ผู้ชมไทยควรดูภาพยนตร์ Pinocchio เวอร์ชันไหนก่อน?

สมัยเด็กฉันเห็นหุ่นไม้พูดได้ในภาพยนตร์ก่อนจะได้อ่านต้นฉบับจริงจัง ทำให้อยากรู้ว่าต้นเรื่องมาจากไหนและใครเป็นคนเขียน ต้นฉบับของเรื่องที่เรารู้จักกันในชื่อภาษาอังกฤษว่า 'The Adventures of Pinocchio' เขียนโดย Carlo Collodi ซึ่งเป็นนามปากกาของ Carlo Lorenzini ต้นฉบับออกครั้งแรกเป็นตอน ๆ ในนิตยสารสำหรับเด็กชื่อ 'Giornale per i bambini' ระหว่างปี 1881 และถูกรวบรวมตีพิมพ์เป็นหนังสือในปี 1883 โดยใช้ชื่อเต็มในภาษาอิตาลีว่า 'Le avventure di Pinocchio' (บางฉบับลงชื่อตอนเสริมว่า 'Storia di un burattino') ฉันชอบความจริงที่เรื่องนี้ไม่ได้หวานเจี๊ยบอย่างฉบับดิสนีย์ทั้งหมด แต่มีความโหดในบางตอนซึ่งหลายฉบับแปลและดัดแปลงมักปรับโทนตามกลุ่มผู้อ่าน ฉบับแปลมีมากมายแทบจะทุกภาษาใหญ่ของโลก ตัวอย่างที่เห็นได้บ่อยคือฉบับภาษาอังกฤษที่ใช้ชื่อ 'The Adventures of Pinocchio' ฉบับฝรั่งเศสชื่อ 'Les aventures de Pinocchio' เยอรมันสวมชื่อเป็น 'Die Abenteuer des Pinocchio' และสเปนเป็น 'Las aventuras de Pinocho' นอกจากนี้ยังมีแปลเป็นจีนทั้งแบบตัวย่อ '匹诺曹' และตัวเต็ม '匹諾曹' ภาษาไทยเองก็มีหลายฉบับ ตั้งแต่ฉบับแปลสำหรับเด็กจนถึงฉบับแปลที่ใกล้เคียงต้นฉบับมากขึ้น ภาษาอื่น ๆ เช่น รัสเซียน โปรตุเกส อาหรับ ดัตช์ และสแกนดิเนเวียก็มีการแปลเช่นกัน เมื่ออ่านหลายฉบับ ความรู้สึกหนึ่งที่ฉันยืนยันได้คือการแปลไม่ได้เป็นแค่การเปลี่ยนคำ แต่เป็นการตีความที่ทำให้พินอคคิโอของแต่ละภาษามีน้ำเสียงและความหมายต่างกันไป ซึ่งทำให้การตามเก็บอ่านฉบับต่าง ๆ สนุกเหมือนการเดินทางไปหลายประเทศในเล่มเดียว

ฉากจมูกยาวขึ้นใน 'Pinocchio' มักเป็นภาพแรกที่คนจำได้และมันก็ไม่ใช่แค่ลูกเล่นการ์ตูนเท่านั้น ฉากนั้นทำหน้าที่เหมือนสัญลักษณ์ที่ชัดเจนของความโกหกและผลลัพธ์ที่ตามมา แต่มันยังซ้อนความหมายได้หลายชั้นมากกว่าที่ตาเห็น: จมูกที่ยืดคือการทำให้ความผิดพลาดภายในเด่นขึ้นมาต่อหน้าสังคม กลายเป็นการลงโทษที่มองเห็นได้ทันที ซึ่งสะท้อนถึงแนวคิดเรื่องความรับผิดชอบและการเรียนรู้เชิงศีลธรรม เมื่อเด็กไม้ถูกบอกว่าถ้าพูดโกหกจมูกมันจะยาวขึ้น นั่นคือการสอนผ่านการแสดงผลทางกายภาพ — ทำให้บทลงโทษเป็นเรื่องไม่อ้อมค้อมและเข้าใจง่าย นอกจากด้านศีลธรรม ผมยังมองเห็นความหมายเกี่ยวกับการเติบโตและตัวตนด้วย บางครั้งจมูกยืดออกเหมือนสัญลักษณ์ของการเป็นเด็กที่ยังควบคุมตัวเองไม่ได้ มันเป็นเครื่องหมายความเปราะบางที่ยังต้องการการชี้แนะ ถ้าย้อนกลับไปอ่านต้นฉบับของ Carlo Collodi จะเจอแง่มุมโหดกว่าในนิทานสำหรับผู้ใหญ่ เพราะจมูกไม่เพียงเตือนเรื่องโกหก แต่ยังเตือนถึงผลจากความอยากได้และความเยาว์ ซึ่งทำให้การเดินทางของตัวละครกลับกลายเป็นบทเรียนมากกว่าการผจญภัยล้วนๆ ท้ายที่สุด เรื่องของจมูกใน 'Pinocchio' ก็ชวนให้ผมคิดถึงการสมัยใหม่ที่เราใช้สัญญาณภายนอกตัดสินคน—ไม่ว่าจะเป็นการเห็นข้อผิดพลาดหรือความอ่อนโยน การใช้สัญลักษณ์ง่ายๆ อย่างจมูกทำให้เรื่องศีลธรรมซับซ้อนกลายเป็นภาพที่ทั้งเด็กและผู้ใหญ่รับรู้ได้อย่างรวดเร็ว ซึ่งนั่นเป็นเหตุผลที่ภาพนี้ยังคงตราตรึงในใจคนหลายรุ่น

พอได้ยินชื่อ 'Kashi no Ki Mokku' ครั้งแรก ผมนึกถึงความเหงาและบทเรียนที่ไม่หวานจนเกินไปที่อยู่ในเวอร์ชันนี้ ความแตกต่างของเวอร์ชันนี้คือมันไม่พยายามทำให้พินอคคิโอกลายเป็นนิทานสำหรับเด็กอย่างเดียว แต่กลับเน้นความเปราะบางและผลของการตัดสินใจของตัวละครเล็ก ๆ ในโลกที่โหดร้ายมากขึ้น ตอนหนึ่งที่ผมยังเก็บไว้คือฉากที่ตัวละครต้องเผชิญกับความโลภของผู้ใหญ่—ฉากนั้นให้ความรู้สึกหนักแน่นกว่าเวอร์ชันดิสนีย์หลายเท่า ดนตรีและงานภาพมักออกแนวเก่ามีเสน่ห์ ชวนให้หวนคิดถึงอนิเมะยุค 70–80 ถ้าอยากดูอะไรที่เป็นทั้งนิทานคลาสสิกและดีกรีดราม่า 'Kashi no Ki Mokku' เหมาะกับคนที่อยากเห็นมุมมองดิบ ๆ ของเรื่องพินอคคิโอ มากกว่าจะเป็นแค่บทเรียนสอนใจ มันให้ความรู้สึกเหมือนดูนิทานเล่มหนึ่งที่มีหน้าสีเข้ม ๆ แทรกด้วยบทร้องที่ติดหู — จบแล้วยังค้างอยู่ในหัวนานพอสมควร

แนะนำแบบตรงไปตรงมาว่า ให้เริ่มจากฉบับภาพประกอบที่สวยงามถ้าต้องการให้เด็กหรือผู้อ่านทั่วไปหลงรักเรื่องนี้ทันที ฉันเองเห็นว่าความมหัศจรรย์ของ 'Pinocchio' มาจากการเดินทางของตัวละครและภาพประกอบช่วยขยายอารมณ์ได้ดีมาก ฉบับภาพประกอบที่มีลายเส้นอบอุ่น สีสันชัดเจน และขนาดตัวอักษรเหมาะกับการอ่านร่วมกัน จะทำให้บทสนทนาและจังหวะคำพูดของกริฟฟินหรือจิ๋วเหมือนมีชีวิตขึ้นมา เลือกฉบับที่มีคำแปลเป็นภาษาไทยที่ลื่นไหล ไม่ดัดคำจนเสียความหมายดั้งเดิม แล้วมองหาผลงานภาพประกอบที่แสดงฟีลอิตาเลียนเก่าๆ หรือโทนอารมณ์เหงา-น่ารักของเด็กไม้คนหนึ่ง ถ้าชอบอ่านเชิงลึกขึ้นอีกหน่อย เลือกฉบับที่พ่วงบทนำหรือข้อเขียนประกอบเพื่อเข้าใจบริบทต้นฉบับ การเปรียบเทียบกับงานอื่น ๆ อย่างเช่นภาพยนตร์ 'Pinocchio' ของดิสนีย์จะช่วยให้เห็นว่าบางฉบับเน้นจริยธรรม บางฉบับเน้นสัญลักษณ์ทางสังคม ฉะนั้นฉบับที่มีบรรณาธิการหรือข้อเขียนเสริมจะคุ้มค่าสำหรับวัยรุ่นถึงผู้ใหญ่ ส่วนผู้ที่อยากสะสม ให้มองหาปกแข็งและปกภาพประกอบพิเศษ รู้สึกว่ามันเป็นของเก็บที่เปิดอ่านได้หลายครั้งและยังให้ความอบอุ่นในชั้นหนังสือได้ยาวนาน

เริ่มจากเพลงที่พาหัวใจล่องลอยไปกับความฝันดั้งเดิมของเรื่องก่อนเลย — สำหรับแฟนสายวินเทจและคนที่ชอบเมโลดี้ติดหูมากที่สุด เพลงจากฉบับภาพยนตร์แอนิเมชันของดิสนีย์ยังคงเป็นคำตอบแรกในใจผมเสมอ 'When You Wish Upon a Star' คือเพลงที่ต้องฟังเป็นอันดับหนึ่ง เพราะมันไม่ใช่แค่เพลงประกอบ แต่เป็นธีมที่ร้อยเรียงอารมณ์ทั้งเรื่องให้กลายเป็นความหวังและความอบอุ่น อีกสองเพลงที่ไม่ควรพลาดคือ 'I've Got No Strings' กับ 'Hi-Diddle-Dee-Dee (An Actor's Life for Me)' — สองเพลงนี้แสดงมุมตลกและความซุกซนของพินอคคิโอได้ชัดเจน ส่วน 'Give a Little Whistle' ก็มีทั้งจังหวะและนิยายเชิงศีลธรรมที่ฟังแล้วเข้าใจง่าย ผมมักจะเริ่มจากการฟังเวอร์ชันต้นฉบับจากอัลบั้ม 'Pinocchio (Original Motion Picture Soundtrack)' ที่หาได้ทั้งบน Spotify และ Apple Music ถ้าอยากได้เวอร์ชันภาพยนตร์เต็มๆ ก็เปิดบน Disney+ หรือค้นหาใน YouTube จะมีทั้งคลิปเพลงและฉากที่ร้อง การสะสมก็สนุกนะ — แผ่น CD ของอัลบั้มหรือเวอร์ชันไวนิลมักจะมีเสียงที่เต็มกว่า และบางครั้งมีเพลงบันทึกต้นฉบับหรือบันทึกพิเศษให้ฟัง พอได้ยินเพลงพวกนี้ในบริบทของฉากต่างๆ ก็จะเข้าใจเลยว่าทำไมบทเพลงถึงทำให้เรื่องเล็กๆ ของหุ่นไม้กลายเป็นนิทานคลาสสิกที่คนทุกวัยยังคุยกันได้ นั่งฟังพร้อมดูภาพยนตร์หรือเปิดเพลงขณะทำงานก็ได้อารมณ์ต่างกันไป — ผมชอบเปิดตอนยามเย็นแล้วนึกถึงฉากที่ดาวส่องแสง เป็นความอบอุ่นแบบพื้นบ้านมากกว่าความยิ่งใหญ่แบบฮอลลีวูด