หลวงประดิษฐ ไพเราะ แต่งเพลงให้ละครหรือหนังเรื่องใดบ้าง?

เราเติบโตมากับเสียงระนาดที่บ้านของญาติคนหนึ่ง ทำให้ชื่อ 'หลวงประดิษฐ ไพเราะ' ฝังอยู่ในความทรงจำตั้งแต่เด็ก การเดินทางของเขาเริ่มจากการฝึกฝนกับครูท้องถิ่น จนได้เข้าทำงานในวงดนตรีของราชสำนัก ซึ่งเป็นช่วงสำคัญที่ทำให้ฝีมือและความคิดด้านวงดนตรีไทยของเขาเติบโตอย่างรวดเร็ว ความชำนาญในการเล่นระนาดเอกและการประพันธ์ทำให้เขากลายเป็นหนึ่งในผู้เปลี่ยนแปลงวงการดนตรีไทยแบบสังเกตได้ ผลงานสำคัญหลายชิ้นของ 'หลวงประดิษฐ ไพเราะ' ถูกใช้ในพิธีการและงานแสดงต่างๆ ที่สะท้อนการผสมผสานระหว่างรูปแบบดั้งเดิมกับนวัตกรรมของเขา การเป็นครูและการถ่ายทอดทักษะให้รุ่นต่อมาทำให้แนวคิดและเทคนิคของเขายังคงมีอิทธิพลต่อวงการ ทั้งการปรับโครงสร้างเพลงและการเพิ่มแนวคิดเชิงฮาร์มอนีที่เหมาะกับบริบทสมัยใหม่ เมื่อนึกถึงเขา ผมมักรู้สึกประทับใจในความมุ่งมั่นที่จะรักษาแก่นของดนตรีไทยไปพร้อมกับการเปิดรับการเปลี่ยนแปลง สิ่งนี้ทำให้ชื่อของ 'หลวงประดิษฐ ไพเราะ' ยังคงถูกพูดถึงจนถึงปัจจุบัน

นิทรรศการหรือกิจกรรมเกี่ยวกับหลวงประดิษฐ์ไพเราะ มักจะไม่ได้มีตารางประจำปีตายตัว แต่จะปรากฏเมื่องานรำลึกหรือการเฉลิมฉลองทางวัฒนธรรมใหญ่ๆ ฉันเป็นคนชอบไล่ตามเหตุการณ์พวกนี้อยู่บ่อยๆ และจากที่เคยไปดูมา หลายครั้งจะเห็นการจัดแสดงร่วมกับนิทรรศการดนตรีไทยของ 'กรมศิลปากร' หรือพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นในจังหวัดต่างๆ ซึ่งมักจะจัดตอนครบรอบวันเกิดหรือวันคล้ายวันเสียชีวิตของศิลปิน รวมถึงเทศกาลวัฒนธรรมที่เมืองใหญ่อย่างกรุงเทพฯ หรือเชียงใหม่ เมื่อไปร่วมงานประเภทนี้ สิ่งที่ชอบที่สุดคืองานแสดงเครื่องดนตรีจริง การบรรเลงสด และแผ่นป้ายอธิบายโน้ตหรือผลงานต้นฉบับที่หาดูได้ยาก ใครที่อยากไปให้ทันก็ควรเผื่อใจไว้ว่าอาจต้องติดตามประกาศจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องล่วงหน้า แต่ถ้าได้ไปสักครั้ง ความรู้สึกตอนยืนใกล้เครื่องดนตรีที่ใช้จริงหรือได้ฟังเพลงที่เขาเรียบเรียงไว้ จะทำให้เข้าใจชั้นเชิงและความประณีตของ 'หลวงประดิษฐ์ไพเราะ' มากขึ้น

นักฆ่าไร้เงาเป็นอนิเมะที่โดดเด่นทั้งในด้านภาพและเสียง โดยเฉพาะเพลงประกอบที่ช่วยขับเน้นบรรยากาศความตึงเครียดและความลึกลับได้อย่างยอดเยี่ยม เพลงเปิดอย่าง 'Shadow and Truth' จากวง ACIDMAN เป็นเพลงที่ติดหูมากๆ ด้วยจังหวะร็อคหนักๆ ที่ตัดกับเนื้อเพลงที่พูดถึงความมืดมนและการไขความจริง อีกเพลงที่ประทับใจคือเพลงปิด 'Kakumei no Uta' ของวง Sayuri เสียงเปียโนที่เศร้าหมองผสมกับน้ำเสียงของนักร้องที่เหมือนกำลังเล่าเรื่องราวของตัวละครหลัก ทำให้รู้สึกเหมือนได้ยินเสียงภายในใจของนักฆ่าไร้เงา นอกจากนี้ยังมีเพลงบรรเลงอย่าง 'Requiem' ที่ใช้ในฉากสำคัญๆ ให้ความรู้สึกโศกเศร้าและทรงพลังในเวลาเดียวกัน

พระอภัยมณีในรูปแบบอนิเมะยังไม่มีอยู่จริงในปัจจุบัน แต่ถ้าจะจินตนาการกันเล่นๆ ว่าถ้ามีอนิเมะเรื่องนี้ คงจะมีเพลงประกอบที่ไพเราะไม่แพ้องค์ประกอบอื่นๆ เลย เพราะวรรณกรรมไทยโบราณอย่าง 'พระอภัยมณี' เต็มไปด้วยบทพรรณนาที่คล้องจองเป็นทำนองเสนาะอยู่แล้ว ลองนึกภาพตอนพระอภัยมณีเป่าปี่ล่องเรือผ่านเกาะแก่งต่างๆ ถ้ามีเพลงบรรเลงประกอบด้วยทำนองไทยประยุกต์ที่ผสมเครื่องดนตรีสมัยใหม่เข้าไปด้วย คงสร้างอารมณ์โรแมนติกและลึกลับได้ดีไม่น้อย หรือฉากต่อสู้กับยักษ์กากี หากมีเพลงแรปผสมดนตรีไทยแบบใน 'The Siam Renaissance' ของวงร็อคก็คงเข้ากันได้อย่างเหลือเชื่อ ส่วนเพลงเปิดอนิเมะนั้น น่าจะเป็นเพลงที่มีทั้งความฮาและความดราม่าแบบ 'สุริโยไท' ผสมกับความโมเดิร์นของ 'The Legend of Zelda' เพราะเนื้อเรื่องมีทั้งความสนุกและความลึกซึ้งทางปรัชญา การเลือกนักร้องก็อาจจะได้ศิลปินไทยที่มีเสียงทรงพลังมาเติมชีวิตให้ตัวละคร เช่น เสียงของ Palmy ที่เคยร้องเพลงประกอบ 'Yamada: The Samurai of Ayothaya'

เสียงเปียโนลอยมาจากฉากที่พระเอกยืนอยู่บนสะพานไม้ในยามฝนพรำ ทำให้ฉากนั้นกลายเป็นหนึ่งในความทรงจำที่ยากจะลืมจาก 'กังวาน' เมโลดี้ในช่วงนั้นเรียบง่ายแต่ทรงพลัง เปิดด้วยคอร์ดเปียโนบาง ๆ ก่อนจะค่อย ๆ เติมด้วยไวโอลินชั้นเดียว เหมือนสายฝนที่ค่อย ๆ หนาเพลงค่อย ๆ ขยับจากความเหงาไปสู่ความหวัง ฉันรู้สึกว่าทุกโน้ตเป็นการพรรณาอารมณ์มากกว่าคำพูด เพราะบทสนทนาของตัวละครถูกถ่ายทอดผ่านเสียงดนตรีแทน ทำให้ประโยคที่ไม่มีใครพูดกลับหนักแน่นกว่าคำพูดจริง ๆ สิ่งที่ทำให้ฉากนี้โดดเด่นไม่ใช่แค่ทำนอง แต่องค์ประกอบเล็ก ๆ เช่นการเว้นช่วงของเสียงเปียโนก่อนที่ไวโอลินจะขึ้น การใช้เรเวิร์บให้เสียงไกล ๆ เหมือนท้องฟ้าฝน และการเลือกให้บรรเลงด้วยวงเครื่องสายขนาดเล็ก ทำให้ความตั้งใจของผู้แต่งเพลงชัดเจนขึ้นอย่างละเอียดอ่อน เมื่อฟังซ้ำหลายครั้งจะพบว่าแต่ละครั้งมีชั้นความหมายใหม่ ๆ ปรากฏขึ้น ทำให้ฉากฝนบนสะพานนั้นยังคงสะเทือนใจฉันทุกครั้งที่นึกถึง

การเลือกสำนวนบอกรักภาษาจีนให้แปลแล้วไพเราะต้องคิดทั้งความหมาย น้ำเสียง และบริบทร่วมกันเสมอ ผมมองว่ามีหลักง่าย ๆ ที่ช่วยให้การแปลไม่สะดุดและยังคงความละมุนของต้นฉบับไว้ได้ ประการแรกคือแยกประเภทของสำนวนออกก่อนว่าเป็นทางการหรือไม่เป็นทางการ เป็นเชิงกลอนหรือเป็นภาษาพูด ตัวอย่างเช่นสำนวนคลาสสิกจาก '诗经' เช่น "执子之手，与子偕老" ควรแปลให้มีสัมผัสทางวรรณศิลป์ในภาษาไทย เช่น "จะจับมือเธอไปจนแก่เฒ่า" แทนการแปลตรง ๆ แบบคำต่อคำ เพราะอรรถรสของภาษาเก่า ๆ อยู่ที่ความขมวดและความหมายเชิงสัญลักษณ์ อีกจุดที่ฉันมักให้ความสำคัญคือการเลือกถ้อยคำแทนความรักที่เหมาะสมกับคนพูดและคนฟัง หากเป็นคนหนุ่มสาวในซีรีส์สมัยใหม่ การใช้สำนวนกระชับอย่าง "ฉันชอบเธอ" หรือ "ฉันหลงรักเธอ" ให้ความรู้สึกจริงใจ ในขณะที่ฉากรักโรแมนติกแบบโบราณควรมีจังหวะและความละเมียด เช่น "ขอให้หัวใจนี้เป็นของเธอเพียงผู้เดียว" การคงโทนเสียงของต้นฉบับไว้จึงสำคัญมากกว่าการแปลตรงตัวทั้งหมด สรุปก็คือเลือกสำนวนจากน้ำเสียงของต้นฉบับ ปรับระดับภาษาตามลักษณะตัวละคร และเติมสัมผัสภาษาไทยที่ลงตัว เมื่อทำแบบนี้แล้วฉันมักได้ผลลัพธ์ที่ฟังราวกับเป็นบทกวีรักฉบับภาษาไทยมากกว่าการแปลนิ่ง ๆ แบบพจนานุกรม

เพลงเปิดของ 'K-On!' มักจะติดหูจนยากจะลืม ตอนที่กีตาร์เริ่มกรีดโน้ตแรกในฉากซ้อมคลับ ดนตรีจะพาอารมณ์กระฉับกระเฉงขึ้นมาทันที ผมชอบความเรียบง่ายแบบอบอุ่นของเมโลดี้ ที่ทำให้ฉากวันสบาย ๆ ของตัวละครดูมีสีสันขึ้นมากกว่าปกติ เพลงประกอบในซีรีส์นี้ถูกใช้เป็นเครื่องเชื่อมระหว่างมิตรภาพและพลังบวก ทำให้ฉากเล็ก ๆ อย่างการกินขนมหลังซ้อมกลายเป็นช่วงเวลาที่ดูยิ่งใหญ่ การ์ตูนเรื่องนี้ให้ความสำคัญกับเสียงร้องของวงในเรื่อง ซึ่งแทรกอยู่ในตอนที่สำคัญจนทำให้ยิ้มตามได้ง่าย ๆ เวลาเห็นพวกเขาฝึกซ้อม ผมมักจะกลับไปรื้อเพลงเปิดหรือบัลลาดช้า ๆ ในวันเหนื่อย ๆ เพราะมันปลอบประโลมได้แบบไม่ต้องจินตนาการเยอะ เหมือนถูกห่อด้วยเสียงกีตาร์และเสียงกลุ่มเพื่อนที่ไม่เคยหายไปไหน

เราไม่คิดว่าจะซาบซึ้งขนาดนี้เมื่อได้ยินท่อนเปียโนค่อย ๆ ไต่ขึ้นมาในฉากอำลาที่ตัวเอกเดินจากหมู่บ้านของเขาในตอนสิบสองของ 'นา จา' เพราะทำนองมันไม่พยายามเรียกร้องความสนใจ แต่กลับดึงอารมณ์เราเข้ามาอย่างเงียบ ๆ ท่อนกลางใช้สตริงเบา ๆ ประสานกับเปียโนเหมือนแสงที่ฉาบผ่านหน้าต่าง เหมือนมีช่องว่างให้หายใจให้ความหมายตรงนั้นค่อย ๆ พังทลายลง เพลงใช้ช่วงเงียบเป็นอาวุธ ตรงช่วงที่ภาพหยุดนิ่งสั้น ๆ เพลงไม่ต้องเล่นอะไรเยอะ แต่ทุกโน้ตที่ตามมามีน้ำหนัก เหมือนคำอำลาที่พูดด้วยสายตาแทนคำพูด ฉากนี้ทำงานร่วมกับภาพได้ลื่นไหลมาก ทุกครั้งที่ย้อนกลับไปดูฉากอำลากับท่อนเปียโนนี้ เรารู้สึกว่ามันเป็นการสรุปความสัมพันธ์ในเรื่องได้ครบถ้วนโดยไม่ต้องอธิบาย พลังของเพลงอยู่ตรงความเรียบง่ายและจังหวะที่ปล่อยให้คนดูได้ซึมซับกันเองก่อนจะปล่อยให้โลกดำเนินต่อไป