Sino Ang Mga Kilalang May-Akda Tungkol Sa Mamamayang Pilipino?

Sa bawat komunidad ng mga tagahanga, parang may mga himig na tila umuugong sa ating diwa. Pagdating sa mga soundtrack na may malalim na koneksyon sa mga Pilipino, ilang mga piraso ang agad na pumapasok sa isip ko. Isang magandang halimbawa ay ang iconic na ‘Hawak Kamay’ ni Yeng Constantino. Ang kantang ito ay puno ng emosyon at nagsasalamin sa mga pagsubok at tagumpay na dinaranas ng maraming Pilipino. Kakaibang saya at pag-asa ang dulot nito, kaya madalas itong ginagamit sa mga pagdiriwang at mga espesyal na okasyon. Sino bang hindi maapektuhan ng kanyang boses na puno ng damdamin? Parang yakap mula sa isang kaibigan kung minsan. Isa pang soundtrack na tumatalakay sa lalim ng ating kultura ay ang ‘Tadhana’ nina Up Dharma Down. Ang pagkakaroon ng pagkakataon na marinig ang pirasong ito ay para nang isawsaw ang sarili sa isang dagat ng nostalgia at pagninilay. Hindi maikakaila na ang mga mensahe ng pag-ibig at pagkakaibigan dito ay marami ang nakaka-relate, at sa bawat sulok ng bansa, ang mga tao ay kumakanta kasama nito. Ang mga lyriko nito ay tila nag-uugnay sa puso ng mga tao, isinasaad ang masalimuot na kalagayan ng pag-ibig na pinagdaraanan ng marami. Huwag natin kalimutan ang soundtrack mula sa mga pelikulang naging bahagi na ng ating pagkatao. Halimbawa, ang ‘Kaleidoscope World’ ni Francis M. ay isa sa mga himig na nagbigay-inspirasyon sa mga kabataan upang ipaglaban ang kanilang mga pangarap at makilala ang kanilang lahi. Ang fusion ng rap at folk na tunog ay nagdala ng bagong sigla at pag-asa sa ating kultura, na nagpapakita ng yaman ng ating kasaysayan. Sa panahon ng kanyang pagsikat, naging simbolo si Francis M. ng pagmamalaki bilang Pilipino, at ang kantang ito ay tiyak na magiging bahagi ng ating kolektibong alaala. Sa mga nabanggit na ito at marami pang iba, makita ang pagkakaugnay-ugnay ng musika sa ating buhay at kultura. Ang mga soundtrack na ito ay hindi lamang isang simpleng himig na maririnig; sila ay mga salamin na nagpapakita ng ating mga buhay, alaala, at pinagdaraanan bilang mga tao. Bawat piraso ng musika ay may dalang kwento at koneksyon na tila nag-uugnay sa ating lahat bilang isang bayan. Kaya't sa tuwing sumasayaw o umiindak tayo sa mga kantang ito, tila nagiging isa tayo sa isang mas malawak na karanasan habang pinapanday ang ating mga kwento sa pamamagitan ng himig.

Isang araw, nagising ako sa ideya na magsimula ng isang pelikula bilang isang produkto ng sining. Sa Pilipinas, ang mga pelikula ay hindi lamang basta libangan; sila ay salamin ng ating kultura, pananaw, at mga parambuhay. Halimbawa, kapag may bagong pelikula na kinakabitan ng mga temang pamilya o pagsasakripisyo para sa bayan, talaga namang bumabalik ang tao sa mga alaala at aral mula sa kanilang mga magulang at ninuno. Ang dami ng tao ang nagpapahayag ng kanilang saloobin pagkatapos makatapos ng isang palabas, mula sa pagtanggap ng aral sa buhay hanggang sa mga pagtuwang sa mga usaping panlipunan. Maiuugnay mo ang mga karakter sa sarili mong buhay at aliw o sakit na magkasama." Laging may epekto ang mga pelikula sa mga mamamayang Pilipino, lalo na sa mga bata na nagiging tagasunod ng mga idolo sa pelikula at telebisyon. 'Pagkatapos makapanood ng mga lokal na pelikula, mapapansin mo ang mga kabataan na kumikilos o nagsasalita alinsunod sa mga karakter na kanilang hinahangaang. Kung gaano kahalaga ang representation sa mga pelikula, ito rin ang nagdadala ng mga bagong pananaw at ideya sa mga kabataan tungkol sa kanilang mga layunin sa buhay. Kahit tamilaw, madalas nilang isinasabuhay ang mga aspeto ng kanilang mga paboritong karakter, kaya nakakaapekto ito sa kanilang kaalaman at paniniwala." Bilang isang tagahanga ng mga lokal at banyagang pelikula, hindi maikakaila na ang sining na ito ay may kakayahang humawig ng damdamin, magbigay-inspirasyon, at minsang pumukaw sa puso ng mga tao. Malapit sa puso ko ang mga pelikula, at nakikita ko kung paano sila nakakatulong sa pagkaunawa ng mga Pilipino sa kanilang sariling pagkatao at sa mas malawak na konteksto ng mundong ating ginagalawan. Parang isang pabula na walang katapusan na nagpapadama sa atin ng pag-asa, pakikisalamuha, at, sa kabuuan, pakikilahok sa mas malalim na pag-unawa sa ating sarili bilang mga Pilipino. Kapag ang isang pelikula ay talagang umantig sa puso, ang mga tao ay nagiging mas mapanuri sa kanilang kapaligiran at kasaysayan. Bilang isang masugid na manonood at sumusuporta sa lokal na sining, ang mga pelikula ang nagiging dahilan upang magkakasama ang mga tao; kung saan nagiging talakayan sa mga kainan at magulong daliri para sa susunod na pasyal sa sinehan. Makikita sa bawat pelikula ang damdamin at proseso ng paglikha mula sa mga mamamayang nagnanais na ipakita at ibahagi ang kanilang kwento kaya ito’y talagang may halagang pangkultura!

Kakaibang sitwasyon ang mga pagbabago sa buhay ng mga mamamayang Pilipino matapos ang adoption ng 1987 Constitution. Dito sa Pilipinas, talagang naging simbolo ito ng pagbabago at muling pag-asa pagkatapos ng mga taon ng diktadura. Mahalagang sigaw ito ng mga tao para sa karapatang pantao at demokrasya. Isipin mo, ang karapatan sa malayang pagsasalita, karapatan sa mapayapang pagtitipon, at iba pang mga karapatan na noon ay napaka-limitado. Hanggang ngayon, ang mga batayang prinsipyo ng konstitusyon ay nagbibigay inspirasyon at nag-iimbita sa mga tao na magpahayag ng kanilang mga saloobin at laban para sa kanilang mga karapatan. Bilang isang kabataan na lumaki sa ilalim ng bagong konstitusyon, masasabi kong puno ito ng mga pagkakataon para sa mga tao, lalo na sa mga kabataan na mahalaga ang kanilang mga boses. Kahit pa nga sa social media, nakikita ko ang mga kabataan na bumubuo ng mga grupong nagtataguyod ng mga karapatan at naglalayong ipaalam ang mga isyu sa lipunan. Pero sa kabila ng mga positibong aspeto, may mga hamon din na hinaharap ang mga mamamayan. Minsan, ang biro’t usapan sa paligid tungkol sa mga maling paggamit ng kapangyarihan at mga ilang grupo na umaabuso sa mga pribilehiyo, nagpapakita na hindi lahat ay natutunan at nasunod ang mga aral mula sa konstitusyon. Sa kabuuan, ang 1987 Constitution ay naging salamin ng ating pagkatao bilang mga Pilipino. Patuloy itong nagbibigay sa atin ng boses at posibilidad na baguhin ang ating paligid, subalit, dapat maging maingat tayo at masugid na protektahan ang ating mga karapatan. Ang bagong konstitusyon ay hindi kailanman ‘tapos na’ kundi ay dapat patuloy na binubuo sa araw-araw na pamumuhay ng bawat Pilipino.

Sa mga pahina ng mga nobela, tila nadarama ko na ang bawat kwento ay may sariling tibok, lalo na kung usapang buhay ng mamamayang Pilipino. Isang magandang halimbawa ay ang ‘Noli Me Tangere’ ni Jose Rizal. Isinulat ito sa panahon ng pananakop ng mga Kastila, ngunit ang mga tema ng pagka-alipin, kawalan ng katarungan, at pagnanais sa pagbabago ay talagang umaabot sa puso ng mga Pilipino, anuman ang henerasyon. Nakakaengganyo ang bawat tauhan—mula kay Ibarra hanggang kay Maria Clara—na ang mga relasyon at laban sa lipunan ay parang sumasalamin sa mga karanasan at pakikibaka ng marami sa atin hanggang ngayon. Sa bawat pahina, damang-dama ang hirap at pangarap ng mga tao ng kanyang panahon, na sa tingin ko ay nananatiling mahalaga hanggang sa kasalukuyan. Huwag kalimutan ang ‘Florante at Laura’ ni Francisco Balagtas. Ang kwentong ito ay puno ng simbolismo at mga mensahe na naglalarawan sa mga pagsubok ng pag-ibig sa konteksto ng mga suliranin sa lipunan. Ang pagsasama ng mga aspekto ng mitolohiya at katutubong kultura ay nagbibigay ng makulay na pananaw sa kung ano ang pakiramdam bilang mamamayang Pilipino noon. Isang klasikal na kwento ito na hindi lamang tungkol sa pag-ibig kundi kung paano mo dapat ipadama at ipaglaban ang mga bagay na mahalaga sa iyo sa kabila ng mga hadlang. Isa pang nobela na hindi dapat palampasin ay ang ‘Banaag at Sikat’ ni Teodoro Agoncillo. Sa akdang ito, makikita ang mga kumplikadong kalakaran ng lipunan at politika sa bansa. Ang mga tauhan sa kwento ay kinakatawan ang iba’t ibang panig ng lipunan, na bumubuo sa isang masusing analisis ng ating kasaysayan. Madalas akong pinagninilayan ang mga ideya sa likod ng pakikipaglaban para sa karapatan at hustisya, na maaari pa ring mailapat sa hinaharap. Ang mga boses ng kaniyang mga tauhan ay bumabalik sa mga tanong na mahalaga pa rin sa atin—ano ang tunay na kalayaan, at paano natin maipaglalaban ito? Sa kabila ng masalimuot na konteksto ng bawat nobela, may mga karaniwang tema na nagbubuklod sa ating mga kwento bilang mamamayan. Ang pakikibaka para sa pag-ibig, katarungan, at kalayaan ay mga tema na tila humuhugot ng damdamin sa atin bilang mga Pilipino. Napakalakas ng hatak ng mga akdang ito sa ating pagkatao; para bang ang mga salin sa bawat pahina ay espesyal na nag-uugnay sa atin sa ating pagkaka-Pilipino, na nagbibigay-diin sa ating kultura at pagkakakilanlan. Talagang nakakapukaw ng isip at puso ang mga kwento ng ating mga manunulat, na di lamang nagtatala ng ating nakaraan kundi nag-uumapaw ng pag-asa para sa ating hinaharap.

Isang magandang pagkakataon na pag-usapan ang mga akda na tunay na umuugma sa puso at kaluluwa ng mga Pilipino. Ang mga libro na naglalarawan ng kultura ng mamamayang Pilipino ay karaniwang puno ng mga kwento, tradisyon, at mga karanasan na naglalarawan ng yaman ng ating lahi. Isa sa mga pinaka-maimpluwensyang akda ay ang ‘Noli Me Tangere’ ni Jose Rizal. Sa nobelang ito, makikita ang reyalidad ng buhay sa ilalim ng kolonyal na pamahalaan, pati na rin ang mga suliranin sa lipunan tulad ng katiwalian at pang-aabuso sa kapangyarihan. Ang kwento ay nagbibigay ng malalim na pagsusuri sa buhay ng mga Pilipino noong panahon ng Espanyol, at sa proseso, nagbigay ito ng inspirasyon para sa rebolusyon at pambansang pagkakaisa. Kabilang din sa mga dapat basahin ang ‘Mga Ibong Mandaragit’ ni Amado Hernandez. Ang akdang ito ay nagpapamalas ng buhay ng mga Pilipino sa gitna ng pamahalaang kolonyal at ang mga pagsubok na dinaranas ng mga manggagawa. Ang tema ng laban para sa karapatan at dignidad ng mga tao ay talagang tumatatak, nagbibigay-diin sa pakikitong nakatakbo mula sa lokal na antas hanggang sa mas malawak na konteksto ng globalisasyon. Tuwang-tuwa akong hanapin ang mga linya sa akdas na palaging nagiging inspirasyon sa mga makabayan. Huwag kalimutan si F. Sionil Jose at ang kanyang seryeng ‘Rosales’. Ang mga nobela dito ay nag-uusap tungkol sa kasaysayan at lipunan ng Pilipinas, gamit ang isang pook upang ipakita ang iba't ibang aspeto ng kulturang Pilipino. Ang kwento ay umaabot mula sa panahon ng mga Kastila hanggang sa kasalukuyan, na tila sinasalamin ang patuloy na pagbabago at pag-unlad ng ating bayan. Ang istilo ng pagsulat ni Jose ay masining at puno ng damdamin, nakaka-engganyo sa sinumang nagbabasa, anuman ang kanilang pinagmulan. Isang palaging nakakaantig na kwento ay matatagpuan sa ‘Banaag at Sikat’ ni Emiliano Jacinto. Tatalakayin nito ang mga hangarin at pangarap ng mga Pilipino para sa pagbabago at kung paano ang kolektibong pagkilos ay maaaring makapagpabago sa mga kondisyon ng kanilang pamumuhay. Ang akdang ito ay mahalaga sa mga henerasyon, dahil nagbibigay ito ng boses sa mga hindi marinig at nagtuturo ng halaga ng pagkakaisa at pakikilahok sa lipunan. Sa bawat akdang nabanggit, madalas kong naiisip ang kahalagahan ng pagbabalik-tanaw sa ating mga ugat at kwento. Ang mga libro ay nagsisilbing salamin ng ating kasaysayan at kultura, at sa mga ito, nagmumula ang ating pagkakakilanlan bilang isang bansa. Ang mga kwentong ito ay tunay na hindi lamang dapat basahin, kundi dapat ding ipasa sa susunod na henerasyon upang tuluyang maipagmalaki ang yaman ng ating kultura.

Isang umaga, habang nagkakape ako at nagbabalik-tanaw sa mga lumang anime at pelikulang Pilipino, napansin ko kung paano nagbago ang mga trend na sumasalamin sa ating lipunan. Kung dati-rati, ang mga kwentong ibinabahagi at tinatangkilik ng mga tao ay nakatuon sa mga tradisyon at kulturang nakaugat sa ating kasaysayan, ngayon mas nakatuon ito sa mga modernong tema tulad ng digitalization at social media. Isang magandang halimbawa ay ang pag-usbong ng mga online na komiks at webtoons na kadalasang naglalaman ng mga kwento na may kasamang humor, LGBTQ+ representation, o mga isyung panlipunan na kaugnay ng kabataan. Ipinapakita nito na ang mga Pilipino, lalo na ang mga kabataan, ay mas open-minded at handang talakayin ang mga mahihirap na paksa na hindi noong mga nakaraang dekada. Isang palatandaan na nakakaapekto sa mga trend na ito ay ang fluency natin sa teknolohiya. Nakita natin ito sa mga bagong genre ng anime na umaabot sa Pilipinas, kung saan ang mga kwento ay mapanlikha at madalas na nag-iintroduce ng mga bagong ideya at paniniwala. Ang mga Pilipino ay nahuhumaling sa mga kwentong puno ng karakter, bilang ito ay nagiging daan upang pag-isipan ang ating mga sariling identitad at mga hamon sa buhay. Mula sa mga sikat na titles tulad ng 'Attack on Titan' hanggang sa mga lokal na produksyon, ang mga narratives ay nagiging daan sa pagpapahayag ng mga pananaw sa mga nangyayari sa ating lipunan. Kaya nang makita mong sumasalamin ang mga ito sa mga karanasan ng mga tao, tila balanse pa rin ang mga ito sa mga tradisyonal na istorya na babalik-balik sa ating kultura. Kaya naman, tinitingnan ko ang mga pagbabagong ito bilang positibo. Bagamat may mga purista na mas pinahahalagahan ang mga tradisyon, mahalaga ring yakapin ang pagbabago. Ang ebolusyon ng mga kwento ay hindi lamang tanda ng pag-unlad ng ating kultura, kundi pati na rin ng mas malalim na pag-unawa at pagkatuto ng mga tao sa paligid natin.

Sa panahon ngayon, napakahalaga ng papel ng mga serye sa TV hindi lamang bilang libangan kundi bilang salamin ng ating lipunan. Tila isang sinag ng liwanag na nagbibigay-diin sa mga karanasan at pananaw ng mga Pilipino. Ang mga kwentong isinasalaysay sa mga palabas na ito ay tila naglalarawan ng ating mga pinagdaraanan, mga mithiin, at mga suliranin na kailangan nating harapin bilang mga mamamayan. Hindi maikakaila na sa bawat episode, may mga mensahe at aral na suma-salamin sa ating kultura at mga kaugalian. Isa sa mga pangunahing tema na inilalarawan ng mga palabas ay ang halaga ng pamilya. Halos lahat ng kwento ay nagsasentro sa pondo ng pamilyang Pilipino; ang pagtutulungan, pagkakaunawaan, at ang hindi matitinag na suporta sa isa't isa kahit gaano pa man kalubha ang sitwasyon. Ang mga serye tulad ng 'Ang Probinsyano' ay nagbigay-diin sa pakikipaglaban para sa katarungan at sa mga pagsubok na dinaranas ng isang ordinaryong tao, na lalo pang nagpapalalim sa ating pagkakaunawa sa mga isyung panlipunan. Isang mas malalim na usapan naman ang nagiging daan ng mga serye sa muling pagbabalik-tanaw sa ating kasaysayan at kultura. Saksi tayo sa mga palabas na nagtatampok sa mga bayani, mga mahalagang pangyayari sa ating nakaraan, at mga ugat ng ating pagkakakilanlan. Halimbawa, ang 'Bagani' at ang 'Ang Henerasyon Kita' ay nagdadala ng mga mitolohiya at kasaysayan ng mga Bansang – nagpapakita na ang mga kwentong ito ay parte ng ating pagkatao. Sa gayo'y nagiging inspirasyon sa mga kabataan ang mga kwentong ito at nag-uudyok na ipagpatuloy ang ating mga tradisyon habang hinaharap ang modernisasyong dulot ng teknolohiya. Kasama na rin sa mga mensahe ng mga serye ang mga mas malalalim na isyu tulad ng gender equality, karapatang pantao, at mabuting pamumuhay. Nagiging plataporma ang mga palabas upang talakayin ang mga isyung ito at nag-uudyok ng kamalayan sa mga manonood. Halimbawa, sa mga drama tulad ng 'On the Wings of Love,' na naglalarawan ng mga hamon ng pakikipagrelasyon sa makabagong panahon, at 'Kadenang Ginto' na nagpapakita ng mga hidwaan ng pamilya, nagiging daan sila upang mapagtanto ng mga mamamayan ang kahalagahan ng mga isyung ito. Bilang isang masugid na tagahanga, natutuwa ako na ang mga serye sa TV ay hindi lamang nagsusulong ng entertainment kundi may kaakibat na mga mensahe at aral na mahalaga sa ating lahat. Nakakaramdam ako ng koneksyon at pag-empatiya sa mga karakter at kwento, na nagiging dahilan upang tayo ay magmuni-muni at muling suriin ang ating mga pananaw sa buhay at sa ating sarili.

Isang obra na hindi lang nagbibigay aliw kundi nagpapalalim din ng pag-intindi sa mga isyung panlipunan, ang 'Pilipit ang Pilibustero' ay mahalaga sa literaturang Pilipino. Isinulat ni José Rizal, ang akdang ito ay tila isang salamin ng lipunan sa ilalim ng mga Espanyol. Ipinapakita nito ang mga baluktot na bagay sa sistema ng edukasyon, relihiyon, at pulitika sa Pilipinas noong panahong iyon. Ang mga tauhan sa aklat, mula kay Basilio hanggang kay Isagani, ay mga simbolo ng iba’t ibang pananaw at eksperyensya ng mga Pilipino—mga boses na nagnanais ng pagbabago. Ang pagkakaroon ng makapangyarihang kwentong ito ay nagbibigay inspirasyon sa mga kasalukuyang manunulat na isama ang mga partikular na isyung panlipunan sa kanilang mga kwento, kaya't patuloy itong merong malaking epekto hanggang ngayon. Kung titingnan ang 'Pilipustero' bilang isang akdang pampanitikan, makikita natin kung paano ang talas ng isip ni Rizal ay nakaanyos sa mga suliraning panlipunan sa kanyang panahon. Ang istilo ng pagsulat niya ay nagsisilbing inspirasyon para sa mga bagong henerasyon ng mga manunulat. Nagtatanong ang mga tauhan at naglalakas-loob na mangarap para sa pagkakaroon ng mas mabuting kinabukasan. Sa ganitong paraan, ang akdang ito ay hindi lang basta kwento kundi isang pagninilay na nag-uugnay sa kasaysayan at kasalukuyan, na nagpapaalala sa atin na ang ating mga karanasan ay bahagi ng mas malawak na kwento ng ating bayan. Ang mga mensahe ng 'Pilipustero' ay hindi lamang limitado sa konteksto ng mga kolonyal na panahon. Mararamdaman pa rin natin ang bisa nito sa kasalukuyan, kung saan ang mga isyu ng korapsyon, kawalan ng katarungan, at mga labanan sa kalayaan ay patuloy na nakikita sa ating lipunan. Maliban sa pagiging kilalang aklat, ito ay nagsisilbing demokratikong plataporma na nag-uusap tungkol sa mga karapatan at tungkulin ng bawat mamamayan. Ang bawat pagsasalaysay, bawat debate, at bawat pakikipaglaban na nagawa at nagagawa ng mga tauhan ng aklat ay patuloy na namamalagi sa puso ng mga Pilipino na gustong ipaglaban ang kanilang mga karapatan at dignidad. Tulad ng mga natutunan ko sa mga pahina ng 'Pilipustero', nagbigay ito ng pagkakataon sa akin na mas pag-isipan ang aking kasaysayan at ang aking papel dito. Ang pagbasa sa akdang ito ay tila paglalakbay sa mga nalimutan na kwento ng mga bayani, pinuno, at mga ordinaryong tao na nagbuwis ng buhay para sa layunin ng tunay na kalayaan. Ang bawat liham, bawat luha, at bawat pag-asa ay lumalabas mula sa mga pahina nito at tumatawag sa ating lahat na ipagpatuloy ang laban—isang mensahe na palaging buhay sa ating mga puso.