Sino Ang Kumanta Ng Awit Na May Linyang Sí?

Heto isang maliit na time-travel trip na gusto kong i-share: ang konsepto ng pagdiriwang ng pagkakaibigan ay kumalat at nag-iba-iba sa buong mundo mula pa noon, at ang timeline nito nakakatuwa dahil halong lokal na inisyatiba at internasyonal na pagkilala. Noong mga unang dekada ng ika-20 siglo, may mga pagtatangkang gawing espesyal ang isang araw para sa mga kaibigan, at sa Estados Unidos may mga kuwento tungkol sa mga negosyo ng greeting card — gaya ng mga nagtataguyod ng pagbibigay ng cards — na nagpopromote ng ideya ng 'Friendship Day' sa komersyal na paraan. Ngunit ang pinaka-malakas na modernong pinagbabatayan ng pandaigdigang pagdiriwang ay nagsimula sa Latin America: noong 1958, ang Paraguayan na si Dr. Ramón Artemio Bracho ang nagtatag ng tinawag niyang World Friendship Crusade bilang isang civic movement upang itaguyod ang pagkakaibigan sa pagitan ng mga bansa at kultura. Mula roon, sinimulan nilang ipagdiwang ang pagkakaibigan tuwing Hulyo 30, at unti-unti itong tumagos sa iba't ibang bahagi ng mundo bilang 'Friendship Day' o 'World Friendship Day'. Lumipas ang panahon at dumating ang opisyal na hakbang ng internasyonal na pagkilala: noong 2011, inaprubahan ng United Nations General Assembly ang resolusyon na naglalayong itaguyod ang International Day of Friendship na ipinapahayag tuwing Hulyo 30. Ang resolusyong iyon ay naghikayat sa mga bansa at organisasyon na gumamit ng araw na iyon para itaguyod ang pagkakaunawaan, pag-uusap, at pagkakaisa sa pagitan ng mga tao. Gayunpaman, mahalagang tandaan na maraming bansa ang may sariling lokal na petsa o kaugalian—halimbawa, sa Argentina mahalagang bahagi ng kultura ang pagdiriwang ng 'Día del Amigo' tuwing Hulyo 20, na may kakaibang pinagmulan na konektado sa pag-alaala sa makasaysayang kaganapan ng paglapag sa buwan. Sa ibang lugar tulad ng India, mas kilala ang unang Linggo ng Agosto bilang Friendship Day, at dito naglaganap ang mga tradisyon tulad ng pagpapalitan ng friendship bands at mga text o social media shoutouts. Sa personal, nakikita ko na ang pag-usbong ng social media at mass media ang nagpalakas ng global na pagdiriwang—mas mabilis kumalat ang mga trend (tulad ng friendship bands o online tributes) at nagkaroon ng mas maraming paraan para ipakita ang pagpapahalaga sa kaibigan. Pero ang ugat ng araw na ito ay halo ng grassroots na inisyatiba (tulad ng kay Dr. Bracho), lokal na kultura, at kalaunan ng internasyonal na pagkilala sa pamamagitan ng UN. Para sa akin, ang pinakamaganda ay hindi ang petsa kundi ang intensyon: kahit simpleng mensahe lang, pantay ang dating sa tunay na diwa ng pagkakaibigan.

Sobrang nakakatuwa kapag iniisip ko kung sino nga ba ang nag-umpisa ng pahayag na 'ikaw at ako'—pero ang totoo, parang mahirap i-claim na may iisang orihinal na may-akda. Sa Filipino at lahat ng wika, ang kombinasyon ng dalawang salitang iyon ay natural lang at madaling mag-resonate bilang tema ng pag-ibig, pagkakaibigan, o paglalakbay. Maraming awitin, tula, nobela, at episode ng teleserye ang gumagamit ng pamagat o pariralang katulad ng 'ikaw at ako' dahil simple pero puno ng damdamin ang kahulugan nito. Bilang taong madalas mag-browse ng lumang kanta at bagong tula, nakita ko na madalas independent na nag-iisip ang mga creator. Minsan may isang awitin o libro na naging mas tanyag kaya sa isipan ng publiko iyon ang unang naaalala nila kapag binanggit ang pamagat — pero hindi ibig sabihin nun na siya ang unang gumamit ng mismong parirala. Legal din ang dahilan: title o maikling parirala ay kadalasang hindi protektado sa copyright, kaya puwede silang magbanggaan at magkakaroon ng maraming obra na may parehong pamagat. Personal, gusto ko ang ideya na ang 'ikaw at ako' ay parang kolektibong moodboard ng maraming manlilikha—iba-iba ang kwento sa likod niya sa bawat bersyon. Kung may partikular na awitin o nobela kang tinutukoy, mas mainam hanapin ang konteksto tulad ng taon o artist; pero bilang isang pangkalahatang sagot, wala talagang iisang tao na masasabi kong eksakto ang "orihinal" ng pahayag na 'ikaw at ako'. Naiwan ako ng ngiti tuwing maaalala kong marami tayong sariling bersyon ng mga simpleng linya tulad nito.

Hindi laging iisang tao ang nasa likod ng OST — minsan composer, minsan team o producer ang nag-aayos ng buong tunog. Sa mga pagkakataong personal akong nag-iinvest ng oras, sinusuri ko muna ang credits: kapag nakasulat ang 'Music by' o 'Composed by' sa soundtrack booklet, iyan ang taong responsable sa mga temang tumatak. Halimbawa, sa anime at pelikula makikita mo mga pangalan tulad nina Yoko Kanno o Joe Hisaishi na kadalasa’y may buong style na agad tumitilis sa series; sa ibang proyekto naman, si Hiroyuki Sawano ang nagtatakda ng malalaking brass at choir moments. Kung collaborative project naman, may mga arranger at conductor na nagbibigkis sa ideya ng composer para maging full orchestral OST. Sa pinakabagay, kapag hinahanap ko talaga ang composer, binubuksan ko ang booklet ng CD, ang mga opisyal na website ng series, o ang mga kredito sa dulo ng episode para tiyaking sino ang nakalista bilang composer — at lagi akong nasisiyahan kapag natutuklasan ang backstory ng musika at kung paano ito nabuo. Nagbibigay iyon ng ibang level ng appreciation sa bawat pakinggan.

Sobrang saya kapag naghahanap ako ng mga maikling anekdota tungkol sa pelikula — parang nagbubukas ako ng maliit na treasure chest ng backstage gossip, set mishaps, at mga simpleng moment na nagpapakita ng tao sa likod ng kamera. Karaniwang unang tinitingnan ko ang mga koleksyon at memoir: mga aklat tulad ng 'Easy Riders, Raging Bulls' at 'Adventures in the Screen Trade' ay punong-puno ng ganitong uri ng kuwento. Dagdag pa rito, ang mga interview compilations at director memoirs (madalas nasa espesyal na edisyon ng DVDs o Blu-rays) ay nagbibigay ng maliliit na anecdote na hindi mo makikita sa mainstream na balita. Sa lokal na konteksto, sinisilip ko rin ang mga archival resources — mga aklatan ng unibersidad, pambansang archive, at ang mga film festival program booklets. Online naman, mahilig akong mag-scan ng 'Letterboxd' lists, IMDb trivia sections, at maliliit na blog posts ng mga film critic; dito madalas lumilitaw ang mga personal na kuwento ng set at premiere nights. Sa bandang huli, pinipili ko ang pinaghalong print at digital na sources: mas maganda kapag may cross-reference para hindi puro hearsay lang, at laging may panibagong sorpresa sa bawat sulok.

Tuwang-tuwa talaga ako tuwing pinag-uusapan si Ibarra Crisostomo dahil parang hindi nawawala ang pagkakaiba-iba ng mga parangal na natanggap niya—mga parangal na sumasalamin sa kakayahan niyang tumawid mula sa panitikan patungo sa sining at pansining na pagkukwento. Sa kabuuan ng karera niya, napanalunan niya ang ilang pangunahing pagkilala: ang Don Carlos Palanca Memorial Awards para sa tula at maikling kuwento, ang Manila Critics Circle / National Book Award para sa kanyang nobela, at ang pambansang pagkilalang mula sa National Commission for Culture and the Arts bilang isang tagapagkatha at manlilikha. Bukod pa riyan, tinanggap din niya ang isang fellowship mula sa Cultural Center of the Philippines na tumulong sa kanya para mag-eksperimento sa anyong visual at pag-animate ng mga kuwento niya. Narikna ko rin noon ang pagbibigay ng isang espesyal na parangal mula sa malaking indie komiks festival dito sa Pilipinas—Best Graphic Novel sa Komikon—na nagpapakita na hindi lang siya manunulat ng salita kundi mahusay ding naglalahad gamit ang larawan. Ang kombinasyon ng mga award na ito—mga literari at visual—ang naging dahilan kung bakit mas lumawak ang kanyang audience; mula sa mga mambabasa ng seryosong panitikan hanggang sa mga tagahanga ng graphic storytelling. Para sa akin, ang pinakamahalaga sa lahat ay yung pag-validate ng kanyang kahusayan sa magkakaibang larangan: parang sinasabi ng mga accolades na ‘maaaring magbago ang anyo ng isang kuwento, pero hindi mawawala ang kakayahan nitong tumagos sa puso.’

Grabe, na-shock talaga ako nung nalaman ko—iba talaga ang balak ni Tata Escobar ngayong taon! Kasi ang latest niya ay isang multimedia na proyekto na pinamagatang 'Mga Huling Kanta ng Kalsada'. Hindi lang ito basta libro o comic: isang graphic novel na may kasamang audio anthology at isang maikling animated series na gagawin niya kasama ang ilang indie musicians at visual artists mula iba-ibang lugar ng bansa. Ang tema niya ay urban memory at pagkakakilanlan—mga kwento ng mga tindahan, tsismis sa kanto, at mga dinanas ng migranteng pamilya—sinulid sa magaspang pero napakagandang art style na parang watercolor na may inked linework. Ang release plan, sabi ng friend ko na nakausap niya sa isang panel, mag-uumpisa sa crowdfunding para sa physical run — limited edition na may vinyl soundtrack at signed prints. Excited ako kasi parang buo ang vision niya: sining, musika, at pelikula na sabay-sabay magba-boost sa narrative. Plano kong mag-preorder at pumunta sa launch para makita ang art up close at makinig sa live readings—parang reunion ng lahat nating lumaki sa kalye.

Sobrang nakaka-curious kapag napapansin mo kung bakit madalas lumilitaw ang close-up ng binti sa mga movie poster—parang instant passport sa atensyon. Nakikita ko ito bilang kombinasyon ng simpleng biswal na epektibo at decades ng kulturang naglink ng binti sa sekswalidad, misteryo, at fashion. Sa unang tingin, malinaw: isang pares ng binti ang madaling i-frame, may malakas na linya, at nagiging focal point agad. Ang negative space sa paligid nila, pati ang posisyon (nakaluhod ba, nakatayo, naka-cross?), nagcu-create ng mood na pwedeng sulitin ng marketing—mapang-akit, magaspang, o eleganteng cryptic. Bilang taong tumatangkilik sa pelikula at poster art, naiintindihan ko rin ang praktikal na dahilan—kino-convey ng binti ang genre at tono nang hindi nagsasabi ng marami: thriller, noir, erotika, kahit comedy minsan. May anonymity factor din: hindi mo kailangan ipakita ang mukha para makalikha ng karakter o pangako ng kuwento. Sa isang split-second scan ng billboard, mas mabilis ma-hit ang subconscious ng manonood kapag may elementong kilala (tulad ng leg silhouette) kaysa sa kumplikadong eksena. Hindi rin mawawala ang discourse tungkol sa objectification—madalas ay babae ang nasa frame, at may karampatang debate kung freedom of expression ba o exploitation. Sa huli, personal kong nakikita ang trope na ito bilang isang tool—powerful kung ginagamit ng maingat. Nakakatuwang pag-usapan at pag-aralan mula sa art direction hanggang sa socio-cultural implications nito, at lagi akong napapa-wow sa paraan ng simpleng binti na magku-capsule ng buong genre o pangako ng pelikula.

Uy, sobrang saya ko kapag may bagong merchandise ng 'Brilyante ng Tubig' na lumalabas—kaya madalas kong sinusubaybayan ang official channels. Una, i-check mo talaga ang opisyal na website o social media ng franchise; kadalasan doon unang inilalabas ang info tungkol sa pre-orders at limited edition items. Pag may link sa official store, doon ka bumili para siguradong licensed at may garantiyang kalidad. Kung wala namang official store sa bansa mo, nagiging praktikal ako: gumagamit ako ng kilalang international retailers tulad ng 'Crunchyroll Store', 'AmiAmi', 'CDJapan', o 'Play-Asia' para sa mga figurine at apparel. Mag-ingat sa shipping fees at customs—mas maganda kung nagpo-preorder ka para mas predictable ang release at minsan may discount kapag sabay-sabay ang order. Panghuli, huwag kalimutang dumaan sa local communities: Facebook groups, Discord servers, at mga conventions. Minsan may nagbebenta ng stock na hindi nagamit o may ginagawa silang group buy na nakakatipid ka sa shipping. Ako, kapag may mahahalagang piraso ako talagang pinag-iipunan ko at sinusubaybayan ang lahat ng sale alerts—mas satisfying kapag natanggap mo na ang tunay na item na matagal mong hinahanap.