ประวัติศาสตร์อินโดนีเซียช่วยอธิบายการเกิดชาติและสัญลักษณ์อย่างไร

ประวัติศาสตร์อธิบายความขัดแย้งได้ดีเหมือนกัน ในฐานะคนที่สนใจด้านปฏิบัติการสังคม ฉันมองว่าการตีความอดีตถูกหยิบไปใช้ทั้งในทางรวมและทางแบ่ง
ฉันเห็นตัวอย่างคือการนำ 'Pancasila' มาเป็นเครื่องมือทั้งเพื่อรักษาความเป็นปึกแผ่นและเพื่อปราบปรามความต่างในยุคต่าง ๆ ความทรงจำเกี่ยวกับช่วงอาณานิคมหรือการสู้รบอย่างในปาปัวและอาเจะะห์ มักถูกเล่าไม่เหมือนกันในแต่ละพื้นที่ ทำให้สัญลักษณ์เดียวกันสร้างปฏิกิริยาต่างกันในคนกลุ่มต่าง ๆ
นอกจากนี้ การเปลี่ยนชื่อสถานที่จาก 'Batavia' เป็น 'Jakarta' หรือการอนุรักษ์มรดกจากมหาปรภาระ แสดงให้เห็นว่าการเลือกที่จะระลึกถึงอะไรและลืมอะไร เป็นการเมืองอย่างหนึ่ง ฉันคิดว่าการยอมรับว่าประวัติศาสตร์มีทั้งด้านสร้างสรรค์และด้านถูกใช้ในทางการเมือง ช่วยให้เราเข้าใจสัญลักษณ์ของชาติเป็นสิ่งที่มีชีวิต: บางครั้งเชื่อมผู้คน บางครั้งเปิดประเด็นให้ถกเถียง แต่ท้ายที่สุดมันเตือนให้รู้ว่าการเป็นชาติคือการจัดการกับอดีตที่ยังเขย่าอยู่ในปัจจุบัน

โครงสร้างสังคมและการเมืองที่เกิดจากประวัติศาสตร์ช่วยอธิบายว่าทำไมสัญลักษณ์บางอย่างจึงทรงพลังสำหรับชาวอินโดนีเซีย ในมุมมองของคนที่ติดตามการเมืองท้องถิ่น ฉันเห็นข้อย่อยสำคัญสามประการที่ทำงานร่วมกัน
1) ภาษาและการศึกษา: การยอมรับภาษาอินโดนีเซียเป็นภาษาราชการทำให้ประชากรที่พูดภาษาถิ่นต่าง ๆ สามารถสื่อสารและรับรู้ความหมายร่วมกันได้ ตัวอย่างคือคำประกาศใน 'Sumpah Pemuda' ที่ยืนยันอัตลักษณ์ร่วมและทำให้แนวคิดชาติเกิดขึ้นอย่างจับต้องได้
2) พิธีกรรมและสัญลักษณ์: ธงชาติ เพลงชาติ และรูปปั้นอนุสาวรีย์ เช่น 'Monumen Nasional' ช่วยสร้างประสบการณ์ร่วมทางอารมณ์ วันชาติและพิธีโรงเรียนทำให้คนรุ่นใหม่เรียนรู้บทบาทของสัญลักษณ์เหล่านั้นตั้งแต่ยังเด็ก
3) การใช้ประวัติศาสตร์เพื่อสร้างความชอบธรรม: รัฐใช้เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ เช่น การต่อสู้เพื่อเอกราชหรือวีรกรรมของผู้นำ มาเป็นเรื่องเล่าเพื่อสนับสนุนนโยบายหรือสร้างความสามัคคี แต่ก็ต้องระวัง เพราะการคัดเลือกเรื่องเล่าเหล่านี้มักทำให้มุมมองของชนชั้นหรือภูมิภาคบางส่วนถูกละเลย
ฉันคิดว่าความเข้าใจแบบนี้ช่วยให้เห็นว่าชาติไม่ใช่ของขวัญที่เกิดขึ้นเอง แต่เป็นกระบวนการสร้างผ่านสัญลักษณ์และการกระทำประจำวันที่มีทั้งความสวยงามและความไม่สมบูรณ์

ประวัติศาสตร์อินโดนีเซียเป็นเหมือนเครื่องยนต์ที่คอยตีกรอบความหมายของชาติอย่างชัดเจนและมีชั้นเชิงมากกว่าที่ปรากฏในพจนานุกรมคำว่า ‘ประเทศ’ ฉันเห็นเส้นทางจากอาณาจักรโบราณอย่างมหาปรภาระ (Majapahit) และวัฒนธรรมฮินดู-พุทธ ไปสู่การเข้ามาของศาสนาอิสลามและการตั้งรัฐสุลต่าน ซึ่งทั้งหมดนี้หล่อหลอมรากทางวัฒนธรรมที่หลากหลายจนกลายเป็นพื้นฐานของเอกลักษณ์ร่วม ในช่วงอาณานิคมดัตช์ การปกครองแบบแบ่งแยกและนโยบายเศรษฐกิจทำให้ผู้คนต่างถิ่นต้องเผชิญชะตากรรมร่วมกัน จนเกิดความรู้สึกของ ‘ชะตากรรมร่วม’ ที่กลายเป็นเชื้อเพลิงให้เกิดขบวนการชาตินิยม

ผมเห็นว่าการเกิดชาติไม่ได้เป็นแค่อารมณ์ชั่วขณะ แต่มาจากสัญลักษณ์และการเล่าเรื่องที่เปลี่ยนคนแปลกหน้าให้เป็นพลเมืองร่วม ตัวอย่างชัดเจนคือธงสีแดงขาว 'Sang Merah Putih' ที่เชื่อมโยงกับตำนานและสัญลักษณ์โบราณจนกลายเป็นเครื่องหมายของความกล้าหาญและความบริสุทธิ์ หรือหลักปรัชญา 'Pancasila' ที่ถูกหยิบใช้เพื่อสร้างแนวคิดว่าประเทศนี้ยอมรับความหลากหลาย ภาษากลางอย่างภาษาอินโดนีเซียเองก็สำคัญ เพราะทำให้ชาติข้ามพ้นความต่างทางภาษาท้องถิ่นได้ ในยุคหลังการประกาศเอกราช 1945 เหตุการณ์อย่าง 'Sumpah Pemuda' และการต่อสู้ตามเมืองอย่างการรบสุราบายา กลายเป็นพล็อตหลักในนิทานของชาติที่สอนคนรุ่นหลังถึงความเสียสละและความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน เสียงจากประวัติศาสตร์เหล่านี้เองที่ทำให้สัญลักษณ์ไม่ใช่แค่รูปภาพ แต่เป็นความทรงจำที่ให้ความหมายแก่การเป็นชาติ