เพลงหรืองานศิลป์ชิ้นไหนนำวลี จิตมนุษย์นี้ไซร้ ยากแท้หยั่งถึง ไปใช้บ้าง?

บรรทัดสั้นๆ ที่ว่า 'จิตมนุษย์นี้ไซร้ ยากแท้หยั่งถึง' เป็นเสมือนกรอบคำพูดโบราณที่ผมเจออยู่บ่อยเวลาคุยเรื่องหัวใจและความลึกลับของคน ในมุมมองผมมันทำหน้าที่เป็นสัญลักษณ์มากกว่าจะเป็นประโยคจากงานชิ้นเดียว: ผมเห็นวลีนี้ถูกหยิบไปอ้างหรือย่อความในบทกวีร่วมสมัย งานเขียนเชิงวิชาการที่พูดถึงธรรมชาติของมนุษย์ รวมทั้งคำบรรยายในละครเวทีที่ตั้งใจจะเล่นกับแนวคิดเรื่องความเปลี่ยนแปลงของความคิดและความจำนงของคน

เมื่อลองคิดแบบคนชอบวรรณกรรม วลีนี้ให้โทนเสียงเก่าๆ ที่สื่อถึงความไม่แน่นอนของใจมนุษย์ ทำให้ผู้สร้างงานหลายคนเอาไปใช้เป็นหัวข้อหรือฐานความคิด — บางครั้งปรากฏเป็นคำขึ้นต้นในฉากบทพูดที่ตัวละครพยายามจะอธิบายพฤติกรรมลึกลับของเพื่อนมนุษย์ หรือถูกใช้เป็นคีย์เวิร์ดในบทกวีสมัยใหม่ที่ตั้งใจยกย่องหรือท้าทายปริศนาของอารมณ์

ในด้านเพลง ผมชอบความรู้สึกที่นักแต่งเพลงบางคนเอาแนวคิดนี้ไปเป็นแรงบันดาลใจโดยไม่ต้องยกวลีตรงๆ: เพลงช้าแนวบัลลาดที่เล่าเรื่องความรักที่ไม่สามารถคาดเดาได้ มักใช้ภาพเปรียบเปรยเดียวกัน—ความลึกลับของหัวใจ—เพื่อสร้างอารมณ์ ประกอบกับภาพยนตร์และซีรีส์ที่เน้นดราม่าจิตวิทยาก็มักจะยืมธีมนี้ไปใช้เป็นบรรยากาศ หรือในบางกรณี เป็นคําพูดของตัวละครที่สื่อว่าความคิดผู้คนไม่นิ่งและยากจะเข้าใจ

สรุปก็คือ ประโยคนี้กลายเป็นวลีสาธารณะชนิดหนึ่งที่หมุนเวียนในวงการศิลป์และวรรณกรรมไทย: บางงานเอาไปอ้างตรงๆ เพื่อเพิ่มน้ำหนักทางวาทศิลป์ บางงานเลือกใช้แนวความคิดของมันเป็นแรงขับให้เกิดบทเพลงหรือการแสดง ฉะนั้นถาคไหนของศิลป์ที่ต้องการสะท้อนความเป็นมนุษย์ มุมมองแบบนี้มักโผล่ให้เห็นเสมอ และก็ยังชวนให้คิดต่อได้อีกนาน

เมื่อมองจากมุมคนทำเพลง วลี 'จิตมนุษย์นี้ไซร้ ยากแท้หยั่งถึง' เป็นวลีที่เรียกภาพและอารมณ์ได้ทันที จึงไม่แปลกที่นักแต่งเพลงหรือนักพากย์จะเอาแนวคิดนี้ไปต่อยอดเป็นเนื้อร้องหรือบทพูดสั้นๆ ในงานที่อยากเน้นความซับซ้อนของตัวละคร เพลงรักที่ดีจะเล่นกับความคาดเดาไม่ได้ของฝ่ายตรงข้ามได้เหมือนกันกับบทละครที่ใช้วลีนี้เป็นบรรทัดเปิดหรือปิดให้ฉากดูหนักขึ้น

จากประสบการณ์ของผม เพลงบัลลาดและอินดี้ที่เล่าเรื่องความผันผวนของความรักมักยืมรูปแบบการเล่าแบบนี้: ไม่จำเป็นต้องยกวลีตรงๆ แต่ใช้โครงเรื่องที่แสดงให้เห็นว่าคนเปลี่ยนใจได้อย่างรวดเร็ว และท้ายเพลงมักปล่อยวรรคทองหรือบทร้องที่ให้ความรู้สึกว่า 'เข้าใจยาก' นั่นคือวิธีที่ศิลปินสมัยใหม่เอาแนวคิดดั้งเดิมมาทำให้สดใหม่ได้

ถ้าชอบการตีความแบบนี้ แนะนำฟังเพลงที่เล่าเรื่องจากมุมมองคนสองคนสลับกัน — งานแบบนี้จะทำให้เห็นภาพว่าความคิดมนุษย์ไม่ได้เป็นเส้นตรง และทำให้บทเพลงหรือผลงานศิลป์มีมิติขึ้นได้จริง ๆ