สม ศักดิ์ เจียม ได้รับรางวัลอะไรบ้างจากวงการวรรณกรรม?

นักวิจารณ์หลายคนมักเริ่มต้นจากภาพรวมของผลงานของ 'สม ศักดิ์ เจียม' ก่อนเสมอ ฉันเองมองว่าเสียงวิจารณ์ชุดแรกมักยกย่องความสามารถในการจับรายละเอียดชีวิตประจำวันและการสร้างบรรยากาศที่ทำให้ผู้อ่านรู้สึกใกล้ชิดกับตัวละคร แม้ว่าจะไม่ใช่สำนวนยิ่งใหญ่แบบงานวรรณกรรมชั้นสูง แต่มีความอบอุ่นและจริงใจที่หายาก ทำให้คนอ่านจำนวนไม่น้อยรู้สึกว่าได้พบกับคนรู้จักในเรื่องราวที่เขาเล่า ในฐานะแฟนที่ติดตามงานเหล่านี้มานาน ฉันชอบวิธีที่นักวิจารณ์มองว่าเขามีทักษะในการสอดแทรกประเด็นสังคมผ่านฉากเล็ก ๆ เช่นบทสนทนาในตลาดหรือมื้อเย็นของครอบครัว ฉากเหล่านั้นมักถูกยกขึ้นมาเป็นตัวอย่างของความละเอียดอ่อนในการสังเกต แต่ก็มีนักวิจารณ์บางส่วนเตือนว่าโทนที่หนักไปทางเรียบง่ายอาจทำให้บางตอนดูช้าหรือยืดเยื้อถ้าผู้อ่านคาดหวังจังหวะเล่าเรื่องที่กระชับ สรุปในเชิงส่วนตัว ฉันคิดว่าวิธีอ่านของนักวิจารณ์ที่เป็นบวกช่วยขยายวงผู้ชม ทำให้คนที่ชอบงานเล่าเชิงมนุษยนิยมสนใจมากขึ้น ขณะเดียวกันคำติจากนักวิจารณ์ฝั่งตรงข้ามก็เป็นแรงกดดันที่ดี ให้เขามีพื้นที่ทดลองสไตล์ใหม่ ๆ ในผลงานต่อไป และนั่นคือสิ่งที่ทำให้การอ่านความคิดเห็นจากหลายฝ่ายน่าติดตามเสมอ

แว่วข่าวจากคนที่ติดตามวงการท้องถิ่นมาว่าบทสัมภาษณ์ล่าสุดของสม ศักดิ์ เจียมยังไม่ได้กระจายออกสู่สาธารณะอย่างชัดเจน ในมุมมองของผม การที่ชื่อของคนหนึ่งจะไม่โผล่ในสื่อออนไลน์ทันทีหลังมีการสัมภาษณ์มักแปลว่าเนื้อหาอาจอยู่ในสื่อออฟไลน์หรือในแพลตฟอร์มที่ต้องสมัครสมาชิก เช่น หนังสือพิมพ์ท้องถิ่นฉบับพิมพ์หรือวารสารเฉพาะกลุ่ม ผมเองเคยเจอบทสัมภาษณ์ที่จัดพิมพ์แบบจำกัดจำนวนหรือเผยแพร่เป็นเอกสิทธิ์ของสำนักข่าวรายหนึ่ง ซึ่งทำให้คนภายนอกตามไม่เจออย่างง่าย ๆ จากประสบการณ์ส่วนตัว ผมมักเริ่มจากการสังเกตสัญญาณเล็ก ๆ เช่น ลิงก์สั้น ๆ ในโพสต์ของคนในแวดวงหรือการพูดอ้างอิงในรายการวิทยุท้องถิ่น หากบทสัมภาษณ์นั้นเป็นงานเชิงลึก มันมักจะอยู่กับสื่อที่เน้นผู้อ่านเฉพาะกลุ่มมากกว่าจะกระจายแบบไวรัล สรุปสั้น ๆ ว่าถ้าอยากตามให้ตั้งใจดูที่สื่อท้องถิ่นหรือคอลัมน์พิเศษของนิตยสารที่เกี่ยวข้อง เพราะโอกาสที่งานแบบนี้จะโผล่ในที่เหล่านั้นสูงกว่าการค้นในโซเชียลโดยตรง

นักอ่านที่ติดตามงานของเขามาตั้งแต่ต้นจะบอกว่า 'วันแรกแห่งลม' คือจุดเริ่มที่จับความเป็นเขาไว้ได้ดีที่สุด เราเคยรู้สึกว่าผลงานชุดนี้เหมือนการเปิดกล่องของนักเขียนคนหนึ่ง ที่ในแต่ละเรื่องสั้นมีมิติของตัวละครและมุมมองทางอารมณ์ที่ต่างกันแต่เชื่อมโยงกันด้วยธีมเดิม ๆ เรื่องความเปลี่ยนแปลง การกลับบ้าน และบาดแผลที่ยังไม่เยียวยา เทคนิคการเล่าเรื่องใน 'วันแรกแห่งลม' ยังไม่ซับซ้อนเกินไป แต่เต็มไปด้วยภาพพจน์และบทสนทนาที่คมคาย ทำให้เข้าใจตัวตนของผู้เขียนตั้งแต่หน้าแรก ถ้าถามว่าควรเริ่มอ่านเล่มไหนเป็นเล่มแรก คำตอบของเราคือเริ่มที่ 'วันแรกแห่งลม' เล่มเดิมนี่แหละ เพราะมันคือฐานรากของไอเดียทั้งหมด การอ่านผลงานแรกจะให้ภาพรวมว่าผู้เขียนสนใจเรื่องอะไร สะท้อนประเด็นไหน แล้วค่อยกระโดดไปหาหนังสืออย่าง 'เส้นทางกลับบ้าน' เพื่อเห็นการพัฒนาในเชิงเทคนิคและโทนเรื่องราว ความรู้สึกหลังจบบทแรกของเล่มนี้คือต้องการกลับไปอ่านอีกครั้ง และนั่นเป็นสัญญาณที่ดีว่าเราได้เริ่มต้นถูกจุด

ณ ขณะนี้ยังไม่มีการประกาศตารางงานพบปะแฟนคลับของสม ศักดิ์ เจียมอย่างเป็นทางการจากช่องทางที่ชัดเจน ดังนั้นสิ่งที่ฉันทำได้ตอนนี้คือมองจากมุมของคนที่จัดกิจกรรมและคาดการณ์ตามรูปแบบที่เคยเจอมา การวางแผนพบปะแฟนคลับมักจะผูกกับการออกผลงานใหม่ งานฉลองครบรอบ หรืองานเทศกาลประจำปี ซึ่งถ้าใช้ตรรกะเดียวกับงานของศิลปินคนอื่น ๆ งานมักจะประกาศล่วงหน้า 4–8 สัปดาห์ และจัดในวันหยุดสุดสัปดาห์หรือช่วงเย็นเพื่อให้คนมาร่วมได้มากที่สุด ฉันคิดว่าถ้าสม ศักดิ์ เจียมมีโปรเจกต์ใหม่ หรือมีคอนเสิร์ต/ซีรีส์ใด ๆ การประกาศพบปะแฟนคลับน่าจะตามมาในช่วงเดียวกัน แต่จนกว่าจะมีแถลงการณ์อย่างเป็นทางการ ทุกอย่างยังเป็นไปได้ทั้งสองทาง ความเห็นจากมุมผู้จัดบอกอีกว่า บางครั้งรายละเอียดเล็ก ๆ เช่นสถานที่ ขนาดผู้ร่วมงาน และรูปแบบกิจกรรม (พบหน้า-ถ่ายรูป-เซ็นลายเซ็น) ถูกตัดสินหลังจากมีการคุยเงื่อนไขภายในแล้ว ดังนั้นถ้าคุณคิดจะไปจริง ๆ ให้เตรียมตัวรับความเปลี่ยนแปลงและเตรียมเอกสาร/บัตรประชาชนที่จำเป็นไว้ ฉันเองมักจะเก็บบันทึกเหตุการณ์เก่า ๆ ของศิลปินไว้ว่าพวกเขาประกาศนานแค่ไหนก่อนวันงาน เพื่อใช้คาดการณ์คราวหน้า — แต่วิธีที่ดีที่สุดคือรอติดตามประกาศอย่างเป็นทางการจากช่องทางที่เขาใช้ประกาศเสมอ สรุปคือยังไม่มีวันที่แน่นอน แต่รูปแบบมันมีแนวโน้มที่พอเดาได้

กลิ่นฝนจากทุ่งใกล้บ้านเป็นองค์ประกอบแรกที่เขาย้ำบ่อยๆ เมื่อพูดถึงแรงบันดาลใจในการทำงานสร้างสรรค์ของเขา ฉันฟังแล้วรู้สึกเหมือนได้ยืนอยู่ข้างๆ เวลาที่คนเล่าเรื่องบ้านเกิด: แรงผลักจากความยากจนแต่เต็มไปด้วยความอบอุ่นของครอบครัว กลายเป็นแก่นของงานที่เขาทำ เขาพูดถึงภาพผู้คนในชุมชนเล็กๆ การกลับมาของฤดูกาล และเสียงผู้เฒ่าผู้แก่ที่เล่านิทานก่อนนอน ซึ่งทั้งหมดนี้ถูกถักทอเป็นโทนเรื่องที่เขาชอบเล่า นอกจากฉากบ้านเกิดแล้ว เขายังยกตัวอย่างงานศิลป์ที่เปลี่ยนมุมมอง เช่นหนังสือเล่มบางๆ ที่เขาอ่านตอนเด็กและเพลงพื้นบ้านที่ได้ยินตอนงานบุญ งานพวกนั้นสอนให้เขาตั้งคำถามกับสิ่งที่เห็นและให้ความสำคัญกับรายละเอียดเล็กๆ เช่นรอยย่นบนมือคนทำงาน หรือแสงตอนเช้าที่ลอดผ่านต้นไม้ รายละเอียดเหล่านี้ไม่ได้ดูยิ่งใหญ่ แต่กลับมีพลังดึงคนดูให้เข้าไปคลุกคลีกับตัวละคร ท้ายที่สุดแล้วสิ่งที่ผมรับรู้จากการพูดคุยกับเขาคือแรงบันดาลใจไม่ได้มาเป็นประกายวาบเดียว แต่เป็นการสะสมจากเรื่องเล็กเรื่องน้อยในชีวิตประจำวันที่เขาไม่เคยละเลย การนำสิ่งใกล้ตัวมาทำให้เห็นเป็นเรื่องใหญ่กว่าเดิมคือสิ่งที่ทำให้งานของเขาจับใจ และนั่นทำให้ผมอยากกลับไปมองของใกล้ตัวบ้างด้วยความใส่ใจมากขึ้น

อยากเล่าให้ฟังแบบละเอียดเพราะหัวข้อนี้มีมุมให้ขยับคิดเยอะกว่าที่คิดเอาไว้ เราไม่เคยเห็นงานของสม ศักดิ์ เจียมถูกทำเป็นงานแปลภาษาใหญ่หรือถูกหยิบไปสร้างเป็นหนังยักษ์หรือซีรีส์ทางทีวีในวงกว้าง ถ้ามองตามตลาดสื่อหลัก งานของเขาดูจะอยู่ในค่ายวรรณกรรมไทยที่เน้นการตีพิมพ์ภายในประเทศ มากกว่าจะถูกส่งออกเป็นฉบับแปลเป็นภาษาอังกฤษ ญี่ปุ่น หรือจีนในระดับพาณิชย์ แม้จะมีนักอ่านและนักวิชาการที่ยกชิ้นงานของเขามาวิเคราะห์หรืออ้างอิง แต่การแปลงร่างเป็นสื่ออื่นที่เป็นกระแสหลักยังค่อนข้างจำกัด ด้านที่มีให้เห็นบ้างคือการนำเรื่องสั้นหรือบทความไปอ่านบนเวทีเล็กๆ เช่น งานเสวนาวรรณกรรม รายการบรรยาย หรือการจัดพอดแคสต์วรรณกรรม ซึ่งมักเป็นการดัดแปลงในรูปของการอ่านเรียบเรียง ไม่ใช่การแปลงเป็นละครเวทีใหญ่หรือภาพยนตร์จริงจัง เราเคยเห็นชุมชนคนรักหนังสือหยิบเรื่องสั้นไปทำเป็นหนังสั้นอินดี้หรือพอดแคสต์เสียงในวงการศิลปะที่มีงบจำกัด แต่สิ่งเหล่านี้มักเป็นโครงการอิสระที่เกิดจากคนรักงานเขียนมากกว่าการลงทุนเชิงพาณิชย์ ท้ายที่สุดแล้วถ้าชอบงานของเขาและอยากเห็นการแปลงร่างมากขึ้น ก็ต้องยอมรับว่าหน้าที่ของผู้อ่านและชุมชนมีส่วนสำคัญ จะเป็นการผลักดันให้สำนักพิมพ์หรือผู้สร้างสื่อสนใจขึ้นมาได้บ้าง เท่าที่เรามอง งานของสม ศักดิ์ เจียม มีคุณค่าทางวรรณกรรมพอที่จะถูกนำไปตีความใหม่ได้ แต่ยังขาดแรงสนับสนุนหนักพอจะเปลี่ยนมันให้เป็นสื่อขนาดใหญ่

เราอ่านงานของ 'สม ศักดิ์ เจียม' มาหลายเรื่องและมักคิดว่าเนื้อหาเหมาะกับวัยรุ่นปลายจนถึงผู้ใหญ่ตอนต้น ประมาณช่วงอายุ 16–30 ปี จะได้รับประสบการณ์เต็มที่ที่สุด เหตุผลคือภาษาและมุกในงานของเขาไม่ใช่แบบเรียบง่ายสำหรับเด็กเล็ก แต่ก็ไม่ได้เข้มข้นจนเข้าไม่ถึงสำหรับคนวัยทำงานใหม่ เนื้อเรื่องชอบเล่นกับมุมมองชีวิตประจำวัน ใส่อารมณ์ขันแบบประชดประชันบางช่วง มีการอ้างอิงถึงประเด็นสังคมและวัฒนธรรมซึ่งทำให้คนที่เริ่มมีประสบการณ์จริงในโลกจะจับความได้ตรงกว่า อีกอย่างที่ชอบคืองานไม่ตัดสินผู้อ่าน เป็นแบบที่คนอายุราวนี้มักอยากหา:ความฮาแทรกคำถามเชิงคิด การอ่านจะสนุกและได้อะไรกลับไปทั้งด้านอารมณ์และมุมมอง ถ้าต้องเปรียบเทียบสไตล์ความเข้าถึงก็นึกถึงความเป็นมิตรแบบบางช่วงของ 'One Piece' ในแง่ของการใส่อารมณ์หลากหลาย แต่ยังคงโทนเป็นผู้ใหญ่วัยหนุ่มสาวมากกว่า สรุปสั้นๆ ว่าถ้าวัดตามความเข้าใจและความสนุกครบถ้วน วัยรุ่นปลายกับคนวัยทำงานใหม่จะได้ประโยชน์จากงานของเขามากที่สุด

แปลกนะที่ชื่อของ 'สม ศักดิ์ เจียม' มักไม่ถูกพูดถึงในบริบทการดัดแปลงงานเป็นซีรีส์ระดับใหญ่ ๆ แต่ความจริงเรื่องนี้ไม่ได้แปลว่าไม่มีร่องรอยการหยิบงานไปใช้อย่างสิ้นเชิงในการผลิตเชิงท้องถิ่นหรือโครงการเล็ก ๆ ความทรงจำของฉันเกี่ยวกับแวดวงหนังสือไทยชวนให้คิดถึงงานของนักเขียนที่มีแฟนคลับขนาดย่อมซึ่งบางครั้งผลงานถูกนำไปปรับในรูปแบบละครเวทีของมหาวิทยาลัย หรือโครงการสั้นของกลุ่มนักศึกษาภาพยนตร์ โดยไม่ได้รับความสนใจจากสื่อกระแสหลัก นั่นทำให้การตามหาว่ามีการดัดแปลงเป็นซีรีส์จริงหรือไม่ต้องดูให้ลึกกว่าหัวข้อข่าวปกติ มุมมองส่วนตัวคือถ้าไม่มีประกาศอย่างเป็นทางการจากสตูดิโอหรือผู้จัด ที่สุดแล้วงานส่วนใหญ่ยังคงอยู่ในรูปแบบของต้นฉบับอ่านเล่น อาจมีบางเรื่องที่เคยถูกพูดถึงในวงการสิทธิและการเจรจา แต่จนกว่าจะมีการเปิดตัวชัดเจนก็ยังถือว่าไม่ได้ถูกแปลงเป็นซีรีส์ในวงกว้าง นั่นทำให้รู้สึกเหมือนงานบางชิ้นรอคิวที่จะได้รับการค้นพบจากผู้ผลิตที่เห็นคุณค่าในการเล่าเรื่องแบบลึก ๆ ซึ่งก็เป็นเรื่องน่าสนใจว่าถ้าวันหนึ่งมีการนำไปดัดแปลงจริง ผลงานนั้นจะถูกตีความออกมาในทิศทางไหน