หมอผีไทยถูกกฎหมายไหมและมีข้อจำกัดอะไรบ้าง?

มุมมองเชิงกฎหมายคือต้องแยกชัดเจนระหว่างพิธีกรรมทางศาสนา/ความเชื่อกับการประกอบวิชาชีพทางการแพทย์ ในทางปฏิบัติ ใครก็ตามที่ทำพิธีปลอบใจ เรียกขวัญ หรือทำเครื่องรางโดยไม่อ้างว่ารักษาโรคเฉพาะทาง ก็จะถูกมองว่าเป็นการปฏิบัติทางวัฒนธรรมและการนับถือ แต่ถ้ามีการอ้างว่าสามารถรักษาโรค หรือให้ยา/ฉีดยา/ผ่าตัด ก็เข้าข่ายการประกอบวิชาชีพโดยไม่ได้รับอนุญาต ซึ่งกฎหมายที่เกี่ยวข้องสามารถมีโทษได้ ข้อจำกัดอื่น ๆ ที่ต้องระวังได้แก่ การห้ามใช้สารหรือยาแผนปัจจุบันโดยผู้ไม่มีใบอนุญาต การห้ามนำสัตว์ป่าคุ้มครองมาใช้ในพิธี การคุ้มครองผู้บริโภคเมื่อมีการโฆษณาเกินจริง และกฎขององค์กรปกครองท้องถิ่นเกี่ยวกับการจัดชุมนุมหรือส่งเสียงดัง หากการกระทำของหมอผีสร้างความเสี่ยงต่อสาธารณสุขหรือทำให้เกิดความเสียหาย ผู้เสียหายสามารถใช้กฎหมายแพ่งและอาญาในการเรียกร้องได้ นอกจากนั้น การปฏิบัติที่เสี่ยงต่อการทำร้ายร่างกายหรือชีวิตของผู้อื่นก็มีโทษตามประมวลกฎหมายอาญา ดังนั้นผู้ที่เกี่ยวข้องทั้งสองฝ่ายควรแยกขอบเขตให้ชัด: พิธีกรรมเชิงวัฒนธรรมกับการรักษาพยาบาลจริงจังต้องไม่ปะปนกันอย่างละเมิดกฎหมาย

ในฐานะคนหนุ่มที่เคยเห็นหมอผีในงานประจำปี แง่มุมที่ผมรู้สึกได้คือพื้นที่ตรงกลางระหว่างสิทธิในการนับถือความเชื่อกับความรับผิดชอบตามกฎหมาย ความเชื่อทำให้คนสงบ แต่เมื่อการเชื่อนั้นกลายเป็นการรักษาโรคจริงจังหรือเป็นข้ออ้างให้เรียกเงินมากมาย สถานการณ์จะซับซ้อนขึ้นมากกว่าที่คิด ผมคิดว่าหมอผียังพอทำพิธีตามประเพณีได้อย่างอิสระตราบใดที่ไม่ใช้วิธีที่เป็นอันตราย ไม่อ้างว่าสามารถแทนการรักษาทางการแพทย์ และไม่ใช้วัตถุที่ผิดกฎหมาย เช่น ชิ้นส่วนสัตว์คุ้มครองหรือยาควบคุม หากผู้มารับบริการมีอาการหนัก ควรไปพบแพทย์ทันทีและเก็บหลักฐานการจ่ายเงินหรือข้ออ้างทางการรักษาไว้ในกรณีที่ต้องร้องเรียน ผมมักจบความคิดแบบนี้เสมอว่า ความเชื่อมีคุณค่าทางวัฒนธรรม แต่ความปลอดภัยและกฎหมายต้องทำให้ขอบเขตชัดเจนเพื่อไม่ให้ใครได้รับความเสียหาย

โตมาในหมู่บ้านที่ยังมีพิธีกรรมโบราณหลงเหลืออยู่ ทำให้ผมเห็นบทบาทของหมอผีชัดเจนว่ามันเป็นทั้งผู้รักษาและผู้ปลอบใจจิตใจคนในชุมชน

ผมมองว่าในเชิงปฏิบัติ หมอผีที่ประกอบพิธีทางความเชื่อ เช่น ทำพิธีขับไล่สิ่งไม่ดี กำจัดผี หรือทำเครื่องรางให้คนสบายใจ โดยทั่วไปกิจกรรมเหล่านี้ถูกมองว่าเป็นส่วนหนึ่งของประเพณีและศาสนา แต่ข้อจำกัดเข้ามาชัดเจนเมื่อการกระทำนั้นเกี่ยวพันกับการรักษาโรคตามหลักการแพทย์สมัยใหม่ เช่น การวินิจฉัยโรค การให้ยา การฉีดยา หรือการผ่าตัด กฎหมายไทยกำหนดไว้ว่าการประกอบวิชาชีพเวชกรรมต้องมีใบอนุญาต ดังนั้นถ้าหมอผีอ้างว่าสามารถรักษาโรคที่ต้องการการดูแลทางการแพทย์อย่างเป็นระบบ แล้วลงมือด้วยวิธีการทางการแพทย์โดยไม่มีใบอนุญาต อาจเข้าข่ายความผิดได้

อีกเรื่องที่สำคัญมากคือการใช้ของหรือสัตว์ที่ผิดกฎหมายในพิธีกรรม บ่อยครั้งที่มีการนำส่วนของสัตว์ป่าคุ้มครองมาใช้ หากมีการใช้เนื้อหรือหนังของสัตว์คุ้มครอง อาจโดนบทลงโทษตามกฎหมายคุ้มครองสัตว์ป่าได้ นอกจากนี้ การเรียกเก็บเงินแพงจนเกินจริง การหลอกลวง หรือการทำให้ผู้อื่นได้รับอันตรายทางร่างกาย ก็มีความเสี่ยงถูกดำเนินคดีตามประมวลกฎหมายอาญาและกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภค สรุปแล้ว หมอผีในบริบทของความเชื่อยังพออยู่ได้ แต่เมื่อกิจกรรมทับซ้อนกับการแพทย์สมัยใหม่ การค้า หรือการใช้สิ่งผิดกฎหมาย ก็จะมีข้อจำกัดและความเสี่ยงด้านกฎหมายมากขึ้น — นี่คือสิ่งที่ผมเห็นจากการเติบโตท่ามกลางประเพณีและการเปลี่ยนแปลงของสังคม