ครูสอนภาษาอังกฤษควรอธิบาย 'สงครามกลางเมือง ภาษาอังกฤษ' ให้ชัดเจนอย่างไร?

เอาจริงพูดตรงๆ ผมไม่ได้พบว่ามีฉบับแปลภาษาอังกฤษแบบเป็นทางการของ 'ร่วง หล่น' ที่วางจำหน่ายอย่างกว้างขวาง จากประสบการณ์ที่ติดตามงานแปลวรรณกรรมจากต่างประเทศ บ่อยครั้งถ้างานภาษาไทยยังไม่ได้รับการแปลอย่างเป็นทางการ จะพบสองทางเลือกหลัก ๆ: คือมีแค่บทคัดย่อหรือบทแปลบางตอนปรากฏในวารสารวรรณกรรม หรือมีการแปลจากแฟนคลับที่แชร์กันในชุมชนออนไลน์ ซึ่งกรณีหลังมักขาดการรับรองลิขสิทธิ์และคุณภาพมาตรฐานของงาน ผมมองว่าโอกาสที่งานจะถูกแปลอย่างเป็นทางการขึ้นอยู่กับความสนใจของสำนักพิมพ์ต่างประเทศและการเจรจาลิขสิทธิ์ ถ้าคุณอยากอ่านเป็นภาษาอังกฤษจริง ๆ ให้ลองตามหาบทความวิจารณ์สองสามชิ้นหรือคอนเท็กซ์ภาษาอังกฤษที่อาจอ้างถึงชิ้นงานนี้ แต่ถ้าอยากผลักดันให้มีฉบับแปลจริง ๆ การติดต่อผู้เขียนหรือสำนักพิมพ์เจ้าของลิขสิทธิ์เป็นทางหนึ่งที่จับต้องได้ ส่วนตัวผมหวังว่าจะได้เห็นการแปลเต็มรูปแบบในอนาคต เพราะงานประเภทนี้มักมีมิติทางวัฒนธรรมที่น่าส่งต่อเหมือนอย่างที่ 'One Hundred Years of Solitude' เคยเปิดโลกให้กับผู้อ่านนานาชาติ

แหล่งที่เป็นทางการที่สะดวกที่สุดมักจะเริ่มจากร้านหนังสือใหญ่ในไทยทั้งแบบอิฐปูนและออนไลน์ เพราะฉันมักซื้อเล่มแปลที่อยากอ่านจากร้านเหล่านี้ก่อนเสมอ ความจริงแล้วถ้าต้องการอ่าน 'ฉางอันสิบสองชั่วยาม' แบบถูกลิขสิทธิ์ ให้เช็คหน้าแค็ตตาล็อกของร้านอย่าง SE-ED, Naiin, B2S หรือเว็บร้านหนังสือออนไลน์ที่มีหมวดนิยายแปลจีน บางครั้งเวอร์ชันแปลไทยจะออกเป็นเล่มที่วางขายหน้าร้านจริง ข้อดีคือได้ปกและคั่นหน้าที่อ่านสบายตา ส่วนอีบุ๊กก็มีบนแพลตฟอร์มยอดนิยมอย่าง MEB หรือ Ookbee ซึ่งสะดวกเมื่ออยากอ่านตอนเช้าบนรถเมล์ ถ้าชอบดูมากกว่าอ่าน บอกเลยว่าซีรีส์ที่ดัดแปลงจากเรื่องนี้ก็มีให้ชมบนแพลตฟอร์มสตรีมมิ่งต่างประเทศ ส่วนตัวแล้วการอ่านต้นฉบับแปลควบคู่กับการดูภาพยนตร์/ซีรีส์ช่วยให้เข้าใจบรรยากาศและรายละเอียดมากขึ้น ดังนั้นทางเลือกที่ดีที่สุดคือหาซื้อฉบับแปลจากร้านที่เชื่อถือได้หรืออ่านบนแอปอีบุ๊กที่มีลิขสิทธิ์ แล้วค่อยตามชมเวอร์ชันภาพยนตร์เพื่อความครบเครื่อง

เรื่อง 'สะพานสายรุ้ง' นี่เป็นกรณีที่ชวนให้คิดอยู่บ่อย ๆ เพราะชื่อนี้ถูกใช้กับงานหลายแบบ เลยไม่สามารถสรุปได้ทันทีว่ามีเวอร์ชันแปลภาษาใดบ้างโดยไม่รู้ว่าคุณหมายถึงงานชิ้นไหน แต่จากมุมมองคนอ่านที่ติดตามงานประเภทนี้ถ้าเป็นบทกวีหรือเรื่องสั้นชื่อ 'Rainbow Bridge' แบบที่คนเลี้ยงสัตว์คุ้นเคย ต้นฉบับมักเป็นภาษาอังกฤษและมีการแปลกระจายไปหลายภาษา เช่น ญี่ปุ่น จีน สเปน ฝรั่งเศส เยอรมัน และภาษาอื่น ๆ ในไทยมักจะมีฉบับแปลที่ลงในหนังสือรวม เรื่องสั้น หรือเว็บบล็อก ซึ่งผู้แปลก็มีทั้งที่ระบุชื่อเป็นคนทำงานแปลมืออาชีพและที่ลงโดยผู้ใช้ทั่วไปโดยไม่ระบุชื่อ เมื่อเจอฉบับที่ต้องการจริง ๆ ผมมักจะสังเกตว่าชื่อผู้แปลจะอยู่บนหน้าปกหรือหน้าข้อมูลของหนังสือ ถ้าเป็นฉบับตีพิมพ์อย่างเป็นทางการจะมีเครดิตชัดเจน ส่วนฉบับที่หมุนเวียนในอินเทอร์เน็ตมักไม่ระบุหรือระบุเป็นนามแฝง ดังนั้นคำตอบสั้น ๆ คือ: เวอร์ชันแปลมีหลายภาษา แต่ใครเป็นผู้แปลขึ้นกับฉบับและสำนักพิมพ์ที่ออกเล่มนั้น ๆ — ถ้าคุณบอกว่าหมายถึงฉบับไหน ผมจะเล่าให้ละเอียดขึ้นได้

แปลกประหลาดพอควรเมื่อนึกถึงฉบับแปลภาษาอังกฤษของ 'คุณนาย' เพราะมันเปลี่ยนอารมณ์พื้นฐานที่ภาษาไทยสื่อออกมาได้ในระดับละเอียดมาก ๆ และฉันชอบไต่รายละเอียดพวกนี้เมื่ออ่านแบบเปรียบเทียบ ถึงจะเป็นเรื่องเดียวกัน แต่เสียงของตัวละครกับน้ำเสียงของผู้เล่าเปลี่ยนไปตามวิธีการเลือกคำของนักแปล ในนิยายหลายช่วง 'คุณ' และการใช้คำลงท้ายแบบไทย ๆ ทำหน้าที่บอกความใกล้ชิดหรือการเคารพที่ฝังอยู่ในสังคม ภาษาอังกฤษมักถอยมาเป็น 'Ms.' 'Madam' หรือปล่อยให้เป็นชื่อจริง ซึ่งช่วยให้หนังสืออ่านลื่นขึ้นแต่แลกมาด้วยความสูญเสียเชิงความสัมพันธ์ ฉันสังเกตว่าฉบับภาษาอังกฤษมักใส่บรรทัดอธิบายสั้น ๆ หรือเปิดเผยความสัมพันธ์ผ่านบทพูดมากขึ้น แทนที่จะพึ่งพาน้ำเสียงของคำลงท้ายอย่างในต้นฉบับ ในหลายฉากที่เดิมใช้ความหมายเชิงสองชั้นหรือคำพ้องเสียง นักแปลต้องเลือกว่าจะสร้างมุกใหม่หรือใส่หมายเหตุ ฉันเห็นการตัดสินใจสองแบบที่ต่างกัน: ฉบับหนึ่งชดเชยด้วยบทสนทนาที่ขยายความเพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจโดยไม่ต้องหยุดอ่าน ส่วนอีกฉบับกลับเลือกรักษาความกระชับแล้วใส่โน้ตท้ายบท ผลลัพธ์คือผู้อ่านภาษาอังกฤษจะได้รับประสบการณ์ที่ใกล้เคียงแต่ไม่เหมือนกัน ชอบไหมไม่ชอบขึ้นกับว่าคนอ่านชอบการเล่าแบบลื่นไหลหรือชอบกลิ่นอายดั้งเดิมของภาษาไทย ซึ่งฉันมักสลับกันชอบอยู่เรื่อย ๆ

แหล่งอ่านนิยายคุณนายภาษาไทยกระจายอยู่ทั้งแพลตฟอร์มเขียนเองและเว็บอ่านนิยายทั่วไปที่ผู้เขียนไทยชอบใช้เป็นที่ลงผลงาน เวลาไล่ดูผลงานบน 'ธัญวลัย' หรือ 'เด็กดี' จะเห็นแท็กที่คนเขียนใส่ไว้ชัดเจน เช่น คำว่า "คุณนาย" หรือ "คุณหนู" ทำให้ค้นเจอเรื่องที่โทนคล้ายกันได้ง่าย และบางเรื่องก็มีการรีไรท์ฉบับไทยที่อ่านลื่นกว่าเวอร์ชันแปลเล่ม ความชิลอีกที่คือ 'Wattpad' ซึ่งมักมีทั้งเรื่องต้นฉบับที่แต่งเป็นภาษาไทยและแฟนอัปเดตตอนต่อเนื่อง ฉันมักแอดผู้แต่งที่สไตล์ตรงกับใจไว้เผื่อมีผลงานใหม่—วิธีนี้ช่วยให้ไม่พลาดพล็อตที่ชอบและได้เห็นวิวัฒนาการการเขียนของคนอื่นด้วย

แปลเรื่องบนเตียงต้องเริ่มจากการจับโทนให้ชัดก่อน—ถ้าโทนเป็นความละมุนอ่อนโยน การเลือกคำต้องอ่อนโยนจนผู้อ่านรู้สึกอุ่น ไม่ใช่แค่แปลตรงตัวจากคำศัพท์ภาษาอังกฤษตรงไปตรงมา ฉันมักจะนึกถึงฉากใน 'Call Me by Your Name' เป็นตัวอย่าง: บทต้นฉบับสื่อสารความปรารถนาและความเปราะบางผ่านภาพและจังหวะของประโยค แทนที่จะยัดคำร้อนแรงลงไป ฉันจะเลือกใช้คำเปรียบเปรย โครงสร้างประโยคที่ยาวสั้นสลับกัน และคำซ้อนที่ให้ความหมายเชิงบรรยากาศ เช่น เปลี่ยนคำตรงๆ ให้กลายเป็นท่าทาง เสียงหายใจ หรือการจับมือเล็กๆ ที่พาไปถึงความใกล้ชิด การดูแลความสมดุลระหว่างความซื่อสัตย์ต่อผู้เขียนต้นฉบับกับความคาดหวังของผู้อ่านไทยเป็นสิ่งสำคัญ ฉันมักจะหลีกเลี่ยงการใช้สแลงอังกฤษแบบตรงๆ ถ้ามันจะทำให้บทเจือความหยาบเกินไป จะเลือกคำที่ยังรักษาเอกลักษณ์ของตัวละคร เช่น ให้ตัวละครที่สุภาพพูดด้วยวาทะทางการเล็กน้อย แต่เมื่อถึงฉากใกล้ชิดก็ลดช่องวางคำให้สั้นลงและมีจังหวะเป็นจังหวะหัวใจ ท้ายที่สุด การอ่านซ้ำโดยคนที่เคยผ่านฉากแบบนี้ทั้งในภาษาอังกฤษและไทยช่วยได้มาก ฉันมักจะให้ผู้อ่านทดลองอ่านฉากในบริบทของทั้งบท เพื่อดูว่าความเข้มข้นยังคงอยู่หรือถูกทำให้แบนลง แปลเรื่องบนเตียงไม่ใช่แค่ย้ายคำจากภาษา A ไป B แต่เป็นการโอนอารมณ์ ถ้าทำได้ดี สำนวนไทยจะทำให้ฉากนั้นรู้สึกสดและเป็นธรรมชาติโดยไม่ต้องตะโกนความใคร่ให้ผู้อ่านฟัง

หลายคนอาจสงสัยว่า 'บ่วงบรรจถรณ์' มีฉบับแปลภาษาอังกฤษหรือยัง — คำตอบสั้น ๆ ก็คือ ณ เวลาที่ฉันติดตามเรื่องนี้ยังไม่พบฉบับแปลภาษาอังกฤษแบบเป็นทางการที่วางจำหน่ายทั่วไป แต่ก็มีมุมมองและรายละเอียดที่น่าสนใจรอบ ๆ ประเด็นนี้มากกว่าที่คิด ตรง ๆ เลย ฉันเห็นการแปลแบบแฟนเมดหรือสรุปเนื้อหาเป็นภาษาอังกฤษในฟอรัมและบล็อกบางแห่ง ซึ่งมักเป็นการแปลตอน สรุปย่อ หรือแฟนอาร์ตที่แปลบทสนทนา แต่สิ่งพวกนี้ไม่ใช่การตีพิมพ์ลิขสิทธิ์อย่างเป็นทางการ ดังนั้นคุณภาพและความต่อเนื่องจึงขึ้นกับผู้แปลด้วย อะไรที่เป็นลิขสิทธิ์จริงจัง—เช่น เล่มที่มีสำนักพิมพ์ต่างประเทศซื้อสิทธิ์และแปล — มักต้องใช้เวลาและการเจรจาลิขสิทธิ์ระหว่างผู้แต่ง/สำนักพิมพ์ไทยกับสำนักพิมพ์ต่างชาติ ในมุมของคนที่ติดตามงานแปลจากไทยเป็นอังกฤษ มันมักเกิดกับผลงานที่มีความสนใจระดับสากลหรือได้รับรางวัล ทำให้สำนักพิมพ์ต่างชาติเห็นศักยภาพในการแปล เช่น กรณีของงานวรรณกรรมบางเรื่องที่ถูกแปลเป็นอังกฤษและแพร่หลาย ส่วนงานที่เป็นนิยายเฉพาะกลุ่มหรือแฟนตาซีเชิงท้องถิ่นมาก ๆ มักรอนานกว่าเยอะ ฉันคิดว่าโอกาสของ 'บ่วงบรรจถรณ์' ขึ้นอยู่กับปัจจัยพวกนี้: ความนิยมภายในประเทศ การผลักดันจากสำนักพิมพ์เจ้าของลิขสิทธิ์ และการมีตัวแทนหรือนักแปลที่สนใจจะผลักดันงานนี้ไปสู่ตลาดต่างประเทศ สรุปแบบไม่เป็นทางการ: ยังไม่มีฉบับแปลอังกฤษแบบเป็นทางการที่ชัดเจน แต่โลกออนไลน์มีการแปลที่แฟน ๆ ทำขึ้นและบทสรุปเป็นภาษาอังกฤษให้เห็นแนวเรื่องได้พอสมควร ฉันก็เฝ้ารอข่าวดีอยู่เหมือนกัน — ถ้าวันหนึ่งมีประกาศลิขสิทธิ์หรือแปลเป็นเล่มจริง ๆ คงตื่นเต้นไม่น้อย

คำแปลอย่างเป็นทางการของ 'เนตรดวงดาว' มักจะขึ้นอยู่กับบริบทและสไตล์ของการแปลที่ต้องการสื่อ ความหมายโดยตรงของคำประกอบชัดเจน: 'เนตร' เทียบได้กับ 'eye' ส่วน 'ดวงดาว' คือ 'star' หรือ 'the stars' ดังนั้นรูปแบบตรงๆ ที่เห็นบ่อยคือ 'Eye of the Stars' หรือในรูปย่อๆ/กรรมสิทธิ์อาจเป็น 'Star's Eye' อีกแนวทางคือเปลี่ยนเป็นคำคุณศัพท์ให้ฟังไหลลื่น เช่น 'Star-Eyed' หรือใช้ศัพท์ที่ให้ความรู้สึกยิ่งใหญ่ขึ้นอย่าง 'Stellar Eye' หรือ 'Stellar Gaze' คำเหล่านี้ต่างกันในโทนและการใช้งาน: 'Eye of the Stars' ฟังเป็นทางการและมหัศจรรย์ เหมาะกับชื่อเทคนิคหรือชื่อโบราณ ส่วน 'Star-Eyed' เหมาะเป็นคำอธิบายลักษณะมากกว่า เมื่อต้องการระบุคำแปลที่เป็นทางการจริงๆ มักจะยึดตามสิ่งที่สำนักพิมพ์หรือผู้ดูแลลิขสิทธิ์เลือกใช้ในเวอร์ชันภาษาอังกฤษ ถ้าต้องให้คำแนะนำเชิงปฏิบัติผมมักเลือก 'Eye of the Stars' เป็นคำแปลหลักเพราะรักษารูปแบบภาษาที่เป็นทางการและชวนให้จินตนาการ แต่ถ้าต้องการความกระชับหรือใช้ในประโยคบรรยายสั้นๆ 'Star-Eyed' หรือ 'Stellar Eye' ก็ใช้งานได้ดีและให้สัมผัสแตกต่างกัน สรุปสั้นๆ ว่าไม่มีคำตอบเดียวที่เป็นมาตรฐานสากล แต่ถาต้องตั้งชื่ออย่างเป็นทางการให้ฟังเท่และคลีนที่สุด 'Eye of the Stars' คือตัวเลือกที่ผมเชื่อว่าหลายคนจะยอมรับและจดจำได้ดี