Pagdating ni Bella sa bahay, ramdam niya ang bigat ng katawan niya. Isang buong araw siyang nagturo, makisalamuha sa mga bata, at ngayon, gusto niya lang humiga. Dahan-dahan siyang pumasok sa kwarto niya at napahiga sa kama, mahigpit na niyayakap ang unan.Napapikit siya, sinusubukan na i-relax ang pagod na katawan. Pero ilang minuto pa lang siyang nakahiga, may narinig siyang malakas na boses mula sa sala. Mabilis ang tibok ng puso niya. Away ba iyon?Dahan-dahan siyang bumangon, hinaplos ang tiyan niya, at lumabas ng kwarto. Habang pababa sa hagdan, lumilinaw ang usapan sa ibaba."Clark, paano mo iniisip na magpakasal sa sitwasyon natin ngayon?!" galit na galit na boses ng kanilang ina, si Carmena. "Wala pa tayong pambayad sa mga utang! Hindi pa tayo nakaahon sa hirap, tapos ngayon, iniisip mo nang bumuo ng pamilya mo?""Ma, mahal ko si Anne. Matagal na kaming magkasama, at gusto na namin itong gawin." Hindi nagpatinag si Clark, pero halata sa boses niya na pigil ang inis."Mahal? P
Napahinto sa pagsasalita si Carmena. Parang natahimik ang buong bahay. Nagpalitan ng tingin si Teddy at Carmena, at sa isang iglap, nag-init muli ang ulo ng ina. "Ha? Gago ka ba? Alam mo na nga na walang-wala tayo tapos binuntis mo pa? Hindi ka namin pinalaki ng ganyan, Clark!" Napalakas ang boses ni Carmena, at kahit si Bella ay napapikit sa gulat. "Ma, hindi ko naman ginusto 'to nang ganito. Hindi ko rin naman pinaplano! Pero nangyari na, at hindi ko pwedeng talikuran si Anna at ang bata!" madiing sagot ni Clark. "Hindi mo pinaplano?!" Singhal ni Carmena. "Dapat iniisip mo ang consequences bago ka gumawa ng ganyan! Pamilya mo nga hindi mo matulungan, paano mo bubuhayin ang magiging anak mo?" Napayuko si Clark, halatang tinatamaan ng mga salita ng ina. Si Teddy naman ay napabuntong-hininga. "Clark, anak… mahalaga ang responsibilidad. Pero alam mo namang mahirap ang buhay natin ngayon. Wala tayong sapat na pera para sa kasal, lalo na para sa pagpapalaki ng bata. Ano ang plano
Naiwan si Bella, hawak ang sariling tiyan, nag-iisip. Hindi lang ang kanyang pamilya ang dapat niyang itago ang totoo. Pati sa mga taong nakapaligid sa kanya lalo na sa trabaho. Pero naisip niya mas okay na wala munang makakaalam sa pagbubuntis niyang ito.Kailangang manatili itong lihim dahil baka ito ang maging dahilan ng pagkawala ng trabaho niya. Alam niyang mahigpit ang paaralan pagdating sa mga assistant teacher, lalo na’t hindi pa siya ganap na lisensyadong guro. Kung malaman nilang buntis siya, baka hindi na siya payagang ipagpatuloy ang pagtuturo.Napabuntong-hininga siya at muling binalikan ang kanyang binabasa, ngunit hirap na siyang mag-focus. Ang isip niya ay punong-puno ng mga pangamba—ang kanyang pamilya, ang perang kailangang ipunin, at ang bata sa kanyang sinapupunan.Ngunit sa kabila ng lahat, may isang bagay siyang sigurado. Kakayanin niya ito. Hindi niya alam kung paano, pero kailangang kayanin.Pagdating ng uwian tahimik na nagliligpit ni Bella ang mga kalat sa lo
"Ano ‘to? May secret rendezvous ba kayo ng principal natin?"Napatigil si Bella. Nanlaki ang kanyang mga mata, at sa sobrang gulat, muntik na niyang mabitawan ang walis. Dahan-dahan siyang lumingon at bumungad sa kanya ang pamilyar na mukha ng kanyang pinsan, si Vincent.Nakatayo ito sa may pinto, nakapamulsa, at may mapanuksong ngiti sa labi. Nakasandal siya sa hamba ng pintuan habang pinagmamasdan siya."V-Vincent?!" halos pasigaw niyang sambit. "Anong ginagawa mo dito?"Umangat ang isang kilay ng kanyang pinsan. "Ako dapat ang nagtatanong n’yan sa’yo, ‘di ba? Akala ko nakauwi ka na."Napahawak si Bella sa kanyang noo at huminga ng malalim bago bumaling kay Vincent. "Naglilinis pa ako. Teka, paano mo nalaman na nandito pa ako?""Simple lang," sagot nito, sabay pasok sa silid. "Dumaan ako sa harap ng school, tapos nakita kong bukas pa ang ilaw dito. Sabi ko, ‘hmm, sino kayang nagpapaka-dedikado sa trabaho nang ganitong oras?’ Syempre, ikaw lang naman ang kilala kong ganito kasipag, p
Pagkarating sa bahay...Pagpasok ni Bella sa bahay, agad niyang napansin ang tahimik na paligid. Naroon ang kanyang pamilya sa sala, tila sila na lang ang hinihintay."Oh? Anong meron?" tanong niya habang hinubad ang sapatos at inilagay ito sa lalagyan. Lumapit siya sa isang bakanteng upuan at umupo roon.Matamlay ang kanyang ina habang bumaling sa kanya. "May masamang balita, anak... Naaksidente ang kapatid ng papa mo. Pumanaw na siya. Kailangan nating pumunta sa burol niya."Napatingin si Bella sa kanyang ama, na tahimik at tila balisa. Bigla siyang nakaramdam ng lungkot. Malapit siya sa kanyang tiyuhin noong bata pa siya, kaya ramdam niya ang bigat ng sitwasyon. Napansin din niyang tila hindi mapakali ang kanyang kuya."Sige na, maghanda na kayo," sabi ng kanyang ina.Agad namang kumilos ang pamilya. Pumasok si Bella sa kanyang kwarto upang magpalit ng damit. Hindi naman kalayuan ang bahay ng tiyuhin nila, nasa kabilang bayan lang.Pagkatapos nilang maghanda, agad silang umalis.Pa
"Anak?" naguguluhan na tanong ng pinsan niya sa tabi niya. Tumango ang lola nila, walang emosyon sa mukha. "Anak niya sa ibang babae." Halos hindi makahinga si Bella sa rebelasyong iyon. Ngayong tinitingnan niya ang bata ng mabuti, napansin niyang may kaunting hawig ito sa tiyuhin niya—pareho ang hugis ng mata, ang matangos na ilong, ang mahahabang pilikmata.Pero bakit ngayon lang nila ito nalaman? Samantala, ang ibang kamag-anak ay nag-uusap-usap na sa likuran. May mga bulungan, may mga nagtatakang nagtatanong sa isa't isa. Alam nilang ang tiyuhin nilang ito ay hindi perpektong tao, pero hindi nila inaasahan na may ganito pala siyang lihim na itinago. Napatingin si Bella sa kanyang ama, naghihintay ng paliwanag. Pero nakita niyang tila hindi rin ito makatingin ng diretso sa kanila. Alam na niya. Alam na niya kung bakit ganito ang reaksyon ng kanyang ama—matagal na itong may ideya tungkol dito. Pero bakit walang nakakaalam? Bakit itinago ito sa lahat? Habang lahat ay naguguluhan,
"Wala siyang karapatang tawaging pamilya!"Napalingon silang lahat sa pinagmulan ng sigaw.Mula sa bukas na pintuan, isang babae ang nakatayo mahigpit ang hawak sa kanyang handbag, mataray ang titig, at kitang-kita sa mukha ang pagkamuhi. Siya si Aunt Estrella, ang tiyahin ni Adrian mula sa ama nito, na galing pa sa ibang bansa.Nanlamig si Bella. Dumagundong ang dibdib niya sa kaba."Auntie Estrella..." mahina niyang usal.Naglakad ito papasok, ang tunog ng kanyang takong ay dumadagundong sa sahig. Walang sino man ang nagsalita. Kahit si Adrian, na yakap pa rin ang batang babae, ay tila natigilan."Anong ginagawa mo rito?" matigas na tanong ni Clark.Ngumiti si Estrella, ngunit malamig at puno ng pangungutya. "Mukhang hindi niyo na ako na-miss." Tapos ay itinuro niya ang batang yakap ni Adrian. "At ikaw, Adrian, anong ginagawa mo? Yakap-yakap mo ‘yan na parang kapatid mo. Pero tandaan mo hindi siya tunay na pamilya!"Kumunot ang noo ni Bella. "Ano pong ibig n'yong sabihin, Auntie?"L
Nang makalabas ito, saka pa lang nakahinga nang maluwag si Bella. Lumingon siya kay Adrian at sa batang babae."Okay ka lang?" tanong niya.Ngumiti nang bahagya si Adrian, ngunit halata ang lungkot sa kanyang mga mata. "Oo. Pero ang tanong... siya kaya, okay lang?" sabay haplos sa buhok ng bata.Nagkatinginan sila ni Bella, parehong iniisip ang iisang bagay—hindi na nila hahayaang maranasan ng batang ito ang pakiramdam ng pagiging nag-iisa.Pagkatapos ng lahat ng nangyari sa pamilya nila, minabuti ni Bella na umuwi na rin. Tahimik siyang nakaupo sa likod ng sasakyan habang ang kanyang ama ang nagmamaneho pauwi. Wala siyang imik di na rin niya pinapansin ang pag uusap ng kanyang ina at ama.Buong magdamag, hindi siya makatulog. Paulit-ulit na naglalaro sa isip niya ang mga pangyayari ang gulong nangyari sa pamilya ni Adrian, ang masalimuot na relasyon nilang lahat, at higit sa lahat, ang kawalan ng kasiguraduhan sa hinaharap niya.At doon niya naisip hindi siya maaaring manatiling gani
Dumating na ang araw ng pa-farewell party ni Ma’am Risa. Parang kailan lang, pero ang bilis talaga ng takbo ng panahon sa buhay ni Bella. Akala niya tahimik lang ang buhay sa probinsya, pero ngayon ay tila may paparating na panibagong yugto, at hindi pa niya alam kung anong klaseng pagbabago ang dala nito.Sabado ng hapon. Ang sikat ng araw ay tila humihikab na sa likod ng mga ulap. Sa loob ng bahay ni Bella, abala siya sa harap ng salamin habang inaayos ang kanyang buhok—simple lang ang ayos niya, pero may konting lipstick at konting pulbos, sapat lang para magmukhang presentable sa gabing iyon.Sa dining table, nakalatag ang mga pagkaing ilalagay niya sa food tray—pansit, lumpia, at konting dessert. Mahilig talaga si Bella sa ganitong simpleng handa, pero classy pa rin sa dating.“Erica, pakitignan nga kung okay na ‘yung pinadala ko sa tray?” sigaw niya mula sa kwarto.“On it, madam!” sagot ni Erica habang nag-aayos din ng kanyang long blouse na bagay sa kanyang maong na jeans.Pagl
Mabilis ang pagtakbo ng mga buwan sa Sampaguita Elementary School. Mag-iisang taon na rin si Bella bilang guro sa kindergarten at masasabi niyang medyo nasasanay na rin siya sa agos ng buhay—sa lesson plans, sa kantahan tuwing circle time, at sa likot ng mga batang palaging may tanong at kwento.“Teacher Bella! Teacher Bella!” sigaw ng isang batang lumapit habang hawak-hawak ang kanyang gawaing papel.Ngumiti si Bella at tinanggap ito. “Wow, ang galing mo naman. Very good ka dito ha.”Nagpatuloy ang klase ng buong umaga na puno ng sayawan, tawa, at konting iyakan. Pero kahit may pagod, hindi na siya tulad noon—sanay na siya sa pagdadala ng mga bata, at alam na rin niya kung kailan tatahimik at kailan magpapalipad ng papel na eroplano.Nang tumunog na ang bell ng dismissal, isa-isa nang nagsilabasan ang mga bata, sumasabay sa hiyawan ng bell na parang musika sa hapon. Si Natnat, na half-day lang ang klase, ay kanina pa naglalaro sa playground—tumatawa habang nagpapaikot sa maliit na sl
Matapos ang tanghalian, inayos ni Bella ang mga pinggan habang si Erica naman ay nagpaalam na babalik na sa kanyang klase. Ngunit si Natnat ay hindi na sumunod, dahil halfday lang ang pasok niya. Tulad ng mga nakaraang taon, dito na siya sa silid ni Bella tumatambay tuwing hapon. At kahit hindi siya opisyal na estudyante ng kanyang mama, si Natnat ay palaging nakikihalubilo sa mga bata. Tumutulong magbura ng pisara, sumasagot sa mga tanong, at minsan pa nga ay siya ang tagapagpakilala ng "word of the day." Parang isa na rin siyang batang guro sa murang edad. Habang muling humarap si Bella sa klase niya, naroon si Natnat sa isang sulok, tahimik na nagsusulat sa kanyang notebook habang pinapanood si Bella magsimula muli ng lesson. Tila ba bawat kilos ng kanyang ina ay nagsisilbing inspirasyon sa kanya—sa isip ni Natnat, ang pagiging guro ay hindi lang trabaho, ito ay isang pangarap na sinusuot araw-araw, gaya ng kanyang maliit na uniporme. Sige, Kai! Heto na ang kasunod na eksena sa
Maliwanag ang classroom, sinalubong ng liwanag ng araw mula sa mga bintana na binuksan niya kanina. Sumayaw sa hangin ang mga makukulay na banderitas na siya mismo ang naggupit at nagdikit isang linggo bago magsimula ang pasukan. Isa-isang pumasok ang mga bata, may ilan ay may bitbit na bagong bag, ang iba’y parang ayaw bitawan ang kamay ng kanilang mga magulang. Mayroong tahimik na umuupo, may ilang umiiyak, at meron ding masiglang nagkukuwento na para bang hindi ngayon lang muling nakakita ng kalaro. Mula sa gilid ng silid, nakatayo si Bella, pinagmamasdan ang bawat bata na tila ba kilala na agad niya kahit wala pang pormal na pagpapakilala.“Mabuhay, mga bata! Ako si Teacher Bella,” ngumiti siya habang pinupunasan ang pisara. “Excited na ba kayong mag-aral?”May ilang sumagot ng “Opo!” habang ang iba ay tumango lang. Ngunit kahit pa hindi sabay-sabay ang kanilang sigla, ramdam ni Bella na ito ang tahanan niya—ito ang silid kung saan siya may misyon.“Alam niyo ba,” panimula ni Be
years Later. "Nat-nat! Anak! Bilisan mo na diyan, ha? Naghihintay na si Ninang Erica mo sa baba, baka maiwanan pa tayo—sige ka, magta-tricycle tayo papuntang school!" malambing ngunit may halong pagmamadali ang sigaw ni Bella mula sa sala habang inaayos ang huling gamit sa kanyang malaking tote bag.Ika-5 ng Hunyo. Unang araw ng klase. Ngunit higit pa sa unang araw ng pasukan ang pakiramdam ni Bella ngayon—ito rin ang unang araw na sabay na silang papasok ng anak niyang si Nathalie Addison sa iisang paaralan.Hindi pa rin siya makapaniwala kung paano lumipas ang anim na taon. Parang kahapon lang na nasa sinapupunan pa niya ang kanyang anak.Ngayon, heto na si Nathalie, anim na taong gulang na, matalino, makulit, at higit sa lahat, sobrang bait. Isang batang punong-puno ng enerhiya, ngiti, at kabighanian—parang sinag ng araw sa gitna ng lahat ng pinagdaanan niya."Yes po, Mama! Coming na po! Naglalagay pa ako ng notebook ko sa bag ko!" sigaw pabalik ng bata mula sa itaas, habang patak
Sa isang maluwag at pribadong opisina sa ikalawang palapag ng kanilang bahay, tahimik na naglalaro ang liwanag ng lampshade sa ibabaw ng mamahaling desk ni Albert Grafton. Nasa harap niya ang brown envelope na naglalaman ng mga larawan—larawan ng isang sanggol, maputla, tila natulog at hindi na magigising, isang mukha ng pagkawala, isang simbolo ng kasinungalingan na kanyang pinlano ng maingat. Naglagay siya ng brandy sa kristal na baso at naupo sa upuan na tila trono, habang tinitigan ang larawan sa ibabaw ng mesa na para bang isang tropeyo ng matagumpay na panlilinlang. Pumasok si Kian, suot ang karaniwang polo ngunit bakas sa anyo nito ang hindi maipinta ang kabiguan—hindi dahil sa ginawa nila, kundi dahil sa tila lalong lumulubog ang kapatid nilang si Rafael sa sarili nitong bangungot. “Magaling ang mga nakuha mong larawan,” sambit ni Albert, malamig ang boses habang pinipihit ang baso ng brandy sa kanyang kamay. “Parang totoo talaga. Kahit ako, napaniwala.” Ngumiti si Kian,
Isang malalim na gabi, lasing na naman si Rafael. Mag-isa sa madilim na parte ng bahay niya, nakaupo sa bar counter, hawak ang basong may natitirang yelo at alak na halos wala nang tama sa kanya. Tila ba kahit ilang shot pa ang inumin niya, hindi pa rin iyon sapat para patahimikin ang nagugulo niyang isipan.“Isa pa,” mahina niyang bulong sa sarili, habang isinasalin muli ang alak sa baso.Araw-araw mula nang mawala si Bella, tila nawalan na ng saysay ang lahat. Hindi niya maipaliwanag kung bakit ganoon na lang ang bigat sa dibdib niya. Oo, totoo — kasunduan lang ang lahat dahil na buntis niya ito. Oo, may kontrata. Pero bakit parang may hinahanap siya sa bawat sulok ng bahay nila, sa bawat pag-uwi niya mula sa trabaho, sa bawat gabing dumarating nang tahimik?Bakit parang may kulang?At bakit siya, na sanay sa kontrol at katiyakan, ay ngayon parang nauupos na kandila?Nang una siyang pumunta sa bahay ni Bella, dala-dala niya ang kumpiyansa. Akala niya'y madali lang kakausapin niya, k
“Noah?” Napakunot ang noo ni Bella, hawak pa ang walis. “Bella,” mahinang tawag ni Noah, parang nag-aalangan. “A-anong ginagawa mo dito? Paano mo nalaman na nandito ako?” tanong ni Bella, hindi maitago ang pagdududa sa tono. Nagkamot ng batok si Noah, halatang nahihiya. “Nagtanong-tanong ako sa pamilya mo. Sabi ng mama mo, baka raw nandito ka kay Erica.” Medyo ngumiti siya, pero awkward, parang hindi sigurado kung dapat ba siyang ngumiti talaga. Napabuntong-hininga si Bella. Hindi ko sila masisisi, bulong niya sa sarili. Sa pagkakaalam ng kanyang pamilya, wala namang masama kay Noah — matagal na rin nilang kilala ito bilang mabuting kaibigan, halos parang kapatid na. “Ah, ganun ba...” mahinang sagot niya, iniayos ang hawak sa walis. “Sige, pasok ka na. Wala si Erica, nasa trabaho.” Pumasok si Noah, tahimik, at umupo sa maliit na upuan malapit sa pinto. Hindi niya pinilit umabante pa, tila iginagalang ang espasyo ni Bella. Saglit na katahimikan ang bumalot sa kanilang dalawa
Nang matapos ang hapunan, si Bella na mismo ang nagprisintang magligpit ng mga pinggan. Kahit pinipigilan siya ni Erica, nagpumilit siya — kailangan niya ng kahit kaunting paraan para makabawi man lang.Tahimik niyang nililigpit ang mga plato, habang si Erica naman ay abala sa pag-aayos ng ilang gamit sa sala. Si Vincent, nakaupo pa rin sa hapag, nakatingin lang sa isang sulok ng mesa, hawak-hawak ang baso ng tubig na matagal nang wala nang laman.Pakiramdam ni Bella, bawat tunog ng kutsara at plato sa kusina ay parang palakol na bumabagsak sa pagitan nila ni Vincent, mabigat, mabangis, nakakatakot.Hindi niya alam kung paano sisimulan. Hindi niya alam kung dapat ba siyang magpaliwanag, o magmakaawa.Kaya nag-ipon siya ng lakas. Huminga siya ng malalim, at dahan-dahan, lumapit siya kay Vincent, hawak pa rin ang basang basahan sa kamay.“Vincent...” mahinang tawag niya, halos pabulong.Hindi gumalaw si Vincent. Hindi man lang lumingon. Pero hindi nagpadala si Bella sa kaba. Lumapit pa