Paano Mo Maiaangkop Ang Tatlong Pangkat Ng Pagkain Sa Diyeta?

Sobrang nakakakilabot 'yung mga kwento ng wakwak noong bata pa ako. Naka-imprinta pa rin sa isip ko mga gabing may kakaibang kaluskos sa bubong at sinasabing yun ang 'wakwak'—may tunog na parang paghipo ng pakpak. Ang pinaka-karaniwang paniniwala: kumakain ito ng laman ng patay o nang-aagaw ng mga sanggol at buntis; kadalasan inuugnay sa mga aswang at mga bruha na naglilipat anyo sa gabi. Sabihin man ng iba na nilulunok nito ang kaluluwa o binabalutan ng dilim ang bahay, halos lahat ng bersyon nagsasabi ng iisang bagay: delikado kapag gabi at mahilig ito sa taong nag-iisa. May mga ritual at proteksyon din na pinalaganap ng mga magulang at tiyahin: paglalagay ng asin sa pintuan, pag-iwan ng mga ilaw, pagdadasal, at paglalagay ng bakal o kutsilyo sa ilalim ng unan ng sanggol. Ang iba naman naniniwala na hindi ito makakalapit kung may nakaabang na aso o kung may pamilya sa labas na nagbabantay. Personal, nakakatakot man, naiintindihan ko na bahagi ito ng cultural warning—parang paraan para maprotektahan ang mga bata at iligtas ang komunidad mula sa panganib sa dilim.

Alam mo, tuwing napag-uusapan natin ang tanong na 'itlog o manok na nauna', lagi akong napapangiti at naaalala ang mga umagang nag-aagahan kami ng pamilya—may pritong itlog at natirang manok na adobo. Para sa praktikal na buhay, ang pinakamalaking implikasyon kapag pinag-iisipan mong kakainin ang naunang lumitaw na species ay hindi sa metaphysical na level, kundi sa kung paano iyon nakakaapekto sa kalusugan, kultura at kapaligiran. Mula sa biology, malinaw sa akin na ang 'egg' ay mas matanda kaysa sa manok: mga reptilya at ibang mga hayop ang naglalagay ng itlog bago pa magkaroon ng modernong manok. Ibig sabihin, kung sinasabi mong kakainin mo ang 'naunang itlog', literal na tumutukoy ka sa itlog bilang isang napaka-simpleng anyo ng life-cycle—may implikasyon ito sa variant ng pathogens at nutrient composition: ibang mikrobyo ang maaring nasa itlog kumpara sa karne ng manok. Kaya kapag iniisip ko ang panganib sa kalusugan, nagiging mas konserbatibo ako sa paghahanda—laging lutuing mabuti ang manok at iwasang kumain ng hilaw na itlog maliban kung sigurado sa pinanggalingan. May etikal at environmental na dimenyon din: sa personal kong experience, mas pinipili kong bumili ng itlog mula sa maliliit na mag-aalaga na may magandang pamamalakad kaysa sa murang masa-produktong manok na minsan problemado ang welfare. Ang itlog bilang protina ay kadalasan may mas mababang carbon footprint kaysa sa processed na karne, pero depende pa rin sa paraan ng produksyon. Sa huli, para sa akin, ang tanong na 'anong nauna' ay magandang pagpasok lang para pag-usapan ang mas malalalim na isyu: kalusugan, etika, at kung paano natin pinipili ang pagkain araw-araw.

Sa mundong puno ng sari-saring pagkain, madali tayong maligaya kung alam natin ang tamang mga pangkat na iyon! Una sa lahat, ang mga pangkat ng pagkain ay nakaugat sa mga nutrisyon na ating kinakain upang mapanatili tayong malusog. Ang unang grupo ay ang mga carbohydrate tulad ng kanin, tinapay, at pasta. Ang mga ito ay nagsisilbing pangunahing pinagkukunan ng enerhiya para sa ating mga katawan. Kasunod ang mga protina, na talagang mahalaga para sa pagbuo ng mga kalamnan at iba pang mahahalagang bahagi ng ating katawan. Ito ay matatagpuan sa mga produkto ng karne, itlog, at mga produktong dairy tulad ng gatas at keso. Huwag kalimutan ang mga gulay at prutas, na puno ng bitamina at mineral na nagpapatibay sa ating immune system at tumutulong sa ating kalusugan sa pangkalahatan! Pangatlong grupo ay ang mga fats, na hindi natin dapat kalimutan! Sa katunayan, ang tamang uri ng taba, gaya ng mga matatagpuan sa nuts, langis ng oliba, at isda, ay nagbibigay suporta sa ating utak at puso. Sa pangkalahatan, ang wastong balanse ng mga pangkat ng pagkain na ito ay mahalaga upang manatiling masigla at malusog.

Isang araw, habang nag-iisip ako tungkol sa mga paborito kong pagkain, napagtanto ko kung gaano kahalaga ang tatlong pangkat ng pagkain sa ating nutrisyon. Ang mga ito—ang carbohydrates, proteins, at fats—ay hindi lang mga sustansya kundi pati mga kaibigan sa ating katawan! Ang carbohydrates, na nagbibigay ng enerhiya, ay parang gasolina sa isang sasakyan. Kapag wala ito, anong nangyayari? Parang wala tayong lakas para sa araw-araw na gawain. Kaya’t isipin mo na lang ang mga paborito mong kanin, pasta, at tinapay; ang mga ito ay nagbibigay ng mabilis na lakas na kailangan natin. Ngunit sa kabila ng sikat na dance party ng carbs, huwag nating kalimutan ang proteins. Sila ang mga builder ng katawan! Ito ang mga pagkukunan ng mga amino acids na tumutulong sa pagbuo ng mga kalamnan, balat, at kahit mga organ. Kaya’t kapag nagna-nourish tayo sa pamamagitan ng mga karne, isda, itlog, at mga nuts, parang nag-aayos tayo ng isang tahanan na nangangailangan ng mga solidong pader at foundation. At ang fats? Akala ng iba, kalaban lang ito! Pero ang mga ito ay essential din. Ang mga good fats tulad ng nasa avocado at mani ay nagbibigay ng tamang nutrients at kasiyahan sa ating pagkain. Ang fats ay nag-aalok ng isang sense of fullness at sihir sa mga pagkaing gusto nating balik-balikan. Sa kabuuan, ang tatlong pangkat na ito ay nagpapakita ng kanilang halaga sa ating nutrisyon—para sa mas malusog at mas masiglang pamumuhay!

Ang pagpatay sa tatlong paring martir, sina Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora, ay naganap noong Pebrero 17, 1872, sa bagumbayan. Ang kanilang pagbibiktima ay isang malaking pangyayari sa kasaysayan ng Pilipinas, kung saan ipinakita ng mga paring ito ang kanilang matibay na paninindigan para sa mga karapatan ng mga Pilipino. Bilang mga lider na kritikal sa koloniyal na pamamahala ng mga Kastila, sila ay inakusahan ng rebelyon at itinuring na banta sa kapayapaan, kaya't sila ay sinentensiyahan ng kamatayan. Ang kanilang pagkamatay ay naging inspirasyon para sa iba't ibang kilusang makabayan, at nagbigay-diin sa pangangailangan ng mga reporma sa simbahan at gobyerno. Bilang isang tao na mahilig sa kasaysayan, hindi ko maiwasan na mag-isip kung gaano kahalaga ang kanilang sakripisyo. Nakakatuwang isipin na kahit sa mga panahong iyon, ang mga tao ay naglalakas-loob na lumaban para sa kanilang mga karapatan. Nagsilbing catalyst ang insidente para sa pagsismula ng mas malawak na paggalaw para sa kalayaan, na nagbigay liwanag sa sibilisasyon ng mga Pilipino at sa kanilang pagnanais na makawala mula sa mapang-aping sistema. Ang tatlong paring ito, sa kanilang simpleng pagtatalaga sa serbisyo, ay nagbigay ng malaking impluwensya sa damdaming makabayan. Sa bawat kwento na naririnig ko tungkol sa kanilang mga pagtatangka at ideyal, parang bumabalik ako sa mga panahong iyon, na puno ng pag-asa at determinasyon. Ang alaala nila ay narito pa rin, at patuloy na nagbibigay inspirasyon sa mga bagong henerasyon na ipaglaban ang kanilang mga karapatan at boses sa lipunan. Kahit sa paningin natin ngayon, ang kanilang sakripisyo ay hindi nawawalan ng halaga. Bawat paggunita ko sa kanila ay nag-uugnay sa akin sa ating kasaysayan, sa mga dapat isakripisyo para sa bayan. Ito ang dahilan kung bakit mahalaga ang mga ganitong uri ng kwento, upang malaman at maipasa ang mga aral na dulot ng mga heroikong pagkilos ng ating mga ninuno. Marahil, ang kailangan lang talaga ay isang mas malalim na pag-unawa sa konteksto ng kasaysayan upang mas madalas nating maisama ang mga kwentong ito sa ating mga pag-uusap sa modernong buhay. Ang tatlong paring martir ay hindi lamang mga pangalan sa libro; sila ay simbolo ng pag-asa at katatagan na kailangan natin, lalo na sa mga panahong puno ng hamon at pagsubok.

May mga pagkain sa France na talagang naglalarawan hindi lang ng kanilang culinary tradition kundi pati na rin ng kanilang kultura. Isama mo na ang 'baguette' — ang iconic na long loaf na ito ay hindi lang basta tinapay. Ito ay simbolo ng French breakfast at isang staple sa kanilang mga pagkain. Madalas itong isinasama sa cheese at iba't ibang pates, nagiging bahagi ng mga social gathering. Tapos, paano naman ang 'coq au vin'? Ang masarap na putaheng ito ay gawa sa manok, red wine, at mushroom, at talagang naglalarawan ng French rustic cooking. Maraming tao pa ang nag-iisip na ang mga pagkaing ito ay kumakatawan sa France, pero marami pang iba, tulad ng 'ratatouille', na yun namang nagpapakita ng paggamit ng mga sariwang gulay at herbs. Halos hindi kumpleto ang pag-usapan ang pagkain sa France kung hindi mo isama ang mga pastry gaya ng 'croissant' at 'éclair'. Ang mga ito ay mata-masyadong masarap at damang-dama mo ang pagmamahal at sining na inilalaan sa bawat piraso. Kahit saan ka man sa France, palaging mayroong iba't ibang pastries na maaari kang pagpilian. Kung pumunta ka naman sa Paris, hindi mo maaaring palampasin ang 'macarons' — ang colorful, light, at chewy meringue cookies na may iba't ibang flavors. Ang pagkain sa France talagang bahagi na ng kanilang pagkatao, at tuwing may mga pagkakataón na nagsasalu-salo, ang kanilang mga pagkain ang nagiging sentro ng usapan — kaya naman ang bawat subo ay puno ng kwento. Sa kabuuan, ang pagkaing Pranses ay higit pa sa sustansya; bahagi ito ng tradisyon, kasaysayan, at sining ng kanilang buhay. Nagsisilbing tulay ito sa mga tao at nag-iimbita ng koneksyon, kaya naman buhay na buhay ang kanilang kultura sa pamamagitan ng pagkain. Sa huli, kapag tinikman mo ang alinman sa mga pagkaing ito, talagang parang naglalakbay ka sa kasaysayan ng France. Ngayon, tila humuhugot ako ng inspirasyon mula sa bawat piraso ng cheese at tinitikman ang kanilang mga dessert — talagang hindi matutumbasan ang karanasang ito!

Ibinahagi ng matalik kong kaibigan ang kanyang mga teas matapos na siya ay nagkaproblema sa kanyang tuhod. Minsan, dumadating ang sakit sa tuhod kapag ikaw ay active sa sports o kahit sa mga simpleng bagay tulad ng pag-akyat ng hagdang-bato. Ipinakilala niya sa akin ang iba't ibang herbal teas na sinasabing may mga anti-inflammatory properties. Ang ginger tea ay isa sa mga ito. Nakakaramdam ako ng ginhawa sa bawat lagok. Natutunan ko ring magdala ng chamomile tea para sa relaxation, lalo na't sumasakit ang aking tuhod pagkatapos ng mabigat na araw ng pagsasanay. Nakakatuwang isipin na sa simple at masarap na inuming ito, nagagawa natin ang isang hakbang patungo sa ating kalusugan. Ngunit hindi lang teas ang kapartner ng healing. Habang nag-eehersisyo ako, napansin kong ang pagkain ng marami at iba't ibang uri ng prutas at gulay ay nakabatay sa kanilang antioxidant properties. Ang mga berry tulad ng blueberries at strawberries ay talagang nakakatulong sa pag-repair ng mga tissue at pag laban sa pamamaga. Mas madalas na akong kumain ng mga ito mula nang malaman ko ang benepisyo ng mga colored fruits at vegetables. Kaya naman, minsan may prublema ako sa tuhod, nagiging instant energy booster din ang mga ito! Pagdating sa mga pagkain, kumain ako ng mga fatty fish tulad ng salmon at mackerel. Alam mo, mahalaga ang Omega-3 fatty acids sa ating kalusugan, lalo na para sa mga nanginginig na joints. Palagi kong itinatampok ang mga ito sa aking diet, kasama ng mga nuts at seeds. Talagang nagiging mas magaan ang aking mga daliri at paa. Ang simpleng pagdadagdag ng mga pagkain na ito sa aking pang-araw-araw na buhay ay tila nagbago ang laro, at hindi ko na inisip na magiging masaya ako sa pagkain ng ganito!

Isang nakakapukaw na isyu ang tungkol sa tatlong paring martir, sina Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora, na talagang naging mahalaga sa ating kasaysayan. Sila'y naging simbolo ng pagtawag para sa katarungan at hindi pagkakapantay-pantay sa ilalim ng American at Espanyol na pamamahala. Sa kanilang pagkapatay, hindi lamang nagalit ang mga Pilipino; nagbigay sila ng inspirasyon sa marami. Nagbigay-diin sila sa mahalagang adbokasiya para sa isang tunay na representasyon at katarungan para sa mga nais na makamit ang tunay na kalayaan ng bayan. Dahil sa ganitong konteksto, mas lalong lumakas ang damdaming nasyonalismo sa mga Pilipino. Ang mga paring ito ay nagbigay liwanag sa isyu ng katiwalian at pang-aabuso ng kapangyarihan ng mga mananakop. Kasi, ang kanilang pagkamatay ay naging sanhi upang lumabas ang mga tao sa lansangan at mag-organisa ng mga aksyon para sa pagbabago. Nakikita mo ang ganitong sitwasyon na nagbukas ng utak ng maraming Pilipino sa tamang mga hakbang parang isang social awakening. Ang epekto ng kanilang sakripisyo ay hindi lamang tumigil sa kanilang panahon. Hanggang ngayon, ang kanilang alaala ay patuloy na pinapahalagahan, at ang mga aral na iniwan nila ay nagsilbing inspirasyon sa mga usaping pambansa. Sa bawat paggunita sa kanilang pagkamatay, naaalala natin na ang pakikibaka para sa katarungan at kalayaan ay hindi natatapos; ito'y nagpapatuloy sa ating mga puso at isipan. Ang kanilang legasiya ay patuloy na nagbibigay-aliw at inspirasyon sa bawat henerasyon ng mga Pilipino. Sa pagbabalik-tanaw sa kanilang naging papel, napagtanto ko kung gaano kahalaga ang pagkilos at pagtindig para sa mga karapatan at kalayaan, lalo na sa mga pagkakataong tayo'y inaapi. Ang mga martir na ito ay nagsisilbing gabay na dapat nating sundin dahil ang kanilang buhay at sakripisyo ay hindi isang aksidente kundi isang paandar na nagpapaalala sa atin na ang bawat gubyernong nagsasamantala ay tiyak na may katuwang na pagsusumikap ng bayan.