บทสัมภาษณ์ที่พูดถึงการเขียนของ สมศักดิ์ เจียม หาได้จากที่ไหน

ฉันชอบวิธีที่สมศักดิ์เจียมพูดถึงแรงบันดาลใจของเขา—มันไม่ใช่บทพูดสำเร็จรูปแต่เหมือนการคุยกับเพื่อนที่เล่าเรื่องหนังสือเล่มหนึ่งที่เปลี่ยนชีวิต การสัมภาษณ์ครั้งนั้นเขาเล่าเรื่องฉากเล็กๆ ใน 'Mushishi' ที่ทำให้เขาหยุดคิดว่ามนุษย์กับธรรมชาติเชื่อมกันอย่างไร เขาพูดถึงการสังเกตสิ่งเล็กๆ รอบตัว เช่น แสงที่ส่องผ่านใบไม้ หรือเสียงฝนที่เปลี่ยนอารมณ์ตัวละคร ซึ่งทำให้ผลงานของเขามีมิติที่ละเมียดและไม่ผูกมัดกับพล็อตเพียงอย่างเดียว ผมชอบที่เขายอมรับว่าแรงบันดาลใจมาจากความไม่สมบูรณ์ ไม่ใช่ความสมบูรณ์แบบ—ความไม่แน่นอนบางอย่างเป็นเชื้อไฟให้คิดต่อ และนั่นคือเหตุผลที่งานของเขาอ่านแล้วรู้สึกสดใหม่ตลอดเวลา

ชื่อ 'สมศักดิ์เจียม' ฟังดูคุ้น ๆ แต่ผมไม่พบหลักฐานชัดเจนว่านิยายเล่มใดของเขาได้รับรางวัลระดับชาติที่คนทั่วไปมักอ้างถึง เช่น รางวัลซีไรต์หรือรางวัลหนังสือแห่งชาติ ผมเป็นคนชอบตามประวัติผู้แต่งและการประกวดวรรณกรรมอยู่บ่อย ๆ จึงแบ่งปันมุมมองแบบตรงไปตรงมาว่าอาจมีความเป็นไปได้สองทาง: หนึ่งคือชื่อดังกล่าวอาจเป็นนามปากกาหรือผู้เขียนที่ทำงานในวงวรรณกรรมท้องถิ่นและได้รับรางวัลเล็ก ๆ ในงานประกวดของชุมชน อีกทางคือเขาอาจมีผลงานตีพิมพ์ในรูปแบบออนไลน์ที่ได้รับรางวัลหรือการยอมรับจากแฟน ๆ ในชุมชนออนไลน์ ซึ่งมักจะไม่ถูกบันทึกในฐานข้อมูลสาธารณะเดียวกับรางวัลทางการ ถ้าอยากมองแบบผม ความน่าสนใจคือการตามหาจากประกาศผลรางวัลของสำนักพิมพ์ท้องถิ่น รายการประกวดนิยายออนไลน์ หรืองานเทศกาลหนังสือของจังหวัดต่าง ๆ — เพราะบ่อยครั้งผู้เขียนหน้าใหม่จะเริ่มจากรางวัลเล็ก ๆ ก่อนจะโดดมาเป็นที่รู้จักกว้างขึ้น แต่จากสิ่งที่ผมมีตอนนี้ ไม่พบชื่อผลงานใดที่โดดเด่นว่าเคยรับรางวัลระดับประเทศ

แฟนๆพูดคุยกันคึกคักเรื่องนี้มานานแล้วและฉันเองก็ติดตามมาตลอด จนถึงตอนนี้ยังไม่มีประกาศฉบับเป็นทางการจากสำนักพิมพ์หรือผู้เขียนเกี่ยวกับการดัดแปลงนิยายของสมศักดิ์เจียมเป็นภาพยนตร์หรือซีรีส์ แต่ทิศทางความนิยมและประเด็นในนิยายมักทำให้โปรดักชันสนใจได้ง่าย เห็นได้จากกรณีของ 'ฮาวทูทิ้ง' ที่เริ่มจากกระแสออนไลน์แล้วกลายเป็นภาพยนตร์ดัง การที่งานเขียนมีฐานแฟนแน่นและธีมที่ชัดเจนเป็นจุดขายสำคัญสำหรับการเจรจาซื้อสิทธิ ฉันคิดว่าถ้ามีการเจรจาจริง จะต้องผ่านการปรับเนื้อหาให้เข้ากับสื่อภาพซึ่งอาจตัดหรือขยายบางตัวละคร ฉากที่มีภาพอารมณ์แรง ๆ และการใช้เพลงประกอบจะเป็นตัวชูโรง ฉะนั้นแฟนๆ ควรติดตามประกาศจากสำนักพิมพ์และช่องทางของผู้เขียนเป็นหลัก แต่ก็ยังตื่นเต้นกับความเป็นไปได้ที่จะได้เห็นโลกในนิยายถูกถ่ายทอดบนจอ เพราะนี่แหละคือเสน่ห์ของการดัดแปลงที่รอให้คนทำงานดี ๆ มาตีความใหม่

น่าสนใจที่มีคนตั้งคำถามแบบนี้ เพราะชื่อ 'สมศักดิ์ เจียม' ไม่ได้อยู่ในลิสต์ของงานดัดแปลงภาพยนตร์เชิงพาณิชย์ที่ผมคุ้นเคยโดยตรง ผมติดตามงานวรรณกรรมไทยมานานพอสมควร และจากที่สังเกตไม่พบว่ามีโปรเจกต์ภาพยนตร์ยักษ์ใหญ่หรือภาพยนตร์ฉายในโรงแบบกระแสหลักที่อ้างอิงผลงานของเขาเป็นต้นฉบับ ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าไม่มีการเอาเรื่องของเขาไปแปลงเป็นงานอื่น ๆ ในระดับท้องถิ่นหรือโรงเรียน แต่อย่างน้อยในภาพรวมของวงการภาพยนตร์ระดับชาติ งานของเขายังไม่ถูกนำไปสร้างเป็นฟีเจอร์ฟิล์มที่เป็นที่รู้จักกว้าง พูดตรง ๆ ผมคิดว่าสไตล์การเขียนของบางคนเหมาะกับการแปลงให้เป็นละครโทรทัศน์หรือซีรีส์มากกว่า เพราะเนื้อหาเน้นความละเอียดอ่อนของตัวละครและบรรยากาศ มากกว่าจะเป็นพล็อตแอ็กชันกระชับ ซึ่งเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้บางนักเขียนยังไม่ค่อยถูกนำไปทำเป็นหนังโรง แต่เอาเข้าจริง ถ้าใครอยากเห็นผลงานของเขาบนจอใหญ่ ก็มีพื้นที่สำหรับการดัดแปลงแบบอิสระหรืองานเทศกาล ที่มักเปิดโอกาสให้เรื่องเล่าแนวนี้ได้แสดงศักยภาพของมัน

นักอ่านที่ติดตามงานของเขามาตั้งแต่ต้นจะบอกว่า 'วันแรกแห่งลม' คือจุดเริ่มที่จับความเป็นเขาไว้ได้ดีที่สุด เราเคยรู้สึกว่าผลงานชุดนี้เหมือนการเปิดกล่องของนักเขียนคนหนึ่ง ที่ในแต่ละเรื่องสั้นมีมิติของตัวละครและมุมมองทางอารมณ์ที่ต่างกันแต่เชื่อมโยงกันด้วยธีมเดิม ๆ เรื่องความเปลี่ยนแปลง การกลับบ้าน และบาดแผลที่ยังไม่เยียวยา เทคนิคการเล่าเรื่องใน 'วันแรกแห่งลม' ยังไม่ซับซ้อนเกินไป แต่เต็มไปด้วยภาพพจน์และบทสนทนาที่คมคาย ทำให้เข้าใจตัวตนของผู้เขียนตั้งแต่หน้าแรก ถ้าถามว่าควรเริ่มอ่านเล่มไหนเป็นเล่มแรก คำตอบของเราคือเริ่มที่ 'วันแรกแห่งลม' เล่มเดิมนี่แหละ เพราะมันคือฐานรากของไอเดียทั้งหมด การอ่านผลงานแรกจะให้ภาพรวมว่าผู้เขียนสนใจเรื่องอะไร สะท้อนประเด็นไหน แล้วค่อยกระโดดไปหาหนังสืออย่าง 'เส้นทางกลับบ้าน' เพื่อเห็นการพัฒนาในเชิงเทคนิคและโทนเรื่องราว ความรู้สึกหลังจบบทแรกของเล่มนี้คือต้องการกลับไปอ่านอีกครั้ง และนั่นเป็นสัญญาณที่ดีว่าเราได้เริ่มต้นถูกจุด

ชื่อของ 'สม ศักดิ์ เจียม' ไม่ค่อยปรากฏในรายชื่อผู้ชนะรางวัลวรรณกรรมระดับชาติที่คนทั่วไปพูดถึงมากนัก และนั่นคือสิ่งแรกที่ฉันนึกถึงเมื่อถูกถามถึงรางวัลของเขา จากมุมมองของคนที่ติดตามงานเขียนท้องถิ่นมานาน ฉันไม่พบหลักฐานชัดเจนว่าชื่อเขาไปติดอยู่ในลิสต์รางวัลใหญ่ของประเทศ เช่น 'รางวัลซีไรต์' หรือรางวัลจากสมาคมนักเขียนที่มักถูกยกย่อง หากมองในเชิงสื่อ สื่อกระแสหลักก็ไม่ค่อยนำเสนอข่าวชนะเลิศของเขาอย่างต่อเนื่องเท่าไรนัก ดังนั้นภาพรวมคือไม่มีร่องรอยของรางวัลระดับชาติที่เป็นที่รู้จัก อย่างไรก็ตาม วงการวรรณกรรมไม่ได้มีเพียงรางวัลระดับประเทศ คนที่ทำงานเขียนมักได้รับการยอมรับในหลายรูปแบบ—รางวัลประกวดเรื่องสั้นระดับมหาวิทยาลัย รางวัลจากวารสารท้องถิ่น เกียรติยศจากชุมชนอ่านหนังสือ หรือการถูกคัดเลือกเป็นผู้ร่วมอ่านผลงานในเทศกาลหนังสือท้องถิ่น เหล่านี้มักไม่ถูกบันทึกไว้ในฐานข้อมูลกลาง ฉันเลยมองว่าแม้ชื่อของเขาจะไม่โดดเด่นในลิสต์รางวัลใหญ่ ฟอร์มการยอมรับท้องถิ่นหรือเกียรติยศจากวงในก็ยังเป็นไปได้และมีความหมายไม่น้อย สำหรับคนอ่าน การเห็นงานถูกยกขึ้นในชุมชนเล็กๆ บางครั้งอบอุ่นกว่ารางวัลใหญ่เสียอีก

เริ่มจากการตรวจสอบช่องทางจำหน่ายอย่างเป็นทางการก่อนเลย ฉันมักจะเริ่มโดยค้นชื่อ 'สม ศักดิ์ เจียม' บนแพลตฟอร์มที่เจ้าตัวหรือทีมงานมักใช้สื่อสาร เช่น เพจ Facebook ทางการหรือร้านค้าออนไลน์ที่ระบุเป็นของแท้ ถ้ามีช่องทางขายตรงจากเจ้าของผลงาน นั่นคือทางเลือกที่ดีที่สุดเพราะได้คุณภาพและซัพพอร์ตผู้สร้างโดยตรง ถ้าหาในตลาดทั่วไป ลองมองที่เว็บไซต์ขายของของไทยอย่าง Shopee หรือ Lazada รวมถึงบูธตามงานอีเวนต์ เช่น Comic Con หรืองานมังงะ/ซีนแฟร์ต่างๆ บ่อยครั้งจะมีสินค้าทำมือและสินค้าพิเศษที่หาไม่ได้ออนไลน์ อย่างไรก็ตามต้องระวังของลอกเลียนและเช็กคะแนนผู้ขายก่อนสั่งเสมอ เพื่อหลีกเลี่ยงสินค้าที่ไม่ได้มาตรฐาน สุดท้ายแนะนำให้ใช้คำค้นทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เช่น ใส่คำว่า 'แฟนอาร์ต' 'สินค้าอย่างเป็นทางการ' หรือคำว่า 'ของที่ระลึก' ร่วมกับชื่อ เพื่อให้ครอบคลุมผลลัพธ์มากขึ้น ใครชอบสะสมเหมือนฉัน จะดีใจเมื่อเจอของตกแต่งมุมโปรดที่มีชิ้นพิเศษจากบูธเล็ก ๆ สักชิ้น

ฉันชอบความรู้สึกเวลาที่เพลงจากนิยายพาเราเข้าไปอยู่ในโลกที่ตัวหนังสือสร้างขึ้น เพลงประกอบจากงานของสม ศักดิ์ เจียม มักจะมีทางเลือกที่หาได้ทั้งแบบสตรีมมิ่งและแบบแผ่นจริง ในแง่ของสตรีมมิ่ง ให้ลองมองหาในแอปสากลอย่าง Spotify และ Apple Music เพราะศิลปินที่ทำเพลงประกอบนิยายใหญ่ ๆ มักจะปล่อยลงแพลตฟอร์มเหล่านี้ด้วย ชื่ออัลบั้มมักจะตามด้วยคำว่า OST หรือ ‘Original Soundtrack’ ซึ่งเป็นคำที่ช่วยให้ค้นหาแม่นขึ้น บางครั้งเพลงพิเศษหรือเวอร์ชันเต็มอาจถูกใส่ไว้ในเพลย์ลิสต์ของสำนักพิมพ์ด้วย ดังนั้นเข้าไปดูหน้าโปรไฟล์ของสำนักพิมพ์ก็เป็นทางเลือกที่ดี ถ้าชอบของจริงที่จับต้องได้ ร้านหนังสือใหญ่หรือร้านขายแผ่นอย่างร้านนายอินทร์มักมีสินค้าพิเศษที่วางควบคู่กับหนังสือ บางครั้งจะมีแผ่นซีดีหรือแพ็กเกจรวมหนังสือกับซีดีเพลงประกอบ ซึ่งได้บรรยากาศแตกต่างจากฟังออนไลน์โดยสิ้นเชิง ส่วนใครที่อยากได้ข้อมูลการวางจำหน่ายหรือรายละเอียดเครดิตของเพลง แวะดูที่เว็บไซต์ของสำนักพิมพ์หรือหน้าปกหนังสือจะเห็นชื่อคอมโพสเซอร์และค่ายที่ปล่อยเพลงไว้ชัดเจน สรุปแล้วถ้าอยากได้ทั้งความสะดวกและคุณภาพ ให้เริ่มจาก Spotify/Apple Music แล้วถ้าชอบก็หาซื้อแผ่นจริงเก็บไว้สักชุด จะได้ความรู้สึกครบทั้งการฟังและการสะสม