Sino Ang Pangunahing Tauhan Sa Kwento Alamat Ni Mariang Makiling?

Teka, masarap itong talakayin dahil malinaw ang pagkakaiba kapag tiningnan mo ang layunin at pinagkukunan nila. Para sa akin, ang 'parabula' ay isang uri ng kwento na talagang naka-focus sa pagtuturo ng aral. Mahilig ako sa mga parabula kasi simple lang ang tauhan at sitwasyon—hindi complex ang background—kundi symbolic. Halimbawa, sa mga parabula ng Bibliya o mga pangaral, gumagamit ng pang-araw-araw na eksena para ipakita ang moral: isang tanong, isang desisyon, at isang konklusyon na may tinuturo na leksyon. Madalas nasa anyong maikli at diretso ang parabula at ang dulo nito ay malinaw ang aral. Samantalang ang 'alamat' naman ay may ibang vibe: naglalahad ito ng pinagmulan ng isang bagay—bakit may bundok na iyan, o bakit tinawag ang lugar ng ganoon. Mas makulay at puno ng sobrenatural na elemento ang alamat; may mga bayani, diwata, at kakaibang pangyayari. Hindi palaging may tuwirang moral tulad ng parabula; ang alamat ay nagbibigay-buhay sa kultura at paniniwala ng mga tao. Sa madaling salita, ang parabula para magturo ng aral, ang alamat para magpaliwanag ng pinagmulan at magbigay-kulay sa bayan at tradisyon.

Sa ilalim ng malamig na gabi, ang mga tao sa Pilipinas ay nakabuo ng iba't ibang alamat na nagpapaliwanag ng mga bagay na hindi nila maunawaan. Isa sa mga kwentong ito ay ang alamat ng bakunawa, isang higanteng ahas na sinasabing may kakayahang kumain ng buwan. Ang legend na ito ay nagsimula noong sinaunang panahon, kung saan ang mga tao ay nagtatanim ng takot sa pag-inom ng buwan ng bakunawa. Sinasabing ang bawat pagkakataon na magdilim ang buwan ay dahil ang bakunawa ay nandiyan upang salakayin ito. Kapag may mga pagkakataong nababad sa madilim na pagkabighani, ang mga tao ay nag-aalay ng mga ritwal upang mapanatili ang buwan na buo. Isang magandang simbolo ang bakunawa ng kakayahan ng tao na humarap sa mga takot sa buhay at ang kanilang pananampalataya sa mga diyos na nagbabantay sa kalangitan. Sa katunayan, ang pagsasakatawan sa bakunawa ay hindi lamang sumasalamin sa takot kundi pati na rin sa pag-asa at pagdiriwang ng mga pahinga mula sa kadiliman. Ang kwento ng bakunawa ay nagtuturo sa atin ng kahalagahan ng pampublikong kabatiran. Kapag naiisip natin ang mga paghihirap sa buhay, madalas tayong nagiging biktima ng kalungkutan. Pero sa kahulugan ng alamat, ang pagdiriwang ng mga pagkakataon na bumalik ang liwanag ay ang tunay na kabatiran na dapat natin ipagdiwang. Ang bakunawa, mula sa pagiging takot, ay naging simbolo ng pagtanggap na may mga pagkakataong madilim sa ating landas ngunit ang liwanag ay palaging babalik. Ang alamat na ito ay tila nagsasabi na dapat tayong patuloy na mangarap at tumayo sa ating mga pangarap, kahit na natatakot tayo sa mga bagay na hindi natin maintindihan. Para sa akin, ang sipag na ipinakita ng mga tao sa paglikha ng mga kwentong ganito ay nagbibigay inspirasyon. Parang sinasabi nito na hindi tayo nag-iisa sa ating mga laban. Kapag ang buwan ay nalulumbay, nandiyan ang bawat isa sa atin upang ipagpatuloy ang laban ng araw upang bawiin ang liwanag mula sa kadiliman. Sa maraming pagkakataon, itong kwento ng bakunawa ay nananatiling yakap sa ating tradisyonal na pananampalataya, na nag-uugnay sa atin sa mga ninuno na hindi natatakot na harapin ang kanilang mga takot.

Nakakatuwa talagang isipin kung paano isang simpleng kuwentong-bayan ang nagkaroon ng napakaraming bersyon — at iyan ang unang bagay na napapansin ko tungkol sa pinagmulan ng ‘Ibong Adarna’. Sa paningin ko, hindi ito isinulat ng iisang may-akda kundi produkto ng matagal na oral tradition: mga manunula at mga tagapagsalaysay na ipinapasa ang istorya mula sa henerasyon hanggang henerasyon. Dahil dito, damang-dama mo ang mga layer ng impluwensiya — lumang katutubong paniniwala, elemento ng romance na naimpluwensiyahan ng mga Korido noong panahon ng kolonyal, at mga motif na karaniwan sa mga kuwentong-ibang-bansa tungkol sa mahiwagang ibon na nagpapagaling o nagbibigay ng pagtataya. Habang lumalalim ka sa mga bersyon, makikita mong nagbabago ang detalye: pangalan ng mga tauhan, lokasyon ng kaharian (madalas ay tinatawag na Berbanya o katulad nito), at ang moral na aral. Para sa akin, bahagi ng ganda ng ‘Ibong Adarna’ ang pagiging kolektibong likha—hindi ito isang monumento ng isang manunulat, kundi isang tapestry ng mga muling pagkukwento. Lagi akong naaaliw sa ideya na habang binabasa o pinapanood mo ang kwento, kasabay mo ring dinadala ang boses ng maraming Pilipino mula noon hanggang ngayon.

Tuwing nababanggit ang mga alamat sa pamilya namin, para akong bumabalik sa lumang plasa kung saan ang mga lola at tiyahin ay nagkukwento habang nagbabantay sa paglalaro ng mga bata. Mahalaga ang mga alamat dahil sila ang unang paaralan namin — hindi sa pader na may chalk, kundi sa bawat salaysay na nagpapaliwanag kung bakit ganito ang pangalan ng ilog, bakit may bato sa gilid ng bundok, o bakit bawal magtapon ng basura sa isang lugar. Mula sa 'Ibong Adarna' hanggang sa 'Alamat ng Pinya', ang mga kwento ay nag-iimbak ng moral at practical na payo sa simpleng paraan na madaling tandaan ng mga bata. Bukod sa moral, ang mga alamat ay nagpapakilala ng lokal na identidad. Sa bayan namin, may alamat kung bakit espesyal ang pista — hindi lang ito palabas kundi paraan ng pag-alala sa mga ninuno. Kapag pinapanood ko ang bagong adaptasyon ng isang alamat sa pelikula o komiks, lagi kong naa-appreciate kung paano ito nagiging tulay mula sa oral tradition tungo sa modernong media. Sa totoo lang, ang mga alamat ang nagsisilbing hibla na nag-uugnay sa atin — at kapag napakinggan mo nang mabuti, makikita mo kung paano tayo nag-iwan ng mensahe sa sarili nating henerasyon.

Bilang isa sa mga paborito kong alamat pambata, ang ‘Mga Alamat ng Pinya’ ay talagang tumatak sa akin. Isa itong kwento na naglalarawan ng kahalagahan ng pasensya at pagsunod sa mga magulang. Ang kwento ay tungkol kay Pinang, isang batang hindi sumusunod sa kanyang ina, at ang pagbabagong dulot ng kanyang hindi pagsunod. Nakakaaliw na isipin kung paano ang isang simpleng bagay tulad ng isang prutas ay nagkukuwento ng isang mahalagang leksyon sa buhay. Pinaikli ng kanyang di magandang asal ang kanyang buhay, at ang mga pangyayari sa kwento ay bumubuo sa isang aralin na nagsasabi sa atin na ang pagsunod ay may mga positibong resulta. Bukod dito, ang kwento ay nag-iiwan ng isang mabulaklak na imahinasyon sa mga bata, dahil sa mga detalye ng kapaligiran na may mga hindi pangkaraniwang nilalang at mga kaganapan. Kaya't sa kabila ng pagiging simpleng kwento, ang mga mensahe nito ay nananatiling makapangyarihan at napaka-relevant sa mga bata hanggang sa kasalukuyan. Isang alamat din na hindi ko maiiwasang banggitin ay ang ‘Alamat ng Rosas’. Ang kwentong ito ay patungkol sa pagkakaroon ng pag-ibig at sakripisyo, na talagang nagpapasikat sa mga bata at nakapagbibigay-inspirasyon dahil sa mga tema ng pag-asa at pagbabago. Ang karakter na si Maria, na nag-ingat ng magandang rosas sa kanyang hardin, ay lumapit sa isang kwentong puno ng emosyonal at simbolikong lalim. Ang kwento ay nagpapahayag kung paano ang isang simpleng bulaklak ay nag-lead sa isang mas malaking pag-intindi sa pagmamahal at sakripisyo. Ang kanyang mga karanasan ay tunay na nakakainspire, at kahit sa huli, naiiwan ang mambabasa sa isang estado ng pagninilay. Ang ganitong kwento ay nagbibigay ng halaga sa mga bata at nag-iiwan sa kanila ng mga aral na pumapasok sa kanilang puso. Hindi maikakaila na ang mga alamat pambata ay puno ng mga aral at kwentong punung-puno ng imahinasyon. Ang mga kwento tulad ng ‘Alamat ng Pinya’ at ‘Alamat ng Rosas’ ay nagsisilbing mga gabay sa iilang mga mahalagang leksyon sa buhay. Sa bawat pagkuwento, nagiging mas maliwanag ang mga mensahe na kaya nilang dalhin hanggang sa kanilang paglaki, kaya't ang mga alamat na ito ay tunay na may mga kwento na hindi kailanman mawawala sa ating mga puso.

Sa tingin ko ang pinakamalinaw na lugar kung saan naganap ang kwento ng 'Alamat ng Gubat' ay sa mismong gubat—isang malawak at simbolikong kagubatan na puno ng mga hayop na kumakatawan sa iba't ibang uri ng tao sa lipunan. Hindi ito tumutukoy sa isang tiyak na probinsya o lungsod; mas tama kung ituring na isang kathang-isip na espasyo na ginawang salamin ng may-akda sa mga suliranin at karakter ng Pilipino. Sa pagbabasa ko, ramdam mo ang mga baku-bakong landas, ang mga bahay-kahoy, at ang mga pulong sa ilalim ng puno—mga eksenang tipikal ng isang gubat pero punung-puno ng makakatuwa at mapanuring komentaryo. Bilang mambabasa, nagustuhan ko kung paano naging buhay ang lugar: hindi lang background, kundi aktibong bahagi ng kuwento. Ang mga dambana, ilog, at mga luklukan sa tabi ng puno ay tila maliit na barangay na nagkikibit-balikat sa mga problema ng mas malaking bayan. Kaya kapag tinanong kung saan naganap, sagot ko: sa gubat na iyon—hindi literal na lokasyon, kundi isang makapangyarihang setting na parang microcosm ng ating lipunan.

May hiningang malamig ang pumawi sa ulo ko habang binabalikan ko ang alamat ng Bulkang Mayon—parang lumutang ang larawan ng napakagandang dalaga sa isip ko. Sa pinakapayak na bersyon, may isang dalagang tinatawag na Magayon dahil sa kanyang ganda; maraming nagnais magpakasal sa kanya pero siya ay nagmahal ng isang binatang magpapakasal din sa kanya sa kabila ng mga pagsubok. Sa gitna ng kasiyahan at kasunduan, pumasok ang selos at sigalot: isang karibal ang nagpasiklab ng away na nauwi sa trahedya. Sa huli, parehong nasawi ang dalaga at ang kanyang kasintahan; dinala ng mga tao ang kanilang mga katawan at inilibing sa isang burol. Akala nila doon matatapos ang lahat, pero mula sa pagluwas ng lupa at abo ay tumindig ang isang bundok—perpektong kono, tila hugis mukha ng napakagandang dalaga—at doon nag-iwan ng marka ang lungkot at pag-ibig. Ito ang dahilan kung bakit sinasabing may hugis-perpektong tuktok ang Mayon: alaala ng isang pag-ibig na humantong sa pagsilang ng isang bulkan. Hindi ako eksperto sa iba't ibang bersyon nito, pero gusto ko ang simple at malungkot na kabuuan: pag-ibig, selos, sakripisyo, at ang kalikasan na nag-iwan ng tanda. Tuwing nakita ko ang perpektong kono, hindi maiwasan ng puso ko ang magmuni-muni sa alamat na nagbigay-kulay at damdamin sa tanawin na iyon.

Sumisilip pa rin sa isip ko ang unang beses na narinig ko ang kwento ng bulkan—hindi man kumpletong akademiko, puno ito ng kulay at damdamin. Sa mga katutubong bersyon ng alamat, nauuwi sa katauhan ng isang magandang dalaga ang bulkan: tinatawag siyang ‘Daragang Magayon’, mula sa salitang Bikol na 'magayon' na ibig sabihin ay maganda. Ang pangalan ng bulkan—Mayon—malimit na iniuugnay sa dalagang ito, at ang kanyang perpektong kono sinasabing puno ng pag-ibig, pagdadalamhati, at sakripisyo. Marami ang bersyon: sa ilan, isang pag-iibigan kina Magayon at ng isang mandirigma ang nagwakas sa trahedya dahil sa inggit at away; sa iba naman, ang mga pangalan ng mga tauhan nag-iiba pero ang tema ay pareho—pag-ibig, pagkakanulo, at libing na nagbunga ng bundok. Ang pagsabog ng bulkan madalas inilalarawan bilang iyak o galit ni Magayon kapag inaalala niya ang kanyang mahal. Nakakatuwang isipin na ang simpleng pangangailangang ipaliwanag ang anyo at galaw ng kalikasan ang nag-udyok sa mga sinaunang tao na likhain ang ganitong mga alamat. Sa bandang huli, hindi lang ito kwento ng pinagmulan kundi isang paraan ng komunidad para maipahayag ang takot, pag-asa, at pagpapahalaga sa ganda ng kapaligiran.