Sino Ang Sumulat Ng Linyang Nasa Diyos Ang Awa Nasa Tao Ang Gawa?

Sobrang tuwa ko kapag napag-uusapan ang mga tulang Ilocano tungkol sa kalikasan — parang bumabalik ang amoy ng palay at dagat sa isipan ko. Marami nga: mula sa matandang epiko hanggang sa mga kontemporaryong tula, buhay na buhay ang paglalarawan ng bundok, baybayin, at taniman. Ang pinaka-sikat na halimbawa ay ang epikong 'Biag ni Lam-ang', na tradisyonal na iniuugnay kina Pedro Bucaneg; puno ito ng mga talinghaga at eksena kung saan ang kalikasan ay parang karakter din sa kuwento. Mayroon ding mga makata tulad ni Leona Florentino na nagsulat ng mga tula sa Ilocano at naghatid ng malalambing na larawan ng araw, gabi, at halaman. Kung hahanap ka ng mga mas sariwang tula, tingnan ang mga publikasyon at pahayagan gaya ng 'Bannawag' at mga koleksyon mula sa GUMIL Filipinas — maraming modernong makata ang tumutukoy sa rice terraces, dalampasigan, at mga season sa kanilang mga daniw. Personal, nakakagaan ng loob para sa akin ang pagbabasa ng mga tulang ito dahil pamilyar ang mga imahen: alaala ng pag-ani, amoy ng kawayan, at mga kuwentong malamig na simoy ng hangin sa gabi.

Nakakakilabot pero totoo sa amin sa probinsya ang mga kwento ng barang—hindi basta-basta nito napapansin kung hindi mo alam ang mga palatandaan. Naranasan ko na makita ang isang kapitbahay na biglang lumala ang kalusugan: unang pagkahilo, laging pagod kahit tulog nang mahaba, at panliliit ng timbang na walang nagpapakitang dahilan. Kasama sa mga karaniwang palatandaan na sinasabi ng matatanda: biglaang pagsakit ng katawan na parang may tinutusok, paulit-ulit na bangungot o panaginip na may tao, hindi pagbalik ng kalagayan kahit na naipagamot na, at kakaibang galaw o pag-iwas sa mga relihiyosong bagay—halimbawa, umiilan na sa pagdadasal o ayaw hawakan ng kandila at krus. Madalas ding may mga materyal na palatandaan: makikitang maliliit na karayom o tuyong dahon na hindi mo alam kung saan nanggaling, kakaibang amoy ng sunog sa paligid ng bahay, o kaya ay tumatakang malalaswang usok sa gabi. Bilang lumaki sa komunidad na madalas humihingi ng payo mula sa matatanda, natutunan ko rin ang ilang paraan ng pag-check na ligtas at hindi nakakasakit: obserbahan ang pattern ng sintomas—may kaugnayan ba ito sa isang tiyak na tao o okasyon? May nagkalat bang inggit o matinding galit sa paligid? Sinasabing may test na gamit ang itlog na pinapahid sa katawan at tinitingnan ang anyo ng laman kapag inilagay sa baso ng tubig, pero hindi ito medical at dapat ituring na tradisyonal na palatandaan lang. Importante ring tandaan na marami sa mga sintomas na itinuturing na barter o barang ay pwedeng sanhi ng sakit, stress, o nakakalason na pagkain kaya dapat unahin ang medikal na pagsusuri. Kapag naniniwala ka na may nangyayaring espiritwal, mas mabuting kumilos nang mahinahon: protektahan ang sarili at pamilya gamit ang simpleng tradisyonal na hakbang tulad ng paglinis ng bahay, paglalagay ng asin o sinigang na asin sa mga sulok, paghuhugas ng katawan sa malinis na tubig na may dahon ng halamang gamot (o malinis na sabon at tubig kung mas komportable ka), at pagdarasal depende sa paniniwala. Humingi rin ng tulong mula sa pinagkakatiwalaang albularyo o faith healer kung tradisyonal ang pinaniniwalaan ng pamilya, kasabay ng pagdalaw sa doktor para ma-exclude ang iba pang dahilan. Mahalaga din na huwag basta-basta mag-akusa ng tao nang walang ebidensya—masisira ang relasyon at maaaring magdulot pa ng mas malaking problema. Sa huli, pinaghalo ng aming baryo ang respeto sa tradisyon at ang pag-iingat ng makabagong medisina, at doon nagkakaroon ng balance ang pag-aalaga sa kapwa at sa sarili.

Nakakaintriga at medyo kontrobersyal ang tanong mo, pero sasagutin ko nang diretso at tapat: malaki ang posibilidad na wala talagang 'official merchandise' sa tradisyunal na ibig sabihin — yung mga licensed na t-shirt, figurine, o mass-market collectibles — para sa gawa o persona ni Issei Sagawa dito sa Pilipinas. Ang dahilan: sobrang sensitibo at negatibo ang reputasyon niya dahil sa krimen na kinasangkutan, kaya halos walang mainstream na kumpanya ang lalabas at lalagyan ng brand ang ganoong klaseng materyal. Ano ang umiiral, kadalasan, ay mga publikasyon (mga memoir, artikulo sa magazine, o mga libro ng true crime) at paminsan-minsan may mga rare na self-published o tabloid-type na materyales mula Japan, pero hindi sila karaniwang tinatakdang ‘merch’ na parang fandom item na may logo at figure. Kung naghahanap ka talaga ng physical na bagay na konektado sa kanya, ang mga pinaka-madalas na route ng collectors ay ang paghanap ng mga imported books, magazines, o secondhand na items mula sa Japan. Sa karanasan ko kapag naghanap ng rare o kontrobersyal na materyales, sinusubukan ko munang tignan ang mga malalaking bookstores na may imported section tulad ng Kinokuniya (kung available) o mga online marketplace: Yahoo! Japan Auctions, Mandarake, BookOff, eBay, at Amazon Japan. Para sa shipping papunta Pilipinas, maraming proxy services tulad ng Buyee o FromJapan ang tumutulong mag-bid at magpadala. Locally, minsan may lumalabas sa Facebook collector groups, Carousell, o local secondhand book shops — pero kadalasan sporadic lang at mahirap hulihin. Isinasama ko rin lagi ang payo na i-check ang ISBN at publisher para malaman kung legit at hindi pirated press. Isang mahalagang punto: etika at legalidad. Maraming tao — lalo na mga pamilya ng biktima at mga advocates — ang masakit sa commercialization ng ganoong uri ng krimen. Kaya kung nag-iisip kang bumili o mag-display ng bagay na may kinalaman sa kanya, magandang isipin muna ang sensibilities at consequences. May ilan ding bans o restrictions pagdating sa certain kinds of content sa iba't ibang bansa, at baka may local rules sa import ng some printed material; kapag nag-order ka, double-check customs guidelines at retailer terms. Practical tip: kung gusto mo lang ng matibay na impormasyon o materyal, mas responsable at kapaki-pakinabang na kumuha ng maayos na libro ng true crime journalism o documentary na tumatalakay sa kaso nang kritikal at may respeto sa biktima, kaysa maghanap ng sensational memorabilia. Bilang isang taong medyo mahilig sa koleksyon at sa paghahanap ng kakaibang mga libro at dokumento, palagi kong pinipili ang mga sources na may transparency at respeto. Sa konklusyon, malabong may mainstream official merchandise ni Issei Sagawa sa Pilipinas; kung may makikita ka man ay kadalasan imported, secondhand, o tabloid-type na materyales — at dapat laging may pag-iingat sa etikal at legal na aspeto kapag bumibili.

Kapag ang mga tao ay nagkakaroon ng masiglang usapan, hindi maiiwasang lumabas ang mga salitang karaniwang ginagamit sa ating kulturang Pilipino. Isa sa mga ito ang ‘tang ina ka’. Para sa marami, ito ay tila isang simpleng ekspresyon na maaaring maging pambungad sa isang diskusyon o bahagi ng biruan. Pero higit pa rito, ang mga ganitong salita ay nagdadala ng hindi mababalanse at pwersadong damdamin. Sa ganitong paraan, nadarama ng mga tao ang lalim ng kanilang koneksyon sa isa't isa. Ipinapakita nito ang pagiging tunay at pagkakaroon ng kahulugan sa usapan, at nakakatuwang isipin na ito ay nakaugat sa ating kultura. Minsan, ang ganitong mga salita ay ginagamit hindi lamang sa galit kundi pati sa pagpapahayag ng pagkasiyahan o suporta. Kayâ, sa isang masiglang usapan, ang ‘tang ina ka’ ay nagiging tagahawak ng tono—maaring ito ay puno ng pasasalamat o mga biro na nagdadala ng tawa, depende sa konteksto. Sa aking mga karanasan, ang mga salitang ito ay tumutulong sa pagbuo ng mas bukas na espasyo sa usapan. Kung may nag-share halimbawa ng kanyang problema, ang pagsisiwalat ng kalungkutan ay tila mas magaan kung ito’y sinamahan ng konting biro na kasamang ‘tang ina ka’. Sa huli, nagiging bahagi ito ng proseso ng pag-unawa at pagtanggap sa sariling damdamin. Kaya naman, nakakatuwa na ang mga salitang tila walang halaga ay nagiging mahalagang sangkap sa mga pag-uusap. Kahit paano, ang ‘tang ina ka’ ay may pagkakataong magbigay liwanag sa mga mahihirap na sitwasyon at nagiging simbolo ng ating pagkakapareho bilang mga tao sa mga sandaling tayo’y nagiging tapat sa ating mga saloobin.

Paano ba naman, ang ‘tang ina ka’ ay talagang isang isyu na nakikita sa mga fanfiction. Sa ilan, talagang nakakaengganyo ito at umaakit ng mga tao dahil sa kung gaano ito ka-emotional at nakakabighani. Iba-iba ang tugon ng mga mambabasa; may mga character at kwento kasi na lumalabas na napaka relatable at tila masasaktan sa mga ganitong linya. Ang masungit na tono ay nagdadala ng puno ng damdamin, na para bang may ‘real-life’ na kwento sa likod ng mga salita. Pero sa kabilang banda, may ilan namang nagagalit o nasasaktan kapag naririnig nila ito sa mga fanfiction. Sinasabi nilang sobrang mabigat ito para sa mga character na pinapaboran nila, at minsang naiisip nilang pwedeng iwaksi ang ganuong pag-uugali. Nakakatuwang isipin na sa kabila ng lahat ng ito, mas nagiging masigla ang diskusyon tungkol sa puso ng kwento dulot ng isang simpleng linya. Minsan, hindi mo talaga alam na ang mga ganitong bagay ay panimula ng mas malalim na pag-uusap. Dahil sa pagkakaiba-iba ng pananaw, talagang interesting na tingnan ang mga reaksyon sa fanfiction. Isang ideya na bumangon ay ang tanungin ang mga tao kung anong content talaga ang gusto nilang makita. Makikita mo rin na ang mga reaksyon ay nag-iiba-iba depende sa character o kwento. Kung ang aktor o aktres na iyon ay madalas na ginagampanan ng mga characters na may matitinding emosyon, mas malamang na magiging sanay na ang mga tao sa linya. Kaya napakagandang mapagmasdan kung paano nagiging parte ng kultura ang mga ganitong linya sa mundo ng fanfiction.

Tila napakainit ng usapan tungkol sa pagpili ng mga pangalan ng hayop! Sa katunayan, ito ay kadalasang isang sama-samang proseso na ginagampanan ng mga tao sa iba't ibang kultura. Ang mga bata, halimbawa, ay kadalasang umaangkop ng mga malikhaing pangalan mula sa kanilang mga paboritong karakter sa anime o mga pelikula, na ginagawang mas makulay ang proseso. Minsan naman, ang mga magulang ay nahihirapang pumili kaya't kumukuha sila ng inspirasyon mula sa mga tradisyon o mga katangian ng hayop mismo, tulad ng mga kulay o ugali. Halimbawa, maaaring magsimula sa mga simpleng pangalan tulad ng 'Puti' para sa puting pusa o kaya 'Labanan' para sa mas masiglang aso! Ang mga kaibigan ay nag-aambag din, na kadalasang may mga quirky na suhestiyon na nagiging dahilan para sa mga tawanan at sari-saring nakuha na reaksyon. Ang ganitong paraan ng paglikha ng mga pangalan ay talagang nagpapakita ng koneksyon ng tao sa kanilang mga alaga, at nagbibigay daan sa mas masayang samahan. Isai, ang tawag sa aming aso, na nakuha ang pangalan mula sa isang karakter sa isang popular na anime. Ito ay naging tradisyon sa aming pamilya na pumili ng mga pangalan na may kahulugan para sa aming mga alaga. Isa ito sa mga pinakamagasang alaala mula sa pagkabata, ito ang pagkilala sa kanilang mga katangian at personalidad. Hindi lang ito pangalan; parang parte na ng aming pamilya. Isa itong karanasan na nagiging masaya at puno ng kwento, mula sa unang araw ng kanilang pagdating sa aming buhay, kaya naman mga ganitong kwento ng pagbibigay ng pangalan ng hayop ay talagang mahalaga. Ang mga lokal na komunidad ay may malaking papel din sa proseso na ito. Minsan, nag-oorganisa sila ng mga pagtitipon at paligsahan kung saan ang bawat isa ay nagdadala ng kanilang alaga at pinapangalanan ito. Nagkaroon ako ng pagkakataon na lumahok sa isang ganitong kaganapan minsan, at ang bawat alaga ay ipinakita na may kanya-kanyang pangalan na naglalaman ng kwento ng kanilang may-ari. Kakaibang saya ang dulot nito, at talagang naging inspirasyon ang bawat pangalan. Ang mga pangalan ng hayop ay may kanya-kanyang kwento at talagang nakakakilig malaman na ang bawat isa ay may espesyal na dahilan sa kanilang pangalan. Di lang dito nagtatapos. Kasama ang mga pangalan ng hayop, napapansin ko ang mga ugali ng mga tao sa paligid. Minsan, ang pangalan ng alaga ay nagiging simbolo ng koneksyon ng may-ari sa kanilang mga kaibigan at pamilya. Ang mga tawanan, kwentuhan, at lahat ng nakakaaliw na pangyayari na nagaganap habang nagbibigay ng pangalan ay nagiging bahagi ng mga alaala natin, kaya naman ang mismong proseso ng pagbibigay ng pangalan ay napaka-espesyal at puno ng kwento.

Ang mga eksena kay Umaru Doma sa 'Himouto! Umaru-chan' ay talagang nagbibigay ng saya at tawa! Isa sa mga paborito ko ay 'ang biglaang transformation niya mula sa isang perpektong estudyante patungo sa kanyang secret identity bilang isang otaku!'. Ang saya makita kung paano nagiging napaka-cute at sobrang relaxed siya habang naglalaro ng mga video game o nakikinig sa mga anime. Sobrang relatable ito sa mga tao, lalo na sa mga kabataan na nahuhumaling sa mga ganitong bagay. Isang magandang bahagi din ay ang dynamic na relasyon niya sa kanyang kapatid na si Taihei. Sobrang funny ang mga arguments nila na minsang nagiging seryoso, pero laging may touch ng humor. Gustung-gusto kong makita kung paano natututo si Umaru mula sa kanyang kapatid at kung paano niya pinapakita ang kanyang pagmamahal sa kanya sa kabila ng kanyang pagiging spoiled. Ipinapakita nito na kahit gaano pa kalayo ang personalidad niya, pamilya pa rin ang nag-uugnay sa kanila. Higit pa rito, talagang tuwang-tuwa ako sa mga eksena kung saan nagko-collect siya ng mga merchandise ng kanyang paboritong anime. Isa yun sa mga eksena kung saan makikita mo ang tunay na pagkatao niya – parang teleport na mambabasa mula sa mundo ng anime papunta sa totoong buhay! Ang mga ito ay nagdadala ng magandang pagkaka-relate sa mga tagahanga na nagbabahagi ng parehong hilig sa mga paborito nilang serye at karakter.

Sa mga piling pistahe ng buhay, nandiyan ang mga awitin na tila yakap ng mga alaala at emosyon, at isa na dito ang 'Lagu Soledad'. Isa ito sa mga kantang kayang kumonekta sa sinumang nakikinig. Ang liriko nito ay puno ng damdamin, na naglalarawan ng kalungkutan, pagnanasa, at pagninilay-nilay na kadalasang nararanasan ng tao. Sa bawat pag-inog ng buhay, habang nahaharap tayo sa mga pagsubok at hinanakit, ang kantang ito ay nagbibigay ng lakas at pag-asa. Hindi lang ito basta isang kanta, kundi parang kasamang umaangkop sa ating mga puso. Tuwing pinariringgan natin ito, para bang ibinubuhos natin ang ating damdamin sa atong mga alaala. Nagdadala ito ng pagkakaisa sa mga tao dahil sa emosyonal na koneksyon na nabubuo. Sakabila ng mga makabagong tunog at estilo ng musika ngayon, bumabalik pa rin ang mga tao sa mga tradisyonal na awit na may lalim at halaga, at dito umuusbong ang 'Lagu Soledad'. Dahil sa ganda ng mensahe nitong puno ng damdamin, patuloy ito sa pag-akyat sa mga playlist ng mga nakikinig. Ang bawat rendition, mula sa mga pangunahing artist hanggang sa mga lokal na banda, ay nagpapatong ng bagong diwa sa mga lumang liriko. Tila ba nag-aalok ito ng isang puwang para sa lahat, kahit sa mga panahong tila nag-iisa. Makikita rin na ang mga social media platforms ay puno ng mga post na may kinalaman sa kantang ito, pinapakita kung gaano ito ka-maimpluwensya. At sa huli, parang ganito: ang 'Lagu Soledad' ay patunay na ang musika ay walang hanggan at may kakayahang maghatid ng damdaming nasa kayamanan ng alaalang taglay ng bawat isa. Kaya naman sa bawat pagkakatauang marinig ito, hindi mo maiiwasang malukot o mapaisip, na sa kabila ng lahat, mayroong awit na tila nagsasalita sa ating pinakalalim na damdamin.