ความแตกต่างในไทยแปลญี่ปุ่นกับต้นฉบับคืออะไร

มีจุดเล็กๆ ที่ฉันมักเช็กก่อนเลยเมื่ออยากรู้ว่าใครเป็นผู้แปลหนังสือญี่ปุ่นเล่มหนึ่ง ชั้นแรกจะเปิดไปที่หน้าลิขสิทธิ์ (copyright page) เพราะส่วนใหญ่มักมีบันทึกว่า 'แปลโดย' ใคร ถ้าไม่พบก็ดูคำนำหรือคำนิยมที่มักมีเครดิตชัดเจน บางครั้งผู้แปลเขียนคำนำสั้นๆ เล่าถึงการเลือกคำหรือบริบททางวัฒนธรรม ซึ่งนั่นแหละคือเบาะแสสำคัญว่าคนนี้รับผิดชอบงานแปลจริง ๆ ความจริงเรื่องเล็กๆ อย่างสำนักพิมพ์ก็ช่วยได้มาก บางสำนักมีนักแปลประจำหรือใช้แปลในแนวเดียวกัน เช่น เวลาที่เห็นงานแปลไทยของ 'Kimi no Na wa' ในหลายฉบับ ก็จะเห็นชื่อผู้แปลซ้ำ ๆ กัน ถ้าสังเกตจุดเหล่านี้เป็นประจำ จะเริ่มเดาได้ว่าผลงานเล่มนี้น่าจะแปลโดยใคร โดยไม่ต้องเดาเพียงลำพัง

การแปลจากญี่ปุ่นเป็นไทยเป็นงานละเอียดที่มักไม่ค่อยได้แสงไฟสปอตไลต์เท่าไรนัก แต่ก็มีคนที่ได้รับการยกย่องในวงการบ้าง—ไม่ใช่แค่เพราะฝีมือการแปลเท่านั้น แต่เพราะงานแปลของเขา/เธอไปสร้างผลกระทบให้กับวงการวรรณกรรมไทยด้วย ในความทรงจำส่วนตัว ผมชอบสังเกตว่ารางวัลที่มอบให้ผู้แปลในไทยโดยมากจะเป็นรางวัลจากสถาบันวรรณกรรมหรือสมาคมวิชาชีพ ซึ่งมักให้เกียรติผลงานแปลทั้งเล่ม เช่น การแปลนวนิยายญี่ปุ่นคลาสสิกหรือผลงานร่วมสมัยที่นำเสนอแนวคิดและรูปแบบภาษาใหม่ๆ ให้ผู้อ่านไทย งานพวกนี้ไม่ค่อยโดดเด่นเหมือนรางวัลนักเขียน แต่คนในแวดวงจะรู้จักชื่อผู้แปลที่ทำงานหนักและมีสไตล์เป็นของตัวเอง ถาต้องยกชื่อให้เห็นภาพแบบรวมๆ จะพูดถึงกลุ่มคนที่ได้รับการยอมรับทั้งจากงานแปลเชิงวรรณกรรมและรางวัลของสำนักพิมพ์หรือสมาคมที่เกี่ยวข้อง ผู้แปลเหล่านี้มักจะปรากฏชื่อบนปกหนังสือหรือคำนำ แล้วก็ได้รับการเชิดชูเมื่อผลงานแปลช่วยเปิดโลกใหม่ให้ผู้อ่านไทย — ความรู้สึกเวลาพบงานแปลดีๆ แบบนั้นยังคงติดใจอยู่เสมอ

พูดตรงๆเลย การแปลงานญี่ปุ่นเป็นภาษาไทยถือเป็นการดัดแปลงงานต้นฉบับที่อยู่ภายใต้กฎหมายลิขสิทธิ์ไทย ดังนั้นโดยหลักใหญ่ใจความ ถ้าอยากเผยแพร่หรือจำหน่ายงานแปลเชิงสาธารณะต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของสิทธิของงานต้นฉบับก่อนเสมอ ในความหมายทางกฎหมาย งานแปลถูกมองว่าเป็น 'งานอุปาทาน' หรือการทำสำเนา/ดัดแปลงของผลงานเดิม ผู้แปลจะมีลิขสิทธิ์ในตัวข้อความแปลของตัวเอง แต่สิทธิเหล่านั้นไม่สามารถละเมิดสิทธิของผู้สร้างต้นฉบับได้ การนำ 'One Piece' หรือมังงะ เล่มใดเล่มหนึ่งมาแปลแล้ววางขายโดยไม่ขออนุญาตคือการละเมิด สิทธิ์ของผู้แต่งหรือสำนักพิมพ์ต้นฉบับยังคงอยู่ อีกเรื่องที่ควรรู้คือข้อยกเว้นมีจำกัด เช่น การอ้างอิงสั้น ๆ เพื่อวิจารณ์ การสอน หรือการใช้งานส่วนบุคคลแบบไม่เผยแพร่กว้างขวาง แต่การโพสต์ไฟล์แปลบนเว็บหรือแจกจ่ายให้คนทั่วไปมักจะถูกมองว่าเป็นการเผยแพร่เชิงพาณิชย์ไม่ว่าจะแถลงว่าไม่หวังผลกำไรอย่างไรก็ตาม ก็ยังเสี่ยงต่อการถูกเจ้าของลิขสิทธิ์ร้องเรียนและดำเนินคดีได้ในท้ายที่สุด

ยอมรับเลยว่าการแปลบทพูดที่ซึ้งและมีคำพังเพยเยอะๆ เป็นสิ่งที่ท้าทายสุด ๆ สำหรับนักแปล เพราะต้องถ่ายทอดสัมผัสทางอารมณ์ให้เทียบเท่าต้นฉบับโดยไม่ทำให้ข้อความเคอะเขินในภาษาไทย ในกรณีของภาพยนตร์ 'Kimi no Na wa' งานแปลไทยในฉบับซับที่ฉันดูเมื่อแรกฉายทำได้ประทับใจตรงที่เลือกคำให้คงความเป็นกวีไว้มากกว่าการแปลตามตัวอักษรทั้งหมด บางวลีที่เป็นอุปมาในภาษาญี่ปุ่นถูกปรับให้อ่านลื่นในภาษาไทยโดยยังคงน้ำเสียงของตัวละครเอาไว้ ทำให้ฉากย้อนอดีตหรือโมเมนต์ที่มีความหมายซับซ้อนยังคงได้รับผลกระทบทางอารมณ์ใกล้เคียงกับต้นฉบับ มุมที่ฉันชอบเป็นพิเศษคือการรักษาชื่อเฉพาะและสัญลักษณ์บางอย่างไว้ แทนที่จะเปลี่ยนเป็นคำไทยจนเสียความหมาย ซึ่งทำให้ผู้ชมไทยสามารถเชื่อมต่อกับความเป็นญี่ปุ่นของเรื่องได้โดยไม่รู้สึกขาดหาย นั่นทำให้ฉบับแปลนี้สำหรับฉันค่อนข้างใกล้เคียงต้นฉบับที่สุด ทั้งในแง่ความรู้สึกและความหมายที่แฝงอยู่

มีเล่มหนึ่งที่ทำให้คนหลากวัยวิ่งไปชั้นหนังสือแบบไม่คิดมากมายก็คือ 'Kimi no Na wa' — สำหรับฉันมันไม่ใช่แค่ปรากฏการณ์ในโรงหนัง แต่มันเป็นสินค้าที่ดันยอดขายนิยายแปลญี่ปุ่นในไทยให้พุ่งอย่างชัดเจน เราเคยเห็นกลุ่มวัยรุ่นยืนเลือกซื้อเล่มหนา ๆ ที่มีปกคุ้นตาจากโปสเตอร์ภาพยนตร์ และนั่นแหละคือพลังของการทำสื่อข้ามประเภท: นิยายที่กลายเป็นหนังอนิเมะขายดีก็เพราะคนอยากเก็บเวอร์ชันต้นฉบับเป็นของสะสม บวกกับการแปลที่เข้าถึงง่ายและบทพูดที่กระทบใจ ทำให้มีการซื้อต่อเนื่องทั้งในช่วงพีคและหลังจบกระแสไล่ ความรู้สึกเวลาเห็นชั้นวางเต็มไปด้วยฉบับแปลของเรื่องนี้ มันย้ำว่าการผสมผสานระหว่างเรื่องราวกินใจ การตลาดที่เจาะกลุ่มวัยรุ่น และงานภาพยนตร์ที่โดดเด่น สามารถยกระดับนิยายแปลญี่ปุ่นให้กลายเป็นสินค้าที่ ‘ขายดีที่สุด’ ในช่วงเวลาหนึ่งได้อย่างไม่ยาก

เราโตมากับมังงะที่เล่าเรื่องยาวจนติดหัวใจ เลยอยากแนะนำงานแปลไทยที่แฟนๆ มักพูดถึงบ่อย ๆ 'One Piece' เป็นตัวเลือกอันดับต้นๆ ที่เห็นได้ชัดถึงการแปลที่รักษาอารมณ์และมุกตลกไว้ ทำให้การผจญภัยของเรือหมวกฟางยังคงอบอุ่นและมีความหมายเมื่ออ่านเป็นภาษาไทย ส่วน 'Death Note' นำเสนอความตึงเครียดของเกมจิตวิทยาได้ดี แปลไทยที่เก็บน้ำเสียงของตัวละครไว้ได้ทำให้พลอตยังคงคม อีกเรื่องที่สะกดอารมณ์จนต้องแนะนำคือ 'Violet Evergarden' ฉบับแปลไทยจับความละเอียดอ่อนของภาษาและความเศร้าที่เปล่งออกมาจากตัวละคร การอ่านเวอร์ชันแปลแล้วได้รสสัมผัสใกล้เคียงกับงานต้นฉบับ ทำให้หลายคนแนะนำกันปากต่อปาก เป็นงานที่จะอ่านแล้วอยากหยุดคิดถึงบทอักษรนั้นต่อไป

เราเป็นคนที่ชอบไปเดินดูชั้นหนังสือแล้วเลือกเล่มแปลญี่ปุ่นด้วยความตื่นเต้นแบบเด็กน้อย ดังนั้นวิธีที่ได้ผลเสมอคือการไปที่ร้านหนังสือใหญ่ๆ ที่มีคอลเล็กชันหลากหลาย เช่น ชั้นหนังสือของร้านอย่าง Kinokuniya, B2S หรือ SE-ED ที่มักนำเข้าทั้งนิยายวรรณกรรมและไลท์โนเวลที่แปลแบบมืออาชีพ คุณจะเห็นว่าหนังสือที่วางขายจะมีข้อมูลผู้แปลและสำนักพิมพ์ชัดเจน นั่นช่วยให้มั่นใจในคุณภาพของการแปลและการจัดพิมพ์ การเลือกซื้อแบบอีบุ๊กก็เป็นทางเลือกที่สะดวก โดยแพลตฟอร์มอย่าง MEB หรือ Kindle Store มักวางขายแปลไทยจากสำนักพิมพ์ที่ได้รับสิทธิ์อย่างเป็นทางการ การซื้อจากช่องทางเหล่านี้มักได้ไฟล์ที่จัดหน้าดีและมีคำประกาศลิขสิทธิ์ ซึ่งต่างจากเวอร์ชันที่ไม่ได้รับอนุญาต ในชั้นนี้ผมชอบสังเกตหมายเหตุผู้แปลกับคำนำ เพราะบางครั้งคำอธิบายบริบทของวัฒนธรรมญี่ปุ่นช่วยให้การอ่านเข้าใจลึกขึ้น เช่นตอนที่อ่าน 'Sword Art Online' ฉบับแปลไทยแล้วเห็นบรรณาธิการใส่เชิงอรรถ ทำให้รายละเอียดฉากเกมและศัพท์เฉพาะไม่หลุดไป อีกช่องทางที่ไม่ควรมองข้ามคืองานหนังสือและบูธสำนักพิมพ์ งานพวกนี้มักมีโปรโมชัน มีโอกาสได้ถามบรรณาธิการหรือผู้แปลโดยตรง และยังได้ลองอ่านตัวอย่างก่อนซื้อ สุดท้ายถ้าอยากได้คุณภาพสูงจริงๆ ควรเช็กรีวิวจากบล็อกเกอร์/เพจแนะนำหนังสือที่เชื่อถือได้ หรือเข้าไปร่วมกลุ่มคนอ่านในโซเชียลเพื่อเปรียบเทียบฉบับแปลต่างๆ การลงทุนซื้อฉบับที่ได้รับอนุญาตไม่เพียงได้งานแปลดี แต่ยังสนับสนุนผู้แปลและสำนักพิมพ์ให้มีผลงานดีๆ ต่อไป

ตลาดหนังสือเสียงไทยในช่วงหลังคึกคักมาก ผมสังเกตจากการที่บริการสตรีมและร้านหนังสือออนไลน์เริ่มมีหมวดหนังสือเสียงชัดเจนขึ้นเรื่อย ๆ ในมุมของคนชอบเรื่องญี่ปุ่น ผมเจอหนังสือแปลจากญี่ปุ่นที่ถูกทำเป็นหนังสือเสียงบ่อยขึ้น โดยเฉพาะงานที่โด่งดังระดับภาพยนตร์หรือไลท์โนเวลที่มีฐานแฟนในไทย ตัวอย่างเช่นบางเวอร์ชันของ 'Kimi no Na wa' ได้ถูกนำมาทำเป็นหนังสือเสียงแปลไทยโดยสำนักพิมพ์และบริการบางราย คุณจะพบว่าเส้นทางได้มาหลากหลาย ทั้งการวางจำหน่ายแบบซื้อไฟล์เดียว ดาวน์โหลดผ่านแอป และการสตรีมแบบสมาชิก คุณภาพและการมีลิขสิทธิ์เป็นตัวแปรสำคัญ ถ้าชอบคุณควรตรวจสอบเครดิตนักพากย์และสำนักพิมพ์ก่อนดาวน์โหลด เพื่อไม่ให้เสียอรรถรสกับเวอร์ชันคุณภาพต่ำ ผมมักเลือกของที่มีข้อมูลชัดเจนเพราะเสียงเล่าเรื่องทำให้มุมมองเปลี่ยนไปได้มากเลย