Isang araw, habang naglilinis si Grace ng mga gamit ni Wilfred, napansin niya ang wallet nito na naiwan sa mesa. Wala sa isip na binuksan niya iyon upang ayusin, ngunit muntik nang tumigil ang tibok ng kanyang puso nang may makita siyang larawan sa loob.
Isang babae—maganda, makinis, halatang mas nakatatanda ng kaunti ngunit may dating at karisma. Agad na bumigat ang dibdib ni Grace. Sino siya? At bakit naroon sa wallet ni Wilfred? “Baka naman kapatid lang… o pinsan,” bulong niya sa sarili. “Oo, Grace, huwag kang mag-isip ng masama.” Ngunit kahit anong pilit niyang paliwanagan ang sarili, ramdam niya ang kirot. Lalo na’t buntis siya, mas sensitibo at mahina ang kanyang emosyon. Agad niyang ibinalik ang wallet nang marinig niya ang yabag ni Wilfred pababa ng hagdan. Nilapag niya iyon na parang walang nangyari. “Grace,” sabi ni Wilfred na may ngiti, “pasensya ka na ha? Aalis ulit ako. Kapag may kailangan ka, nandiyan naman si Ate Miding. Sabihin mo na lang.” Napatigil si Grace. “Ha? Aalis ka na naman? Kauuwi mo lang kanina. Saan ka na naman pupunta?” Hindi niya mapigilang mairita. “Naku, pinapatawag ako ni Sir Danilo. May biglaang meeting tungkol sa supply ng sabon sa kumpanya. Kailangan kong pumunta, busy talaga ngayon.” Bago tuluyang umalis, humalik pa ito sa kanyang noo. Ngunit sa halip na guminhawa ang loob ni Grace, lalo lamang siyang nakaramdam ng pagdududa. Ang halik na iyon, na dati’y puno ng init, ngayo’y parang pawang palabas na lang. Hindi na matiis ni Grace ang pag-aalinlangan. Ayaw man niyang pag-isipan ng masama si Wilfred, kailangan niyang malaman ang totoo. Kaya’t lihim niya itong sinundan gamit ang taxi. “Kuya, pakibantayan po natin ‘yong lalaking iyon. Huwag niyo lang po tayong ilalayo,” pakiusap niya sa driver. Nagulat si Grace nang huminto ang taxi sa tapat ng isang kilalang restaurant. Kitang-kita nilang may kausap na babae si Wilfred. “Ma’am, siya po ba ‘yon?” tanong ng driver. “Parang nobya niya ‘yong kasama. O baka asawa pa nga.” Napakuyom ang kamao ni Grace. “Asawa? Ako ang asawa niya! Buntis ako, kuya. Tapos sasabihin mong asawa niya ‘yon?” “Ma’am… hinalikan niya po,” dagdag ng driver. Nanlaki ang mga mata ni Grace. Agad niyang sinilip at halos gumuho ang mundo niya. Totoo. Naghahalikan sina Wilfred at ang babaeng nasa wallet. “Manloloko!” bulong niya sa sarili, nanginginig ang boses. “Sabi mo, kay Sir Dan ka pupunta. Pero babae mo pala!” Nagpasalamat siya sa taxi driver at nagmadaling bumaba. Ramdam niya ang kaba, pero mas malakas ang galit at determinasyong ipaglaban ang kanyang sarili at ang anak sa sinapupunan. Pagpasok ni Grace sa restaurant, mabilis siyang naglakad papunta sa mesa ng dalawa. Hindi na niya inalintana ang mga matang nakatingin. “Talaga ba, Wilfred? Siya ang ipinalit mo sa akin? Bakit? Dahil buntis ako at hindi mo na ako magamit? Mas maganda pa rin ako kaysa sa babaeng iyan!” Napatigil ang lahat, pati ang staff ng restaurant. Nagulat si Wilfred at ang babae. “Excuse me? Ano’ng sinabi mo? Matanda na itsura ko?” balik ng babae. “At… buntis ka?” “Oo! Buntis ako at si Wilfred ang ama. Kaya kung ako sa’yo, layuan mo siya!” Agad na hinablot ni Grace ang buhok ng babae. “Layuan mo siya!” “Aray! Wilfred, do something! Ipagtanggol mo naman ako!” sigaw ng babae. Tumigil si Grace, naguguluhan. “Ha? Anong sinabi mo? Asawa ka ni Wilfred?” “Oo! Asawa niya ako!” sigaw ng babae sabay taas ng kamay, ipinakita ang singsing. “Kita mo ito? Kasal na kami!” Parang binagsakan ng langit si Grace. “Hindi… hindi totoo ‘yan! Wala akong nakitang singsing na ganyan sa kanya!” Umiling si Wilfred. “Miss, ano ba? Hindi ka ba nahihiya? Ang dami nang nakatingin. At sinasabi mong ako ang ama ng dinadala mo? Hindi nga kita kilala!” Parang binuhusan ng malamig na tubig si Grace. Hindi siya makapaniwala. Ang lalaking minahal at pinagkatiwalaan niya ay walang-awang itinatanggi siya sa harap ng lahat. “Wilfred, huwag naman. Hindi ganito ang pagkakakilala ko sa’yo. Mahal mo ako, hindi ba? May anak tayo. Huwag mo namang ipagkait sa kanya ang magkaroon ng ama,” umiiyak na pakiusap ni Grace. “Miss, nababaliw ka na yata. Kahit kailan, hindi ako nagmahal ng iba dahil may asawa na ako. Naiintindihan mo ba ‘yon? Kung ako sa’yo, umalis ka na rito bago pa lumala.” Sa puntong iyon, tuluyang nawasak ang puso ni Grace. Wala siyang nagawa kundi lumabas ng restaurant. Paglabas niya, biglang bumuhos ang ulan. Wala siyang dalang payong, ngunit hindi na niya ininda. Ang bawat patak ng ulan ay mistulang kasabay ng luha niyang walang tigil sa pag-agos. Buti na lang at may kaunting pera pa siya, kaya’t nakasakay siya pabalik sa bahay na tinutuluyan nila. Ngunit pagdating doon, lalo siyang nanlumo. Nag-impake siya ng gamit habang patuloy ang pag-iyak. Saan siya pupunta? Simula nang makisama siya kay Wilfred, itinakwil na siya ng kanyang mga magulang. Alam niyang malaki ang posibilidad na hindi na siya tanggapin kapag umuwi siya. Ngunit higit sa lahat, paano na ang anak niya? Ang batang wala pang malay, pero ngayo’y ipinanganak sa kasinungalingan at pagtataksil. Niyakap ni Grace ang kanyang tiyan. “Anak, huwag kang mag-alala. Lalaban si Mama para sa’yo. Kahit iniwan tayo ng papa mo, hindi kita pababayaan.” At sa gabing iyon, habang humahagulgol siya sa dilim, nagpasya siyang tatapusin na ang lahat ng ilusyon. Hindi na siya magpapaloko. Hindi na siya magpapagamit. Ang babaeng minsan ay naging mahina, ngayo’y sisiklab upang ipaglaban ang sarili at ang kanyang magiging anak.Ilang araw na ang lumipas ngunit napansin ni Bridgette na hindi man lang nagpaparamdam ang kanyang ina. Araw-araw niya itong naiisip at hinahanap. Kaya isang gabi, nang magkasama sila ng kanyang ama sa hardin ng mansyon, hindi na niya napigilan ang sarili na magtanong. Tahimik silang nakatingala sa kalangitan, pinagmamasdan ang mga kumikislap na bituin. Mahilig si Bridgette sa mga ganitong tanawin—para bang sa tuwing nakikita niya ang mga ito, lumalakas ang kanyang loob. “Tay? Pwede po ba akong magtanong?” maingat na basag ng bata sa katahimikan. Napatingin si Wilfred at agad na ngumiti. “Oo naman, anak. Tungkol ba saan iyon?” Humugot ng malalim na buntong-hininga si Bridgette bago nagsalita. “Nakakausap niyo pa po ba si Nanay? Kasi… araw-araw ko po siyang naiisip. Gusto ko po sana siyang makita ulit.” May lungkot sa bawat salitang lumabas sa kanyang bibig. Sandaling natigilan si Wilfred. “Hmm… anak, hindi ko pa ulit siya nakakausap simula noong kinuha kita. Pero siguro naman ay m
Kinagabihan, umuwi si Rico sa kanilang bahay. Lasing na lasing siya; amoy pa lang ng alak ay kumalat na agad sa buong sala. Sa sobrang paghihintay ni Grace ay nakatulog siya sa lumang sofa, nakahandusay pa at hindi man lang nakapaghanda ng pagkain. “Grace! Grace!” malakas na sigaw ni Rico. “Bakit ba tulog ka nang tulog? Ngayon na nga lang ako umuwi tapos ganito pa ang dadatnan ko?!” Nagulat si Grace at agad na nagising. Pupungas-pungas pa siya nang umupo at humarap sa lalaking lasing na lasing. “Rico… nandiyan ka na pala. Pasensya ka na, ha? Naglinis kasi ako ng bahay, tapos naglaba pa. Dito na pala ako nakatulog sa sofa,” paliwanag niya, halatang ninenerbiyos. “Pasensya? Nakakaubos ka ng pasensya! Sige, nandiyan ang tuyo at itlog. Iluto mo! Gutom na gutom ako!” sigaw ni Rico. Walang nagawa si Grace kundi bumangon at magmadaling pumunta sa kusina. Kahit mabigat pa ang kanyang mga mata sa antok, nagising na rin siya dahil sa takot na baka saktan siya ni Rico. Samantala, pumasok mu
Makaraan ang kalahating oras ay lumabas na si Wilfred mula sa silid. Halatang may mabigat siyang iniisip ngunit pilit niyang pinapakita ang ngiti sa kanyang mukha. Agad siyang sinalubong ni Grace na kanina pa balisa sa paghihintay. “Ano? Kamusta? Okay ba ‘yong naging pag-uusap ninyo?” tanong niya kaagad, bakas sa tinig ang kaba. “Okay na. Pumayag na siya sa set-up natin. Sasama na siya sa akin.” Huminga nang malalim si Wilfred bago nagpatuloy. “Basta, sabi ko ay dadalawin mo siya roon sa mansion.” Agad na sumimangot ang mukha ni Grace. Hindi niya inaasahan na isasama siya sa usapan. “Ha? Anong sabi mo? Dadalawin ko siya roon? Para saan naman?” sunud-sunod niyang tanong, halatang ayaw pumayag. “Grace, anak mo siya. Natural lang na gusto niyang makasama ka pa rin kahit paminsan-minsan. Lalo na sa mga importanteng okasyon.” Hindi makapaniwala si Wilfred sa malamig na tugon ng dating kasintahan. “Pambihira ka. Ikaw na lang ang bumawi sa kanya. Sampung taon kang nawala sa buhay niya—n
Agad na nilapitan ni Grace si Wilfred para kausapin. Kita sa mukha niya ang inis at galit dahil pakiramdam niya ay inalisan siya ng karapatang ipaliwanag sa anak ang katotohanan. “Seryoso ka ba sa ginagawa mo? Ganyan ba ang pagpapakilala mo sa bata? Umayos ka nga!” singhal ni Grace. Hindi nagpatalo si Wilfred. Ramdam ang bigat ng tinago niya sa loob ng sampung taon. “Aba, anong gusto mo? Na hindi ko sabihin sa kanya ang totoo? Sampung taon na akong nagkulang sa kanya, Grace! Sampung taon na akong hindi niya nakilala bilang ama!” Mas lalong nag-init ang ulo ni Grace. “Iyon na nga, Wilfred! Sampung taon mo na siyang hindi kinilala tapos ngayon, bigla ka na lang susulpot na parang wala lang? Hindi ka na dapat pumunta rito!” Agad na lumapit si Bridgette, na halatang naguguluhan ngunit umaasang totoo ang sinasabi ng kanyang ama. “Nay… kung siya nga ang tatay ko, hindi ba mas maganda iyon? Hindi na ako masasaktan ni Tatay Rico. May magtatanggol na sa akin,” wika ng bata, puno ng pag-a
AFTER 10 YEARS “Rico, mahal ko. Bumili ako ng—” Napatigil si Grace sa pagsasalita nang bumungad sa kanya ang isang eksenang hinding-hindi niya akalain. Nakita niyang magkayakap sina Rico at ang babae nito, mahimbing ang tulog ng dalawa na para bang walang kasalanang nagawa. Nanlaki ang kanyang mga mata, at bago pa man siya tuluyang manghina sa sakit, kinampay niya ang pintuan at malakas na sumigaw. “Walanghiya kayo! Dito pa talaga sa loob ng bahay ko kayo naglalampungan?!” Halos mabasag ang boses ni Grace sa galit. “Ikaw, babae ka! Ilang beses ko bang sasabihin sa iyo na pamilyado na ang lalaki mo?! Wala ka na bang natitirang hiya sa katawan?!” Nagising ang dalawa, pupungas-pungas, at biglang namilog ang mga mata nang makita ang galit na galit na si Grace. Pinagbabato sila nito ng mga unan, at sa tindi ng inis ay halos liparin ng mga iyon ang mukha ng kanyang kinakasama at ng kabit nito. Mabilis na tumayo ang dalawa, nagmamadaling magbihis. “Grace,” sabat ni Karen, ang kabit, hab
Isang araw, habang naglilinis si Grace ng mga gamit ni Wilfred, napansin niya ang wallet nito na naiwan sa mesa. Wala sa isip na binuksan niya iyon upang ayusin, ngunit muntik nang tumigil ang tibok ng kanyang puso nang may makita siyang larawan sa loob. Isang babae—maganda, makinis, halatang mas nakatatanda ng kaunti ngunit may dating at karisma. Agad na bumigat ang dibdib ni Grace. Sino siya? At bakit naroon sa wallet ni Wilfred? “Baka naman kapatid lang… o pinsan,” bulong niya sa sarili. “Oo, Grace, huwag kang mag-isip ng masama.” Ngunit kahit anong pilit niyang paliwanagan ang sarili, ramdam niya ang kirot. Lalo na’t buntis siya, mas sensitibo at mahina ang kanyang emosyon. Agad niyang ibinalik ang wallet nang marinig niya ang yabag ni Wilfred pababa ng hagdan. Nilapag niya iyon na parang walang nangyari. “Grace,” sabi ni Wilfred na may ngiti, “pasensya ka na ha? Aalis ulit ako. Kapag may kailangan ka, nandiyan naman si Ate Miding. Sabihin mo na lang.” Napatigil si Grace. “Ha