หนังสือ จดหมายเหตุลาลูแบร์ เล่าเรื่องอะไรบ้าง

ความลับที่ซ่อนอยู่ใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ทำให้หัวใจของแฟนๆ ที่ชอบตีความเต้นแรงเสมอ มุมมองแรกที่ฉันมักจะยกขึ้นมาเป็นทฤษฎีคลาสสิกคือการที่ตัวเรื่องเล่นกับความจริงและนิรนัยแบบเลเยอร์: บางคนบอกว่าตัวบันทึกเองไม่ใช่พยานที่เชื่อถือได้ โดยในรายละเอียดยิบย่อยจะมีเบาะแสว่าเหตุการณ์บางอย่างถูกตัดทอนหรือเรียบเรียงใหม่เพื่อประโยชน์ของผู้บันทึก นี่ทำให้ฉันอยากอ่านซ้ำแล้วซ้ำอีกเพื่อค้นหาช่องว่างของความจริง และเชื่อมโยงประโยคที่ดูธรรมดาให้เป็นเครือข่ายความหมายอีกชั้นหนึ่ง อีกทฤษฎีที่ฉันอินมากคือการแปลความหมายของวัตถุสำคัญภายในเรื่อง ไม่ว่าจะเป็นจดหมาย ลายมือ หรือแผนที่เล็กๆ ที่ถูกทิ้งไว้เบื้องหลัง แฟนๆ บางกลุ่มพูดถึงรหัสซ่อนในลายมือที่นำไปสู่แผนเนื้อเรื่องย่อยที่ถูกลบออกจากฉบับตีพิมพ์ ซึ่งมุมมองนี้ทำให้ฉันเริ่มมองตัวละครรองในมุมที่ต่างไป และอยากลองจับคู่ช็อตภาพนิ่งกับบรรทัดที่ดูจะไม่มีความหมาย นอกจากนี้ยังมีการเปรียบเทียบเชิงโครงเรื่องกับงานที่มีสไตล์ใกล้เคียงอย่าง 'Serial Experiments Lain' ในด้านการเล่นกับความเป็นจริงและสื่อกลางของความทรงจำ ผลลัพธ์คือความรู้สึกว่าทุกบรรทัดใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' อาจเป็นจิ๊กซอว์ชิ้นหนึ่งของปริศนาขนาดใหญ่ และนั่นแหละคือเสน่ห์ที่ทำให้ฉันยังไม่เบื่อที่จะตั้งคำถามต่อไป

บรรยากาศต้นเรื่องของ 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' สำหรับผมมันชัดเจนเหมือนกลิ่นเกลือและฝุ่นเก่า—ฉากเปิดเลยพาผู้อ่านไปสู่ท่าเรือเก่าที่น้ำขึ้นน้ำลงพัดเศษกระดาษกับเปลือกหอยมาวางไว้บนท่าไม้ ผมเห็นภาพลังเลของชาวบ้านกับเรือไม้โคลงเคลงและโกดังไม้ที่มีป้ายจางๆ ระบุชื่อเจ้าของ ซึ่งในความคิดผมที่เป็นคนชอบสังเกตรายละเอียดแบบเด็กวัยรุ่นที่ชอบอ่านแผนที่ ฉากแบบนี้ให้ความรู้สึกว่าเอกสารสำคัญถูกซ่อนและถูกค้นพบโดยบังเอิญจากแรงแห่งทะเลและเวลา มุมมองนี้ผมอธิบายด้วยความรู้สึกเหมือนนั่งอยู่ริมท่า เห็นคนหลังค่อมลากกล่องที่มีตราประทับลึกลับออกมา เปิดฝาแล้วกลิ่นกระดาษเก่าก็ฟุ้งขึ้น—ฉากเปิดแบบนี้ทำหน้าที่สองอย่างพร้อมกัน คือสร้างความลึกลับและเชื่อมโยงคลื่นของอดีตกับปัจจุบัน ผมนึกถึงฉากเปิดของบางเรื่องที่ใช้เมืองท่าเป็นตัวเริ่ม เช่น เสียงฝีเท้าในตรอกมืดของ 'Spice and Wolf' แต่ 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ให้ความรู้สึกดิบและเป็นประชากรธรรมดามากกว่า เป็นจุดที่บอกว่าประวัติศาสตร์ไม่ได้อยู่แค่ในหอสมุดของชนชั้นสูง แต่มันไหลเวียนอยู่ในชีวิตประจำวันของคนธรรมดา ท้ายที่สุด ฉากท่าทางแบบนี้ทำให้ผมรู้สึกว่าต้นเรื่องไม่ได้เริ่มจากเหตุการณ์ใหญ่โต แต่เริ่มจากการค้นพบเล็กๆ ที่ค่อยๆ ขยายเป็นความจริงและความทรงจำของชุมชน ผมชอบเพราะมันทำให้การเล่าเรื่องมีน้ำหนักทางอารมณ์—ไม่ใช่แค่ข้อมูลในกระดาษ แต่เป็นเสียง ความเหนื่อย ลายมือของคนที่เคยมีชีวิตอยู่ ซึ่งเมื่ออ่านแล้วก็ยังเหลือกลิ่นเกลือและเสียงคลื่นติดในหัวไปอีกนาน

ชื่อ 'ลาลูแบร์' อาจฟังดูเป็นชื่อแปลก ๆ แต่ถ้าบอกว่าเป็นการทับศัพท์จากภาษาฝรั่งเศส คุณจะเริ่มนึกภาพค่ายทูตยุคบารอกกับเรือใบขึ้นฝั่งอยุธยาได้ชัดขึ้นมากเลย ผมพูดถึงซิเมง เดอ ลาลูแบร์ (Simon de La Loubère)—ชายชาวฝรั่งเศสที่ถูกส่งมาเป็นหนึ่งในคณะทูตของพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 ไปยังกรุงสยามในปี ค.ศ. 1687 เขากลับมาเขียนบันทึกการเดินทางและการสังเกตสังคมสยามในเล่มที่โด่งดังในชื่อฝรั่งเศสว่า 'Du Royaume de Siam' ซึ่งหลายภาษาก็แปลกันไปต่าง ๆ รวมทั้งที่คนไทยรู้จักกันในนาม 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' เล่มนี้ไม่ได้เป็นแค่บันทึกทริปธรรมดา แต่เป็นการรวบรวมความรู้ด้านการปกครอง ศาสนา ประเพณี วิถีชีวิตในวังและนอกวัง รวมถึงรายละเอียดที่คนยุโรปสมัยนั้นอยากรู้ เช่น ธรรมเนียมการถวาย การจัดแบ่งชนชั้น และภาพรวมการเมืองของอาณาจักรอยุธยา การอ่านบันทึกของเขาทำให้ฉันรู้สึกเหมือนยืนมองเมืองจากมุมมองคนนอกที่พยายามตีความสิ่งที่เห็นด้วยกรอบความคิดของตนเอง—บางช่วงชัดเจนว่ามีมุมมองแบบยุโรปศตวรรษที่ 17 แต่ในเวลาเดียวกันก็มีพยานหลักฐานเชิงรายละเอียดที่หายากมาก เช่น การบรรยายพิธีกรรมต่าง ๆ หรือการสังเกตระบบราชการที่ช่วยให้นักประวัติศาสตร์รุ่นหลังสามารถเทียบเคียงข้อมูลได้ อีกเหตุผลที่เล่มนี้ยังคงถูกพูดถึงคือมันสะท้อนทั้งความอยากรู้อยากเห็น การแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรม และความไม่เข้าใจบางอย่างไปพร้อมกัน ทำให้เป็นแหล่งข้อมูลที่น่าสนใจและต้องอ่านด้วยสายตาที่วิจารณ์ไปด้วย ถ้าจะบอกความประทับใจส่วนตัว ฉันมักหยิบ 'Du Royaume de Siam' มาอ่านเวลาต้องการเห็นภาพอดีตอย่างละเอียด มันเหมือนแผนที่ที่มีทั้งจุดชัดและจุดหมอก ซึ่งทำให้การอ่านมีชีวิตมากกว่าการอ่านเอกสารทางการแห้ง ๆ และนั่นแหละคือเสน่ห์ของบันทึกชนิดนี้

เริ่มอ่าน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ครั้งแรกรู้สึกเหมือนเจอสมบัติที่ซ่อนอยู่ในตู้เก่า ๆ — เรื่องเล่ามีตัวละครหลักไม่มากแต่แต่ละคนล้วนมีน้ำหนักและการเดินเรื่องที่ชัดเจน โดยหลัก ๆ ผมมองว่าแกนนำของเรื่องคือ 'เนวา' หญิงสาวที่ทำหน้าที่เป็นผู้เก็บรักษาจดหมายเหตุ เธอเป็นเสาหลักทางจริยธรรมและความอยากรู้อยากเห็นที่ผลักดันให้ความลับในบรรดาหนังสือโบราณหลุดออกมาสู่โลกกว้าง จุดเด่นของเธอไม่ใช่แค่ความชาญฉลาด แต่เป็นความเปราะบางที่ทำให้การตัดสินใจแต่ละครั้งมีน้ำหนัก คู่อุปถัมภ์ที่ชัดเจนคือ 'ไมซาร์' บุคคลผู้เคยผ่านศึกหนักมาก่อน เขาไม่ใช่แค่ที่ปรึกษา แต่เป็นผู้รักษากรอบความทรงจำของสังคม — ไมซาร์บอกบทบาทของความรู้สึกผิดและการชดใช้ ตัวละครนี้ช่วยให้มุมมองของเรื่องซับซ้อนขึ้นเพราะเขามักต้องเลือกระหว่างการปกป้องความลับหรือการเปิดเผยเพื่อความยุติธรรม ในขณะที่เพื่อนวัยเด็กอย่าง 'อีริน' เป็นแรงกระตุ้นทางการเมือง เธอมีบทบาทเป็นตัวแทนของความเปลี่ยนแปลงและความไม่พอใจในระบบเก่า ฝั่งตรงข้ามที่สร้างความขัดแย้งให้ชัดเจนคือ 'ธาริส' นักการเมือง/ขุนนางที่ต้องการใช้จดหมายเหตุเพื่อควบคุมประวัติศาสตร์และอนาคตของเมือง การปะทะกันระหว่างวิสัยทัศน์ของธาริสกับความตั้งใจของเนวาเป็นแกนกลางที่ทำให้เนื้อเรื่องเดินหน้าอย่างมีจุดหักมุม นอกจากนี้ยังมี 'โอเลีย' นักแปลและนักวิชาการที่คอยเติมข้อมูลเชิงประวัติศาสตร์และฉากหลังให้เรื่องราว — เธอมักเป็นเสียงที่เบาแต่สำคัญ เพราะคำอธิบายเชิงเทคนิคจากเธอช่วยเปิดเผยรายละเอียดเล็ก ๆ ที่เปลี่ยนมุมมองของผู้อ่าน การจัดวางตัวละครใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' จึงเป็นการบาลานซ์ระหว่างความหวัง ส่วนโค้งการไถ่บาป และการต่อสู้ทางอุดมการณ์ ทุกตัวละครทำหน้าที่เกื้อหนุนหัวข้อหลักของเรื่อง: ความทรงจำกับอำนาจ การอ่านครั้งแล้วครั้งเล่าทำให้เห็นชั้นของความหมายมากขึ้น และนั่นแหละที่ทำให้ผมยังกลับไปหยิบเล่มนี้อยู่บ่อย ๆ

แปลไทยฉบับนี้ให้ความรู้สึกว่าใครสักคนพยายามเป็นสะพานมากกว่าจะเป็นกระจกสะท้อนตรงๆ ของต้นฉบับ — น้ำเสียงเลยเปลี่ยนไปพอสมควร ผมพบว่าการเลือกระดับคำพูดกับสไตล์ของผู้บรรยายใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ฉบับไทยมักจะปรับให้ใกล้เคียงกับภาษาไทยในชีวิตประจำวันมากขึ้น เช่น การลดความเป็นภาษาวรรณกรรมเก่า หรือการเปลี่ยนสำนวนอ้างอิงทางประวัติศาสตร์ให้เป็นคำอธิบายสั้นๆ ที่คนอ่านทั่วไปเข้าใจง่ายขึ้น ผลลัพธ์คือโทนเรื่องดูอุ่นขึ้นและเข้าถึงได้เร็ว แต่นั่นก็แลกมาด้วยรายละเอียดความรู้สึกบางจุดที่ต้นฉบับสื่อด้วยโครงสร้างประโยคแบบฝรั่งเศสอาจจางลง อีกสิ่งที่สะดุดตาคือการใส่บันทึกประกอบและคำอธิบายบริบท นักแปลหรือบก.ไทยมักเพิ่มโน้ตขนาดสั้น เพื่ออธิบายชื่อสถานที่ บุคคล หรือคำศัพท์เฉพาะ ซึ่งทำให้การอ่านสะดวกมากขึ้น แต่ก็สร้าง ‘แทรกแซง’ ทางความหมายได้โดยไม่ตั้งใจ ในบางตอนที่ต้นฉบับใช้ภาพพจน์หรือเล่นคำแบบสองชั้น ฉบับแปลไทยแก้เป็นวลีที่ชัดเจนและตรงไปตรงมาเพราะภาษาที่ต่างกันทำให้การเล่นคำไม่สามารถถ่ายทอดได้ฉับไว ฉันเองรู้สึกได้ว่าบางบทสนทนาที่ควรจะขุ่นมัวหรือคลุมเครือกลับกลายเป็นชัดเจนเกินไป เหมือนผู้แปลอยากให้ผู้อ่านไม่สะดุดกับความซับซ้อน แต่ก็ทำให้ความลึกบางอย่างหายไป ในด้านการจัดหน้ากับองค์ประกอบ ปกฉบับไทยอาจเลือกภาพหรือโทนสีที่ต่างจากต้นฉบับ และฉบับแปลบางรุ่นยังมีการรวบรวมหรือตัดตอนบางตอนเพื่อให้เหมาะกับตลาดท้องถิ่น นี่ไม่ใช่ข้อดีหรือข้อเสียตายตัว แต่เป็นการตัดสินใจของบรรณาธิการที่เปลี่ยนประสบการณ์การอ่านไปจากต้นฉบับอย่างชัดเจน ส่วนตัวผมชอบเวอร์ชันที่มีคำอธิบายประกอบชัดเจนเวลาอ่านครั้งแรก แต่เวลากลับมาอ่านซ้ำก็มักอยากกลับไปหาเล่มที่รักษารูปแบบภาษาต้นฉบับไว้ให้มากที่สุด เพราะความคลุมเครือและสำนวนเฉพาะตัวของงานบางครั้งคือหัวใจของเรื่องมากกว่าคำอธิบายทั้งหมด

ตั้งแต่หน้าปกของ 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ดึงผมเข้าไป ผมเลยเริ่มมองตัวละครรองด้วยสายตาอื่นที่ละเอียดขึ้น หนึ่งในตัวที่มักถูกละเลยแต่ผมคิดว่าสำคัญมากคือ 'หญิงช่างเย็บแห่งตรอกหลวง'—เธอโผล่มาไม่กี่ฉาก ทำหน้าที่เย็บแผลทางกายและใจให้ตัวเอก แต่บทสนทนาสั้น ๆ ของเธอสะท้อนอดีตของเมืองที่ถูกลืมและวิธีที่ความทรงจำถูกถักทอเป็นผืนเดียวกับชะตากรรมของผู้คน การที่คนอ่านมองข้ามเธอไปทำให้ธีมของงานเรื่องนี้ด้อยลง เพราะเสียงเล็ก ๆ อย่างเธอช่วยเชื่อมช่องว่างระหว่างยุคสมัย อีกคนที่ผมชอบคือ 'เด็กชายกับนกกระดาษ'—ฉากที่เขาวางนกไว้บนหน้าต่างไม่เพียงเป็นสัญลักษณ์ของความหวัง แต่ยังเป็นกุญแจบอกใบ้ถึงต้นตอเหตุการณ์ครั้งใหญ่ โครงเรื่องหลักตั้งใจทำให้ผู้อ่านค้นหาเบาะแส แต่ฉากเล็ก ๆ เหล่านี้มักถูกข้ามเพราะไม่ค่อยมีบทอธิบาย การให้ความสำคัญกับตัวละครเช่นนี้เหมือนการปรับระดับเสียงของเพลงให้เบสกับเมโลดี้ประสานกันมากขึ้น สุดท้ายมีสัญลักษณ์ที่ผมเห็นว่าถูกทิ้งไว้เบื้องหลัง—'เหรียญสีฟ้าที่มีรอยขีดสองเส้น' ปรากฏในฉากตลาดตั้งแต่ต้นเรื่องแล้วหายไป มันไม่เคยได้รับคำอธิบาย แต่ผมเห็นมันเป็นสัญลักษณ์ของการตัดสินใจที่ไม่อาจย้อนกลับได้ การนำเหรียญกลับมาในตอนท้ายแบบละเอียดอ่อนจะทำให้เรื่องสมบูรณ์ขึ้น เหมือนที่ 'Spirited Away' ใช้วัตถุเล็ก ๆ เป็นตัวเชื่อมอารมณ์ ผมชอบความเป็นไปได้ที่นักอ่านจะขุดรายละเอียดเล็ก ๆ เหล่านี้ออกมาแล้วพบมุมใหม่ของเรื่องราว

จินตนาการถึงห้องเก็บเอกสารโบราณที่แสงแดดลอดผ่านฝุ่นละอองเป็นเส้น ๆ — นั่นคือบรรยากาศที่ผมอยากให้เพลงประกอบของ 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ถ่ายทอดออกมาอย่างชัดเจน ท่วงทำนองควรเน้นความอ่อนโยนและเปี่ยมด้วยความทรงจำ: เปียโนตัวเล็ก ๆ เล่นเมโลดี้เรียบ ๆ ที่มีช่องว่างให้ลมหายใจของเสียงฮาร์มอนิกกับเสียงไวโอลินต่ำ ผมมักนึกถึงการใช้เครื่องดนตรีคล้ายลูกตุ้มกล่องดนตรี (music box) เพื่อให้ความรู้สึกเก่าแก่และเปราะบาง ควรมีการแตะเบา ๆ ของกีตาร์อะคูสติกหรือเชมเบอร์ป็อปที่เข้ามาเป็นพื้นหลังในบางช่วง เพื่อสร้างความใกล้ชิดและความอบอุ่น เหมือนเปิดจดหมายเก่า ๆ แล้วได้กลิ่นกระดาษเก่า การออกแบบเสียงแวดล้อมสำคัญไม่แพ้เมโลดี้ ผมชอบไอเดียใส่ฟิลด์เรคคอร์ดดิ้งบางชิ้น เช่น เสียงกระดาษพับ เสียงบันไดไม้ หรือเสียงฝนไกล ๆ เพื่อให้แต่ละบทมีบริบท แตกต่างกันไปตามเนื้อหาที่จดหมายพูดถึง ฉากโชว์เอกสารสำคัญอาจใช้ออร์เคสตราเบา ๆ กับโครัสบาง ๆ แบบใส ๆ เพื่อยกระดับความยิ่งใหญ่ แต่ไม่ควรเต็มไปด้วยไดนามิกหนัก ๆ เพราะจะทำลายความเป็นส่วนตัวของบันทึก ผมคิดว่าควรมีธีมสั้น ๆ ที่วนกลับมาเป็นกำกับอารมณ์ เช่นเดียวกับฟังดนตรีประกอบเกม 'Nier:Automata' ที่ใช้เสียงเปียโนเรียบ ๆ สร้างบรรยากาศเศร้าแต่สวยงาม หรือบางโมเมนต์อาจยืมเทคนิคการใช้ซินธ์แพดแบบในภาพยนตร์อย่าง 'Spirited Away' เพื่อเพิ่มความฝันเล็กน้อย เมื่อต้องการให้เพลงมีเอกลักษณ์ ให้คุมโทนเสียงให้แห้งและใกล้ไมค์ ทำให้เหมือนนักดนตรีนั่งเล่นอยู่ข้าง ๆ ผู้ฟัง และใส่รายละเอียดเล็ก ๆ อย่างเสียงไม้ขูดสายไวโอลินหรือลมหายใจที่เงียบ ๆ จะช่วยให้เพลงรู้สึกเป็นส่วนตัวมากขึ้น ผมคิดว่าถ้าทำแบบนี้ ผลงานจะเชื่อมโยงผู้ฟังกับความทรงจำของตัวละครได้แนบแน่น ทั้งอบอุ่น ทั้งเหงา แบบที่ยังคงค้างอยู่ในใจเมื่อเพลงเงียบลง

ยิ่งคิดยิ่งนึกภาพฉากเปิดที่กล้องแพนผ่านเอกสารเก่า ๆ แล้วพบชื่อ 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' บนหน้าปก — ในฐานะแฟนที่คลุกคลีทั้งนิยายและอนิเมะมานาน ผมนึกออกว่าทำไมหลายคนอยากเห็นมันถูกดัดแปลงเป็นซีรีส์หรืออนิเมะ แต่สถานะปัจจุบันค่อนข้างซับซ้อน: ไม่มีการประกาศโปรเจ็กต์หลักแบบเป็นทางการจนถึงกลางปี 2024 จากค่ายใหญ่หรือสตูดิโอชื่อดังที่สื่อกระแสหลักพูดถึง อย่างไรก็ตาม ความเป็นไปได้ยังเปิดกว้างเพราะเนื้อหามีคุณสมบัติที่นักสร้างสรรค์มองหา — โลกที่ละเอียด รายละเอียดประวัติศาสตร์ และบทสนทนาที่สามารถแปลงเป็นซีนภาพยนตร์ได้สวย การจะเห็นงานชิ้นนี้ถูกนำไปสร้างจริงมีตัวแปรเยอะมาก ผมมองจากสองด้าน: ด้านศิลป์กับด้านปฏิบัติ ด้านศิลป์พูดถึงการดัดแปลงที่อาจทำให้เรื่องราวเด่นขึ้นได้ เช่น หากสตูดิโออยากเน้นบรรยากาศและความลึกลับ สไตล์ของ 'Mushishi' หรือ 'Violet Evergarden' จะช่วยถ่ายทอดโทนความอ่อนไหวและความทรงจำได้ดี ขณะเดียวกัน ถ้าต้องการความยิ่งใหญ่ตามแผนภาพยุคเก่าแบบละครประวัติศาสตร์ 'The Rose of Versailles' ให้บทเรียนเรื่องการจัดฉากและออกแบบเครื่องแต่งกายได้เยอะ ด้านปฏิบัติก็สำคัญไม่แพ้กัน — ลิขสิทธิ์เป็นเรื่องใหญ่ ใครถือสิทธิ์แปลหรือจัดจำหน่าย ข้อตกลงกับผู้เขียน รวมถึงงบประมาณในการสร้างฉากที่ต้องใช้รายละเอียดประวัติศาสตร์ ล้วนส่งผล นอกจากนี้ ความนิยมในระดับนานาชาติและกลยุทธ์ของสื่อสตรีมมิ่งก็มีผล ถ้าผลงานเริ่มเกิดกระแสจากแฟนแปลหรือรีวิวเชิงวรรณกรรม สตูดิโออาจเริ่มสนใจมากขึ้น ผมเองมองว่าโอกาสมีอยู่ แต่อาจต้องใช้เวลาและแรงผลักจากทั้งแฟนคลับและผู้ผลิตที่กล้าลงทุนในงานแนวนี้ สุดท้ายแล้ว ถ้าเกิดขึ้นจริง มันอาจมาในรูปแบบที่เราไม่คาดคิด — ซีรีส์ยาว ทรัพย์สินแบบมินิซีรีส์ หรือละครเวทีดัดแปลงก็เป็นไปได้ และนั่นแหละคือเสน่ห์ที่ทำให้ตามลุ้นต่อไป