ควรอ่านจดหมายเหตุ ลา ลูแบร์ ก่อนหรือหลังเรื่องอื่นในจักรวาล?

เริ่มอ่าน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ครั้งแรกรู้สึกเหมือนเจอสมบัติที่ซ่อนอยู่ในตู้เก่า ๆ — เรื่องเล่ามีตัวละครหลักไม่มากแต่แต่ละคนล้วนมีน้ำหนักและการเดินเรื่องที่ชัดเจน โดยหลัก ๆ ผมมองว่าแกนนำของเรื่องคือ 'เนวา' หญิงสาวที่ทำหน้าที่เป็นผู้เก็บรักษาจดหมายเหตุ เธอเป็นเสาหลักทางจริยธรรมและความอยากรู้อยากเห็นที่ผลักดันให้ความลับในบรรดาหนังสือโบราณหลุดออกมาสู่โลกกว้าง จุดเด่นของเธอไม่ใช่แค่ความชาญฉลาด แต่เป็นความเปราะบางที่ทำให้การตัดสินใจแต่ละครั้งมีน้ำหนัก คู่อุปถัมภ์ที่ชัดเจนคือ 'ไมซาร์' บุคคลผู้เคยผ่านศึกหนักมาก่อน เขาไม่ใช่แค่ที่ปรึกษา แต่เป็นผู้รักษากรอบความทรงจำของสังคม — ไมซาร์บอกบทบาทของความรู้สึกผิดและการชดใช้ ตัวละครนี้ช่วยให้มุมมองของเรื่องซับซ้อนขึ้นเพราะเขามักต้องเลือกระหว่างการปกป้องความลับหรือการเปิดเผยเพื่อความยุติธรรม ในขณะที่เพื่อนวัยเด็กอย่าง 'อีริน' เป็นแรงกระตุ้นทางการเมือง เธอมีบทบาทเป็นตัวแทนของความเปลี่ยนแปลงและความไม่พอใจในระบบเก่า ฝั่งตรงข้ามที่สร้างความขัดแย้งให้ชัดเจนคือ 'ธาริส' นักการเมือง/ขุนนางที่ต้องการใช้จดหมายเหตุเพื่อควบคุมประวัติศาสตร์และอนาคตของเมือง การปะทะกันระหว่างวิสัยทัศน์ของธาริสกับความตั้งใจของเนวาเป็นแกนกลางที่ทำให้เนื้อเรื่องเดินหน้าอย่างมีจุดหักมุม นอกจากนี้ยังมี 'โอเลีย' นักแปลและนักวิชาการที่คอยเติมข้อมูลเชิงประวัติศาสตร์และฉากหลังให้เรื่องราว — เธอมักเป็นเสียงที่เบาแต่สำคัญ เพราะคำอธิบายเชิงเทคนิคจากเธอช่วยเปิดเผยรายละเอียดเล็ก ๆ ที่เปลี่ยนมุมมองของผู้อ่าน การจัดวางตัวละครใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' จึงเป็นการบาลานซ์ระหว่างความหวัง ส่วนโค้งการไถ่บาป และการต่อสู้ทางอุดมการณ์ ทุกตัวละครทำหน้าที่เกื้อหนุนหัวข้อหลักของเรื่อง: ความทรงจำกับอำนาจ การอ่านครั้งแล้วครั้งเล่าทำให้เห็นชั้นของความหมายมากขึ้น และนั่นแหละที่ทำให้ผมยังกลับไปหยิบเล่มนี้อยู่บ่อย ๆ

ยิ่งคิดยิ่งนึกภาพฉากเปิดที่กล้องแพนผ่านเอกสารเก่า ๆ แล้วพบชื่อ 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' บนหน้าปก — ในฐานะแฟนที่คลุกคลีทั้งนิยายและอนิเมะมานาน ผมนึกออกว่าทำไมหลายคนอยากเห็นมันถูกดัดแปลงเป็นซีรีส์หรืออนิเมะ แต่สถานะปัจจุบันค่อนข้างซับซ้อน: ไม่มีการประกาศโปรเจ็กต์หลักแบบเป็นทางการจนถึงกลางปี 2024 จากค่ายใหญ่หรือสตูดิโอชื่อดังที่สื่อกระแสหลักพูดถึง อย่างไรก็ตาม ความเป็นไปได้ยังเปิดกว้างเพราะเนื้อหามีคุณสมบัติที่นักสร้างสรรค์มองหา — โลกที่ละเอียด รายละเอียดประวัติศาสตร์ และบทสนทนาที่สามารถแปลงเป็นซีนภาพยนตร์ได้สวย การจะเห็นงานชิ้นนี้ถูกนำไปสร้างจริงมีตัวแปรเยอะมาก ผมมองจากสองด้าน: ด้านศิลป์กับด้านปฏิบัติ ด้านศิลป์พูดถึงการดัดแปลงที่อาจทำให้เรื่องราวเด่นขึ้นได้ เช่น หากสตูดิโออยากเน้นบรรยากาศและความลึกลับ สไตล์ของ 'Mushishi' หรือ 'Violet Evergarden' จะช่วยถ่ายทอดโทนความอ่อนไหวและความทรงจำได้ดี ขณะเดียวกัน ถ้าต้องการความยิ่งใหญ่ตามแผนภาพยุคเก่าแบบละครประวัติศาสตร์ 'The Rose of Versailles' ให้บทเรียนเรื่องการจัดฉากและออกแบบเครื่องแต่งกายได้เยอะ ด้านปฏิบัติก็สำคัญไม่แพ้กัน — ลิขสิทธิ์เป็นเรื่องใหญ่ ใครถือสิทธิ์แปลหรือจัดจำหน่าย ข้อตกลงกับผู้เขียน รวมถึงงบประมาณในการสร้างฉากที่ต้องใช้รายละเอียดประวัติศาสตร์ ล้วนส่งผล นอกจากนี้ ความนิยมในระดับนานาชาติและกลยุทธ์ของสื่อสตรีมมิ่งก็มีผล ถ้าผลงานเริ่มเกิดกระแสจากแฟนแปลหรือรีวิวเชิงวรรณกรรม สตูดิโออาจเริ่มสนใจมากขึ้น ผมเองมองว่าโอกาสมีอยู่ แต่อาจต้องใช้เวลาและแรงผลักจากทั้งแฟนคลับและผู้ผลิตที่กล้าลงทุนในงานแนวนี้ สุดท้ายแล้ว ถ้าเกิดขึ้นจริง มันอาจมาในรูปแบบที่เราไม่คาดคิด — ซีรีส์ยาว ทรัพย์สินแบบมินิซีรีส์ หรือละครเวทีดัดแปลงก็เป็นไปได้ และนั่นแหละคือเสน่ห์ที่ทำให้ตามลุ้นต่อไป

ความลับที่ซ่อนอยู่ใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' ทำให้หัวใจของแฟนๆ ที่ชอบตีความเต้นแรงเสมอ มุมมองแรกที่ฉันมักจะยกขึ้นมาเป็นทฤษฎีคลาสสิกคือการที่ตัวเรื่องเล่นกับความจริงและนิรนัยแบบเลเยอร์: บางคนบอกว่าตัวบันทึกเองไม่ใช่พยานที่เชื่อถือได้ โดยในรายละเอียดยิบย่อยจะมีเบาะแสว่าเหตุการณ์บางอย่างถูกตัดทอนหรือเรียบเรียงใหม่เพื่อประโยชน์ของผู้บันทึก นี่ทำให้ฉันอยากอ่านซ้ำแล้วซ้ำอีกเพื่อค้นหาช่องว่างของความจริง และเชื่อมโยงประโยคที่ดูธรรมดาให้เป็นเครือข่ายความหมายอีกชั้นหนึ่ง อีกทฤษฎีที่ฉันอินมากคือการแปลความหมายของวัตถุสำคัญภายในเรื่อง ไม่ว่าจะเป็นจดหมาย ลายมือ หรือแผนที่เล็กๆ ที่ถูกทิ้งไว้เบื้องหลัง แฟนๆ บางกลุ่มพูดถึงรหัสซ่อนในลายมือที่นำไปสู่แผนเนื้อเรื่องย่อยที่ถูกลบออกจากฉบับตีพิมพ์ ซึ่งมุมมองนี้ทำให้ฉันเริ่มมองตัวละครรองในมุมที่ต่างไป และอยากลองจับคู่ช็อตภาพนิ่งกับบรรทัดที่ดูจะไม่มีความหมาย นอกจากนี้ยังมีการเปรียบเทียบเชิงโครงเรื่องกับงานที่มีสไตล์ใกล้เคียงอย่าง 'Serial Experiments Lain' ในด้านการเล่นกับความเป็นจริงและสื่อกลางของความทรงจำ ผลลัพธ์คือความรู้สึกว่าทุกบรรทัดใน 'จดหมายเหตุลาลูแบร์' อาจเป็นจิ๊กซอว์ชิ้นหนึ่งของปริศนาขนาดใหญ่ และนั่นแหละคือเสน่ห์ที่ทำให้ฉันยังไม่เบื่อที่จะตั้งคำถามต่อไป

นี่เป็นเรื่องที่ผมค่อนข้างอยากตอบให้ชัดเจนเพราะเห็นหลายคนถามบ่อย: ณ ตอนนี้ยังไม่มีฉบับแปลไทยของ 'จดหมายเหตุ ลา ลู แบร์' ออกวางขายอย่างเป็นทางการ ฉันติดตามข่าวสารและวงการแปลอยู่พอสมควร ดังนั้นมองเห็นภาพว่าเหตุผลที่งานบางชิ้นยังไม่ได้แปลเป็นไทยมักมาจากเรื่องลิขสิทธิ์และความต้องการตลาดที่ไม่แน่นอน งานบางเรื่องต้องรอให้สำนักพิมพ์ใหญ่ในต่างประเทศปล่อยสิทธิ์ก่อน แล้วสำนักพิมพ์ในไทยถึงจะต่อรองนำมาพิมพ์ ซึ่งกระบวนการนี้ใช้เวลาเป็นปี ๆ ได้ ถ้ามองเปรียบเทียบกับผลงานแนวเดียวกันที่ฉันติดตาม เช่น 'Mushishi' บางประเทศก็ใช้เวลาหลายปีจนกว่าจะมีฉบับแปลหลายภาษาออกมา ในฐานะแฟน ฉันเข้าใจความหงุดหงิดของคนที่รออ่าน เพราะสำนวนและบริบทบางอย่างของต้นฉบับมักสูญหายไปถ้าแปลไม่ละเอียด แต่ยังมีความหวังเสมอว่าถ้า 'จดหมายเหตุ ลา ลู แบร์' มีฐานแฟนในไทยเพิ่มขึ้น หรือมีสำนักพิมพ์สนใจจริงจัง เราอาจได้เห็นประกาศลิขสิทธิ์และกำหนดวางขายในอนาคตอันไม่ไกลนัก

เพิ่งมีคนทักมาถามเรื่องของสะสม 'ลาเมีย' เยอะขึ้นเลยอยากรวบรวมให้เป็นภาพรวมที่จับต้องได้ตรงนี้ — ของประเภทนี้ในไทยจะมีทั้งของใหม่จากตัวแทนจำหน่ายและของมือสองจากนักสะสมโดยตรง ผมมักเริ่มจากร้านฮอบบี้ในห้างใหญ่ เช่น โซนของเล่นและฟิกเกอร์ที่ MBK หรือย่านสยาม เพราะร้านเหล่านั้นมักจะสต็อกฟิกเกอร์ซีรีส์ยอดนิยมและของนำเข้าแบบพรีออเดอร์ ถ้ามองหาโมเดลหรือฟิกเกอร์ที่เป็นตัวละคร 'Miia' จาก 'Monster Musume' ซึ่งมักถูกผลิตเป็นฟิกเกอร์ขนาดต่าง ๆ ให้ลองเดินไล่ร้านที่ขายฟิกเกอร์ญี่ปุ่นตรงโซนฮาร์ดแวร์เลย ถ้าอยากได้ของหายากจริง ๆ ผมจะแนะนำเชื่อมต่อกับกลุ่มนักสะสมใน Facebook หรือกลุ่มแลกเปลี่ยนในงานคอมมิค เพราะมักมีคนขายแบบมือสองหรือรับพรีออเดอร์จากญี่ปุ่น โดยเฉพาะถ้ามีรุ่นรีมาสเตอร์หรือรีปริ้นท์ การคุยกับผู้ขายโดยตรงช่วยให้ต่อรองราคาหรือขอดูรูปของจริงได้ก่อนตัดสินใจ ซึ่งผมมองว่าเป็นวิธีที่ปลอดภัยและได้ของตรงตามต้องการ

เราเคยหลงใหลในเรื่องราวของ 'นางศกุนตลา' แบบที่มันค่อยๆ ก่อตัวเป็นความรู้สึกอุ่นๆ อยู่ในอก เหมือนฉากในนิยายโบราณที่ยังทำให้ใจสะเทือนทุกครั้งที่นึกถึง เรื่องราวหลักเป็นภาพเล่าแบบตรงไปตรงมาแต่เต็มไปด้วยความมหัศจรรย์: หญิงสาวผู้ถูกเลี้ยงในป่าภายใต้การคุ้มครองของฤษี พบรักกับกษัตริย์ผู้เดินทางผ่านมา ทั้งสองตกหลุมรักแล้วแต่งงานตามแบบ 'กันทรวะ' — ไม่มีการประกาศสู่ราชสำนัก แต่มีสัญลักษณ์และคำมั่นสัญญากัน กษัตริย์มอบแหวนให้เป็นหลักฐานของความผูกพันนั้น ปมสำคัญเกิดจากคำสาปของฤษีที่โกรธเคือง ทำให้กษัตริย์สูญเสียความจำไปชั่วคราว ขณะที่ศกุนตลาสูญเสียแหวนไปโดยไม่ตั้งใจ แม้เธอพยายามอธิบายแต่ถูกปฏิเสธและต้องเผชิญกับความอัปยศ ความเจ็บปวด และช่วงเวลาของความโดดเดี่ยว ความหวังค่อยกลับมาเมื่อแหวนถูกค้นพบอีกครั้ง — โดยบังเอิญในท้องของปลาที่จับได้ — และเมื่อกษัตริย์ได้เห็นหลักฐาน ความทรงจำก็กลับคืน สุดท้ายมีการรวมตัวของครอบครัวและการยอมรับ พร้อมการปรากฏตัวของบุตรชายที่เป็นอนุชนผู้สืบทอดสายราชวงศ์ สิ่งที่ทำให้เรื่องนี้ทรงพลังไม่ใช่แค่พล็อตประหลาดหรือโชคชะตาเท่านั้น แต่เป็นการเดินทางของตัวละครที่ต้องผ่านความผิดหวัง ความอดทน และการให้อภัย — เหตุผลเดียวกับที่ฉันยังคงกลับไปอ่านหรือดูการประพันธ์ต่างๆ ของเรื่องนี้อยู่เรื่อยๆ

เราอ่าน 'นางศกุนตลา' แล้วมักนึกถึงความเปราะบางของความจำกับความจริงใจของความรัก เรื่องนี้สื่อธีมหลักอย่างรักแท้ที่ทดสอบโดยเวลาและโชคชะตาได้ชัดเจนผ่านสัญลักษณ์มากมาย เช่น แหวนที่กลายเป็นเครื่องยืนยันตัวตนและความทรงจำ แหวนในเรื่องไม่ใช่แค่เครื่องประดับ แต่เป็นตัวแทนของคำมั่นสัญญาและสถานะทางสังคม เมื่อตัวแหวนหายไป มันไม่เพียงทำให้ตัวละครเสียเครื่องยืนยัน แต่ยังสะท้อนว่าความรักสามารถถูกทำให้เลือนรางด้วยเหตุการณ์ภายนอก ในมุมมองของธรรมชาติและสังคม ป่ากับแผ่นดินของฤาษีกลายเป็นสัญลักษณ์ของความบริสุทธิ์และความอิสระ ขณะที่ราชสำนักเป็นตัวแทนของอำนาจและความรับผิดชอบ การปะทะกันของสองโลกนี้ชี้ให้เห็นถึงความขัดแย้งระหว่างความรักตามธรรมชาติและความคาดหวังทางสังคม นอกจากนี้คำสาปและการลืมยังสะท้อนธีมของโชคชะตา—เหมือนกับซีนการรู้จำใน 'The Odyssey' ที่การยอมรับและการจำได้กลายเป็นแกนกลางของการคืนสถานะ การเดินเรื่องจึงผสมผสานความโรแมนติกกับปรัชญา ทำให้ฉากที่ดูเรียบง่ายกลายเป็นบททดสอบคุณค่าทางจิตใจและสังคม จบด้วยความรู้สึกว่าเรื่องนี้สอนให้เห็นว่าของสัญลักษณ์เล็กๆ อย่างแหวนหรือเพลงจากธรรมชาติ อาจมีพลังเปลี่ยนแปลงชะตากรรมคนได้จริง ๆ

แวบแรกที่ดูตอนจบของ 'ตลา' รู้สึกได้ถึงคลื่นอารมณ์ที่นักวิจารณ์พูดถึงกันเยอะมาก — ทั้งชื่นชมและตั้งคำถามในเวลาเดียวกัน นักวิจารณ์หลายสำนักให้เครดิตกับทีมผู้สร้างเรื่องการกล้าเลือกเส้นทางที่ไม่ยึดติดกับการให้คำตอบครบถ้วนแบบเดิม ๆ โดยมองว่าฉากสุดท้ายเสริมคอนเซ็ปต์หลักของเรื่องได้อย่างชัดเจน เหมือนการปิดบทแต่ยังทิ้งร่องรอยให้คนดูไปต่อด้วยตัวเอง หลายคนยกให้ฉากภาพและสกอร์เพลงตอนจบเป็นหัวใจของความสำเร็จ เพราะภาพช็อตเดียวหรือเฟรมเล็ก ๆ หลายเฟรมเชื่อมความหมายจนทำให้ฉากจบมีน้ำหนัก ทั้งโทนสีที่เปลี่ยน การใช้แสงเงา และท่วงทำนองเพลงที่ทำให้ความเศร้า ความพ่ายแพ้ หรือความหวังบางอย่างเด่นขึ้นอย่างไม่ต้องอธิบายมากนัก มุมมองเชิงวิพากษ์ก็มีน้ำหนักไม่เบา นักวิจารณ์บางคนมองว่าการตัดสินใจใส่ความคลุมเครือมากเกินไปทำให้การทำงานของตัวละครหลายตัวดูไม่สอดคล้องกับพัฒนาการก่อนหน้า โดยเฉพาะเรื่องปมรองที่เคยถูกวางไว้ตั้งแต่กลางเรื่องแล้วไม่ได้รับการตอบสนอง คนกลุ่มนี้ชี้ว่าถ้าตอนจบทำหน้าที่เป็นการประกาศธีมหลักก็จริง แต่การละเลยรายละเอียดปลีกย่อยก็ทำให้ความรู้สึกสมบูรณ์ของเรื่องลดลงไป บางบทความเปรียบเทียบการเลือกแนวทางนี้กับงานที่จบแบบให้คำตอบชัดเจนอย่าง 'Fullmetal Alchemist: Brotherhood' และงานที่จบแบบเปิดกว้างอย่าง 'Neon Genesis Evangelion' เพื่ออธิบายว่าผลงานของ 'ตลา' นั้นอยู่ในแนวไหนระหว่างสองขั้วดังกล่าว เมื่อมองกันในเชิงเทคนิค นักวิจารณ์ฝ่ายชื่นชมมักยกประเด็นการตัดต่อและจังหวะเล่าเรื่องที่แปลกแต่มีความตั้งใจว่าทำให้การเล่าเรื่องเป็นเหมือนการเรียงชิ้นส่วนความทรงจำ นอกจากนี้ยังมีการพูดถึงการเลือกให้ตัวละครบางคนจบแบบไม่สมบูรณ์ซึ่งทำให้เรื่องมีความจริงจังและหลีกเลี่ยงการปิดฉากแบบแฮปปี้เอนดิ้งที่คาดเดาได้ แต่ผู้วิจารณ์อีกกลุ่มบอกว่าจังหวะตอนหลังถูกเร่งจนความเปลี่ยนแปลงของตัวละครบางตัวดูขาดแรงโน้มนำ การเปรียบเทียบกับฉากที่โดดเด่นจากอนิเมะอื่น ๆ ถูกนำมาใช้อธิบายว่าถ้าอยากให้ตอนจบเป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวาง ควรมีการบาลานซ์ระหว่างความหมายเชิงสัญลักษณ์กับการให้ผลลัพธ์ที่ชัดเจนพอจะทำให้คนดูรู้สึกว่าการเดินทางของตัวละครคุ้มค่า โดยรวมแล้วเสียงวิจารณ์มีทั้งรักและไม่พอใจ แต่สิ่งที่เหมือนกันคือความสนใจที่จะถกเถียงต่อ ฉันเองรู้สึกว่าตอนจบของ 'ตลา' เป็นงานที่กล้าทดลองและมีมิติพอจะเปิดพื้นที่ให้แฟน ๆ และนักวิจารณ์คุยกันได้อีกนาน ความไม่สมบูรณ์บางอย่างทำให้มันค้างคาใจ แต่ในทางกลับกัน ความค้างคานั้นกลับกลายเป็นแรงกระตุ้นให้ย้อนกลับมาดูซ้ำและค้นหาความหมายที่ซ่อนอยู่ ซึ่งสำหรับฉันแล้วนั่นคือความงามอีกแบบหนึ่ง