, basahin ang 'Sa Mga Kuko ng Liwanag' ni Edgardo M. Reyes. Ang payo ko: maghalo-halo — epiko, klasiko, nobela, at makabagong voice — para makita mo ang lawak ng ating wika at puso. Mas masarap din kung babasahin mo ang ilan sa orihinal na wika ng akda kapag kaya, kasi doon lumalabas ang tunay na timpla ng salita at melodiya ng rehiyon.

Sobrang recommend ko ang pagsisimula sa madaling masuyong listahan: kung gusto mo ng klasiko at damdamin, basahin mo ang 'Florante at Laura' at mga nobela ni José Rizal — iyon ang backbone ng makabagong Filipino. Para sa modernong boses, hindi mawawala si Lualhati Bautista (subukan ang 'Dekada ’70') at Bob Ong para sa mas magaan at nakakatawang perspektibo.

Mahilig ako sa storytelling na gikan sa mga rehiyon, kaya palaging inuuna ko ang mga epiko tulad ng 'Biag ni Lam-ang' at 'Hinilawod' kahit na bilang panimulang aklat lang para ma-appreciate mo kung paano nagsasalaysay ang ating mga ninuno. Panghuli, kung naghahanap ka ng mabilisang exposure sa malikhaing Filipino, maghanap ng anthology ng mga maiikling kuwento at mga tula mula sa iba't ibang wika — mas mapapa-wow ka sa lawak ng ating panitikang lokal. Sa totoo lang, ang saya ay hindi lang sa pagbabasa kundi sa pagtuklas ng mga salita at alamat ng bawat rehiyon.

Mayaman ang ating panitikan sa mga manunulat na dapat mong tuklasin kung gusto mong maramdaman ang lalim ng mga wikang lokal. Bilang taong medyo matured na sa pagbasa, mas natutunan kong pahalagahan ang mga makata at daluyan ng panitikan — kaya inirerekomenda kong tuklasin mo sina Virgilio Almario at Bienvenido Lumbera para sa mas malalim na pananaw sa tula at kritikang pampanitikan, at si Nick Joaquin para sa mga maikli at matatalinghagang kuwento tulad ng 'May Day Eve' na nagpapakita ng kolonyal at modernong tanikala ng Maynila.

Para naman sa mga rehiyonal na sulat, subukan mong hanapin ang mga koleksyon ng mga kuwentong Cebuano, Hiligaynon, at Bikolano — marami sa mga ito ang nasa anyong oral at lore: halimbawa ang 'Ibalon' ng Bikol, at mga modernong nobela o kwento mula sa Visayas at Mindanao na isinusulat sa kanilang sariling wika o bilinggwal. Napakahalaga ring basahin ang mga salin at talinhaga ng mga epiko tulad ng 'Hudhud' at 'Hinilawod' dahil doon mo makikita ang estetikang panrehiyon.

Kung gusto mong magsimula nang praktikal: pumunta sa lokal na aklatan o university press at maghanap ng mga anthology ng panitikang rehiyonal, at huwag matakot magbasa ng mga kritikal na sanaysay para ma-frame ang mga kontemporaryong isyu. Personally, natutuwa ako kapag nakikitang nabubuhay ang wika sa modernong prosa at tula — parang pag-uusap ng nakaraan at kasalukuyan sa iisang pahina.