Paano Ginamit Ng Makata Ang Himlay Sa Kanyang Tula?

Talagang kumakapit sa puso ko ang awiting iyon tuwing maririnig ko ang unang nota — ang kantang tinutukoy ko ay 'Sa Ugoy ng Duyan'. Sa chorus nito madalas lumilitaw ang anyong salitang may ugat na 'himlay', kadalasan bilang 'mapapahimlay' o 'pahimlay' depende sa pagbigkas. Sa tradisyunal na bersyon, ang salitang iyon ang nagbibigay ng malalim na damdamin ng pahinga at kapanatagan, na tumutugma sa imaheng duyan at ina na sumasalo sa anak. Bilang tagahanga ng lumang kundiman at lullaby, napapansin ko kung paano nagdadala ang salitang 'himlay' ng panibagong pag-ikalma sa chorus—hindi lang basta pagtulog kundi isang uri ng mapayapang paglayo, isang pag-uwi sa pagkabata. Madalas itong pinapalabas sa pinaka-melodramatikong bahagi ng kanta para mas tumagos ang emosyon. Sa tuwing pinapatugtog ko ang 'Sa Ugoy ng Duyan' sa bahay, parang bumabalik ang aroma ng lumang bahay at ang bisig ng ina na mahigpit na humahaplos—iyon ang kapangyarihan ng salitang 'himlay' sa chorus. Hindi ako eksperto sa musika pero bilang taong lumaki sa mga kantang tulad nito, lagi kong maririnig ang pangontra ng malalim na himig at ang salitang 'himlay' na tila pomento ng katahimikan sa gitna ng awit. Talagang may kanya-kanyang timpla ang bawat rendition, pero ang pangunahing epekto ng chorus ay palaging pareho: pahinga at damdamin, at iyon ang tumatak sa akin.

Tuwing may himlay sa baryo namin, hindi lang katahimikan ang nararamdaman ko kundi isang malalim na pagkakaugnay-ugnay ng mga tao. Para sa akin, ang himlay ay hindi lamang pagtatapos ng buhay ng isang tao kundi isang malaking pagtitipon ng pagkilala at pasasalamat sa kanyang pinagdaanang buhay. Sa lamay, nabubuo ang kwento ng namatay sa mga usapan sa kusina, sa mga awit na pinipilit ng magkakapitbahay, at sa mga hikbi ng pamilya; parang nagiging kolektibong alaala ang bawat detalye ng kanyang pagkatao. Ramdam ko rito ang pagpapahalaga ng kultura natin sa ugnayan at pag-alala—hindi inabot ng oras ang pagyakap ng komunidad sa nasawi at sa kanyang mga naiwang relasyon. Hindi ko maiwasang isipin din ang malalim na impluwensiya ng pananampalataya at tradisyon sa himlay. Mula sa mga dasal at misa, hanggang sa mga maliit na ritwal bago ilibing, makikita mo kung paano sinisikap nating bigyan ng kahulugan ang pagkawala. May halo rin dito ng mga sinaunang paniniwala—ang ideya ng paglalakbay ng kaluluwa, ang paggalang sa mga ninuno—na pinagsama ng kristiyanismo at mga lokal na kaugalian. Nakakatuwang makita kung paano nag-a-adjust ang mga pamilya ngayon: may dumadalo pa rin sa lamay pero may nag-a-upload ng livestreams para sa mga malalayong kamag-anak, at nagkakaroon ng bagong anyo ang pakikiramay. Sa huli, para sa akin ang himlay ay nagpapahayag ng pagpapahalaga sa buhay na nawala at pagpapaalala na ang komunidad ang ating unang tagapangalaga sa oras ng pagdadalamhati. Hindi lang ito tungkol sa pag-iiyak; ito rin ay pag-awit, pag-alala, at pagtitiyak na hindi mawawala sa mga kwento ang mga nagpaunlad sa atin. Madalas umuwi ako mula sa lamayan na may pakiramdam ng lungkot at payapa, parang may naiambag na bagong pananaw sa kahulugan ng pagkabuhay at pagkawala.

Tumunog sa akin agad ang imahe ng himlay bilang isang tahimik pero mabigat na pahayag tungkol sa pagtatapos at pagpapaalam. Sa una, nakikita ko ang himlay bilang simbolo ng kamatayan—hindi lang pisikal na pagtatapos kundi ang pagwawakas ng isang yugto ng buhay, ng isang relasyon, o ng isang paniniwala. Sa pelikula, kapag pinahaba ang eksena ng himlay, parang hinihikayat tayong huminto at pakinggan ang katahimikan; doon nasusukat ang bigat ng mga naiwan at ang hindi nasambit na salita. Madalas ding nagagamit ang himlay para ipakita ang kolektibong alaala at ritwal ng komunidad. Kapag may mahaba, mabagal na pagkuha ng kamera sa kabaong, ramdam ko ang presensya ng mga taong dumaan at ng mga kuwento na hindi nabanggit—parang ang kabaong ang naging repositoryo ng pangalang unting nawawala. Ang mga detalye, gaya ng ilaw, bulaklak, o mga kamay na nakahawak, nagiging bintana tungo sa mga relasyon at hidwaan na bumuhay sa karakter. May pagkakataon ding ang himlay ay nagiging pampulitikang simbolo: paggunita sa mga biktima ng karahasan o pagpapakita ng sistemang nagpapahinay sa pag-asa. Sa huli, naiwan sa akin ang pakiramdam na ang himlay ay hindi lamang katapusan—ito rin ay panimulang punto ng muling pagbubuo ng kwento, ng pagtatanong, at ng pagbibigay-karangalan. Hindi simple ang katahimikan, kundi puno ng mga tinig na kailangang pakinggan.

Sa bayan namin, halos ritwal na ang lamayan bago ang misa. Madalas nagsisimula ito sa pagdadala ng labi sa bahay o sa funeral home kung saan nagkakatipon ang pamilya at mga kaibigan. May pagkakataon na may viewing para makita ng mga kamag-anak ang pumanaw at magpaalam; kasabay nito ay ang pag-awit ng mga himno, pagdarasal ng rosaryo kung Katoliko, o iba pang panalangin depende sa paniniwala ng pamilya. Pagkatapos ng lamayan kadalasan ay may misa o memorial service sa simbahan kung saan binibigyang-diin ang pag-asa at pag-ibig ng Diyos. Ang pari o pastor ang nangunguna sa mga pagbasa, homilya, at mga ritwal tulad ng absolution o pagpapahid ng panghuling pagpapala. Madalas may eulogy o pagbabahagi ng alaala bago pa man pumunta sa sementeryo. Ang pag-akyat sa sementeryo ay karaniwang may committal service: panalangin sa libingan, pagpapakawala ng bulaklak o kandila, at minsan ay pagtanggi ng lupa sa kabaong. Ngayon, mas maraming pamilya rin ang pumipili ng kremasyon, kaya may variant na committal for ashes sa columbarium o espesyal na lugar. Personal, nakakaantig palagi ng damdamin ang mga seremonyang ito dahil nagbibigay ito ng espasyo para sa pagdadalamhati at paggunita sa buhay ng nawala.

Talagang naaliw ako sa tanong mo tungkol sa ‘Himlay’ — parang treasure hunt sa mundo ng publikasyong Pilipino kapag hinahanap mo ang eksaktong may-akda. Sa karanasan ko, may ilang akda at koleksyon na gumagamit ng pamagat na ‘Himlay’ kaya hindi agad-agad isang tao lang ang lumilitaw bilang may-akda sa pangkalahatang paghahanap. May mga pagkakataon na ang pamagat ay ginagamit sa mga koleksyon ng tula o maikling kwento, at may iba naman na lokal o indie print na hindi agad nakalista sa malalaking katalogo. Kung seryoso kang hanapin ang tiyak na may-akda ng ‘Himlay’, una kong ginagawa ay tinitingnan ang ISBN at ang pangalan ng publisher — iyon ang pinaka-direktang ebidensya. Pumunta ako sa mga site tulad ng National Library Philippines online catalog, WorldCat, o Google Books para i-verify ang bibliographic record. Para sa pagbili, kadalasang nag-uumpisa ako sa National Book Store at Fully Booked kung published ng mainstream press ang libro. Para sa indie o maliit na press, mas mainam na i-check ang mga publisher tulad ng Anvil, Ateneo de Manila University Press, UP Press, o mga indie shops at Facebook pages ng mga manunulat. Kung wala sa mga iyon, nagba-browse ako sa Lazada o Shopee para sa bagong kopya, at sa Carousell o Booksale para sa secondhand. Madalas ding may mga author na nagpo-post ng sariling kopya sa kanilang social media, kaya hindi masamang maghanap sa Facebook o Instagram. Sa huli, ang pinakamabilis na paraan para makatiyak kung sino talaga ang may-akda ay ang ISBN o ang mismong pabalat — iyon ang laging sinusuri ko bago bumili. Sobrang satisfying kapag nahanap mo na ang tamang edisyon at may tamang may-akda ang ‘Himlay’ na hinahanap mo.

Talagang natutuwa ako kapag natatagpuan ko ang mga tula na may himlay online—parang nakikipag-usap sa mga nakalipas na alaala. Madalas nagsisimula ang paghahanap ko sa mga malalaking archive at pampanitikang diyaryo; ang mga e-journal ng unibersidad at mga online literary magazine ang madalas may malalim at maayos na koleksyon. Kapag gusto ko ng klasikong tono o mas tradisyunal na elegy, tinitingnan ko ang mga pampanitikan tulad ng 'Likhaan' at iba pang koleksyon mula sa mga college journals; madalas may mga modernong bersyon din ng mga temang tungkol sa kamatayan at pagpapaalam. Pero hindi lang doon nagtatapos ang paghahanap ko. Pinagkakatiwalaan ko rin ang mga social platforms: Instagram para sa short-form at visual poetry, Wattpad para sa mas mahabang akda na may temang paglisan, at YouTube para sa spoken-word performances na nagpapalalim ng himlay sa pamamagitan ng boses at musika. Kapag kailangan ko ng tulong sa English o internasyonal na pananaw, dumadalaw ako sa 'Poetry Foundation' at 'Poets.org'—malaking archive nila ng elegies at poems on grief na madaling i-filter. Tip ko: mag-search gamit ang kombinasyon ng salitang Filipino at English—mga keyword tulad ng “tulang may himlay”, “tula tungkol sa paglisan”, “elegy”, o “funeral poem”. Mas madalas akong nakakahanap kapag sinama ko ang pangalan ng makata o ang format (e.g., spoken word, short poem). Sa huli, mas personal ang karanasan kapag nababasa mo ang mga komento o performance; doon ko madalas nararamdaman ang tunay na bigat at ginhawa ng mga tula.

Damdamin ko agad na lumalabas kapag narinig ko ang salitang 'himlay'. Para sa akin, parang buong mundo ng naratibo ang pumatong sa iisang titik: katahimikan, huling pahinga, o simpleng pahinga mula sa gulo. Kung gagamitin mo ito bilang pamagat ng fanfiction, malaki ang pwede mong i-explore na emosyon—mula sa gentle slice-of-life kung saan ang 'himlay' ay tumutukoy sa panandaliang pagtigil at paghilom, hanggang sa mas madilim na trahedya kung saan literal itong tumutukoy sa pagkawala o pagwawakas. Praktikal na ideya: magpares ng 'himlay' sa subtitle para magbigay ng konting konteksto, halimbawa 'himlay: mga lihim sa ilalim ng tahimik na gabi' o 'himlay — ang huling sayaw ni X'. Sa pagbubukas ng kwento, magtimpla ng imahe na paulit-ulit na babalik bilang motif (hal., amoy ng ulan, kandilang natunaw, o lumang recording) para echos ng pamagat. Sa cover art, gamitin muted colors o negative space para maiparating ang tema ng katahimikan. Paalala lang, malinaw na ilagay ang content warnings kung ang 'himlay' mo ay tumatalakay sa trauma o pagkamatay—huwag hayaang malito o masaktan ang mga mambabasa. Sa huli, ang pinakamagandang nangyayari kapag tumama ang tono sa pamagat: nagiging parang maliit na suhestiyon ng damdamin ang iisang salitang iyon, at doon ko lagi nahuhumaling.

Nakakapanlamig ng damdamin ang eksenang iyon sa ’Your Lie in April’ kung saan malinaw ang tema ng himlay — hindi lang bilang literal na pagtulog kundi bilang mapayapang paglisan. Nagsimula ako sa serye na umiiyak sa bawat nota ng piyano, pero ang eksenang nagpapakita kay Kaori habang nasa ospital at ang huling pagkakataon na nakikinig si Kosei sa huling tugtugin niya, talagang tumama. May halong liwanag, malumanay na musika, at mga malalambot na shot ng mukha niya na parang hinihintay na lang ang paghimlay. Para sa akin, hindi ito malungkot lang; para rin itong pag-uwi, isang pagbibigay‑pahinga sa lahat ng bigat na dinadala niya. Nakikita ko rin ang paggamit ng motif: paulit-ulit na imahe ng pagtulog at paghinga, ang mga kamay na unti‑unting bumibitaw sa instrumento, at ang pagdampi ng araw sa mukha — parang sinasabi ng eksena na mayroong maringal na katahimikan pagkatapos ng malalakas na emosyon. Tumigil ang mundo ng mga karakter sa sandaling iyon, at nagbigay daan para magmuni‑muni ang mga nakapaligid sa kanya. Nagtapos ang eksena na hindi brusko, kundi mabagal at may pagkakaintindihan — isang himlay na puno ng kabuluhan at alaala. Sa pagtatapos ko ng panonood, ramdam ko pa rin ang init ng musika at ang malungkot‑magandang katahimikan nito.