"¡Saquen a los indios, maten a los que quieran luchar!"
Napabalikwas ng bangon si Jia mula sa higaan at sumilip sa bintana. Mga gwardiya-sibil? Napaatras ang dalaga at mabilis na lumabas ng silid, nasalubong niya ang tiya ni Matilda na humahangos din upang puntahan siya. "T-tiya Rosita," Mabilis siya nitong iginiya patungo sa silid nito. Napansin ni Jia, tila sanay na ito sa presensya ng mga mapang-abusong dayuhan. Magkahawak-kamay silang naupo sa kama at dama niya ang takot nito. Ganito pala ang pakiramdam at dinaranas ng mga sinaunang Pilipino, aniya ng isip ni Jia. "Natitiyak kong papanhik sila upang maghanap ng mga rebolusyonaryo." Sa mahinang tinig ay saad ni Rosita ng pabulong sa dalaga. "Marahil ay nalantad na ang samahang itinatag ng Supremo, matutulad lamang sa La Liga Filipina". Bumilis ang pagtibok ng puso ni Jia, may ideya siya sa sinasabi ng Tiya ni Matilda. Lahat ng nagaganap ay nailathala na sa kasaysayan sa hinaharap. Alam niyang magbubuwis din ng buhay ang mga rebolusyonaryo. Mamamatay at magbibigay karangalan para sa bansa. Nakadama siya ng awa para sa mga ito. Kinakabahang tumingin ang dalaga sa gawi ng pinto ng silid-papalapit na ang mga yabag. Ganitong-ganito ang napapanood niya sa mga pelikula ni Rizal, sa mga nababasa niya sa history. Natutop niya ang bibig nang maalala ang nilalaman ng kasaysayan. Lahat ng mga Pilipino ay pinapatay ng malulupit na gwardiya-sibil, bata o matanda at walang awang ginagahasa ang mga kababaihan. Pumikit si Jia, nagbabakasakaling magising mula sa masamang bangungot na kinasadlakan. Ngunit nang muling marinig ang malakas na tinig mula sa labas, napaawang ang bibig niya. Mamamatay na yata siyang hindi na makikita pang muli ang pamilya. "¡Revisen toda la casa! ¡Ejecuten a esos indios inútiles!" Muling nagkatinginan sina Jia at Rosita, nasa pinto na ng tahanan nina Matilda ang mga gwardiya-sibil. Naririnig nila mula sa kinaroroonan ang palahaw at iyakan sa labas ng bahay. Ang pagmamakaawa ng kanilang mga kababayan. Dinig nila ang mga malalakas na tunog ng hagupit ng mga latigo ng malulupit na sundalo. Naghalo ang takot at galit ni Jia para sa mga dayuhan, kung nag i-exists lang sa tunay na buhay si Darna ay baka siya na ang lumunok ng bato nito upang maipagtanggol ang mga kababayan. Natigilan si Jia, papalapit na ang mga yabag ng mga ito patungo sa kinaroroonan nila ni Rosita. Nalalapit na rin ang nagbabadya nilang kamatayan. Hindi! tili ng utak ni Jia. Umikot ang paningin ng dalaga sa kabuuan ng silid, naghanap ng magagamit na pangself-defense. Itak, baril o kahit anong kahoy na maaari niyang magamit upang ipagtanggol ang nanganganib nilang mga buhay. Kahit magaling siya sa Taekwondo, ano naman ang laban niya sa mga sundalong armado na kulang sa aruga? Gigil na gigil siya sa mga ito. "M-matilda-", pabulong na saad ni Rosita. "Ss-ssshhh. . ." sinenyasan ni Jia ang tiyahin na huwag maingay. Iginiya niya ito upang magtago sa likod ng malaking kabinet. Naging sunud-sunuran naman ito kahit pa kinakabahan at nagtataka sa pinaggagawa niya. Hindi siya pwedeng tumunganga na lang at hintaying pagbabarilin sila ng walang laban. Mamamatay din naman sila, eh 'di mamatay ng lumalaban, aniya ng isip niyang Makabayan. Gustong palakpakan ni Jia ang sarili, napakatapang niya pala sa ganitong sitwasyon. Marahil ay dahil nananalaytay sa mga dugo ng katauhan ni Matilda Silang ang dugo ng pagiging bayani. Humigpit na ang pagkakahawak ni Jia sa dos por dos na nahagilap mula sa gilid ng bintana ng silid. Pumikit ang dalaga, nakikiramdam. Wala na siyang naririnig na ano mang ingay mula sa labas. Tumahimik na ang kapaligiran. Ngunit handa na siya. Babasagin niya ang bungo ng unang magtatangkang pumasok sa silid na kinaroroonan nila-tinitiyak niya sa sarili. Pigil ang paghinga na nagkubli siya sa likod ng pinto. Tahimik ang paligid at tanging malalakas na tikatik ng orasan sa wall ang naririnig niya. Maya't maya pa ay naramdaman niya ang tila presensya ng kung sino mula sa sala. Huminto ang yabag sa tapat mismo ng pintuan ng silid. Inihanda ni Jia ang mga braso, humigpit ang pagkakahawak sa kahoy, hindi man maitala sa kasaysayan ang gagawin niyang kabayanihan ngunit ikararangal niyang may napatay siya sa mga ito-kahit isa lang. Bumukas ang pinto, awtomatikong umangat ang mga braso ni Jia. Ubod-lakas na hinampas ang bulto ng lalakeng pumasok, magkakasunod na hambalos na may gigil. Hindi niya ito titigilan hangga't hindi nawawalan ng buhay. "M-matilda. . . Matilda!" Umiwas man si Macario sa bawat hampas ng pamalo ng dalaga ay tila may magneto itong nasasapul siya. "A-arrayy!" Daing niya na ikinatigil ni Jia mula sa paghampas sa kaniya ng matigas na kahoy. Mabuti na lamang at sanay sa bunong-braso ang binata at mabibigat na trabaho kaya matibay ang pangangatawan nito. "Oh my gosh!" Nabitiwan ni Jia ang hawak na kahoy, gusto niyang maging bayani pero hindi niya naman gustong makapatay ng ganito ka-gwapo. Lalo na kung si Macario. "M-macario?!" Tila nahimasmasan na ito mula sa pagpapaulan ni Jia ng palo. "Nakaalis na ang mga gwardiya-sibil," ani Macario na napahawak sa mga brasong sumalo ng mga hampas ng dalaga. "S-sor- paumanhin, hindi ko sinasadya." nahihiyang saad ni Jia na napatingin sa tiyahin ni Matilda na nagtataka naman sa ikinikilos ng dalaga. Mahinhin at mayuming binibini ang pamangkin nito na si Matilda. Tumingin si Jia sa kaharap, punong-puno ng pag-aalala ang mababakas sa mukha ni Macario. Bigla siyang nakadama ng inggit para sa babaeng mahal nito. "Walang anuman, bahagya lamang ang sakit." sagot nito. Gustong mapangiwi ni Jia, echosero. Bahagya pa ba 'yun? Eh, nag uumpisa na ngang mamaga ang mga braso nito. "Lubhang mapanganib pa ang manatili kayo sa tahanang ito, Tiya Rosita." binalingan nito ang tiyahin ni Matilda. "Saan kami pupunta kung gayon?" ani Rosita na nakalapit na sa dalawa. "Isasama ko kayo sa yungib kung saan nagkukuta ang mga katipunero. Ligtas kayo sa dakong iyon." Natigilan si Jia, piniga ang utak kung saan nga ba iyon? Nabasa niya na 'yun sa libro. Bigla siyang nakadama ng hindi maipaliwanag na eksaytment. Makikilala niya na ang Supremo-ang Ama ng Kataas-kataasang Kagalang-galang ng Katipunan.Hindi ang sariling silid kundi ang katamtamang laki na bakuran ng kaniyang Lola Corazon ang tumambad kay Jia. Inilinga niya ang paningin. Bakit ba pakiramdam niya ay hindi naman siya nawala sa lugar na iyon? Naririnig ng dalaga mula sa kinatatayuan ang mahihinang pagtawa sa loob ng tahanan ng abuela. Nagmadali siyang pumasok, tumambad sa kaniya ang pamilyar na bulto ng kausap ng kaniyang Lola Corazon. Sabay pang lumingon ang kaniyang lola at ang kaniyang ex-boyfiend na si Liam. Iniwas niya ang paningin sa mga mata ng binata saka lumapit sa abuela at humalik sa kamay nito. "Kanina ka pa hinihintay ni Liam," saad ng kaniyang lola. "Maiwan ko muna kayo." Langhap niya ang paboritong men's cologne ni Liam. Ang mabangong awra nito na dati ay gustong-gusto niya ay tila wala ng epekto sa kaniya. Pinagsalikop niya ang mga braso saka tiningnan ito. "N-nandito ako para makipag-ayos, sorry babe." ani Liam na masuyong tinitigan ang dalaga. Nakaupo na silang pareho sa magkaharap na up
Sa isang masukal na bahagi ng Pugad Lawin, nagtungo ang daan-daang mga Katipunero sa pangunguna ni Andres Bonifacio. Dama sa hangin ang bigat ng desisyong kanilang haharapin — ang wakasan ang pananahimik at simulan ang armadong pakikibaka. "Panahon na!" sigaw ni Bonifacio habang hawak ang kanyang cedula. "Hindi na tayo alipin. Dito sa lupaing ito, tayo ang magtatakda ng ating kapalaran!" Isa-isang nilapitan ng mga Katipunero ang gitna ng pulutong. Buo ang loob. Mararahas ang kilos. Pinunit nila ang kanilang mga cedula — sagisag ng kanilang pagkakabit sa ilalim ng pamahalaang Espanyol. "Mabuhay ang Katipunan! Mabuhay ang Kalayaan!" sabay-sabay na sigaw ng mga rebolusyonaryo. Pormal nang sisimulan ang himagsikan laban sa kolonyalismong Espanyol. "Natatakot ako, Macario." pabulong na saad ni Jia kay Macario. "Ang puso ng handang lumaban ay batong di nadadama ang pangamba, tinibok ito ng pagnanasa, hindi ng budhi.”makabuluhang wika naman ni Macario. Sa pagkakataong iyon, hindi na maga
NAGISING si Jia sa pagdampi ng malamig na hangin at kakaibang katahimikan. Naririnig niya ang mahihinang huni ng mga kuliglig at banayad na agos ng tubig sa ilog. Bumangon si Jia, at luminga sa paligid. Hindi tulad ng dati na nagising siya sa tahanan ng tiyahin ni Matilda, ngayon ay napapalibutan siya ng mga punong may makakapal na dahon. Napagtanto ni Jia na muling pinatunayan ng kwentas ang kapangyarihan nitong makapaglakbay pabalik sa lumang panahon. Huminga ng malalim si Jia, alam niyang tila sumusugal siya at may posibilidad na hindi na siya muling makabalik sa Taon na pinanggalingan.Ginusto niya 'to, bahala na! Aniya sa sarili. Tinanaw niya ang mga kabahayan na nasa di kalayuan. Pamilyar sa kaniya ang mga kubong yari sa kawayan at pawid, doon siya huling namalagi bago siya muling nakabalik sa hinaharap. At tulad ng mga kababaihan na naroon ay nakasuot na rin siya ng tradisyonal na kasuotan ng mga unang babaeng filipina. Kung paano nangyari ang mabilisang change outfit ay ayaw n
“Tempus et aeternum, per sanctum lumen transivi, Apertum sit ianua aevi, Ad praeteritum et futurum duce me. In nomine Veritas, Fiat Lux, Fiat Tempus. Amen.”“Tempus et aeternum, per sanctum lumen transivi, Apertum sit ianua aevi, Ad praeteritum et futurum duce me. In nomine Veritas, Fiat Lux, Fiat Tempus. Amen.”Sabay na binigkas nina Jia at Jeyzel ang nakaukit na Latin words sa locket. Sabay din silang pumikit, naghihintay ng kakatwang mangyayari. Ngunit makalipas ang mahigit kinse-minutos ay napadilat si Jeyzel dahil tila wala din namang ibang kakatwang nangyayari."Jia! Jia!" Natatarantang tumayo si Jeyzel, nawawala si Jia. Hinanap niya ito sa ilalim ng lamesa, sa ilalim ng kama. Nang hindi mahanap ang kaibigan ay saka nanghihinang dahan-dahang napaupo at nagsimulang humahagulgol. "Bakit mo 'ko iniwan? Sabi ko, sasama ako eh!" kasabay ng paghikbi ay saad ni Jeyzel. "Hindi ito pwede, Jia! Bakit? Bakit? Magkaibigan tayo!" Naiiling naman na natatawa si Jia na kalalabas lang n
"Kung hindi mo ako kayang intindihin, mag cool-off na muna tayo." nabiglang saad ni Jia, bugso ng inis dahil sa pag-aaburido ng nobyo. Ni hindi man lang daw kasi siya nagpaalam rito na luluwas siya ng Maynila. Masyadong mababaw para sa binata ang dahilan niya na nakalimutan niya lang. "Cool-off?" natigilan si William saka napabuntong-hininga. "Is that what you want?"may pait sa tinig ni Liam saka sarkastikong ngumiti. Saging-sagi ni Jia ang ego nito. "H-hindi naman sa ganon, baka kasi-"napahinto ang dalaga sa pagsasalita dahil may diin na ng muling magsalita si Liam. "Pwede ba Jia, deretsahin mo nga ako. Talaga bang tanggap mo ang buo kong pagkatao?" Mahinang bumuga ng hangin si Jia, nawalan ng imik. "M-mahal mo pa ba ako?" muling tanong ni Liam. Bago pa makasagot si Jia ay pinutol na ng binata ang linya. At nang subukang idayal ni Jia ang numero nito, naka-off na ang cellphone ng binata. Natutulalang napabuntong-hininga ang dalaga, nilalamon siya ng konsensya. Maging siy
Bigla ang pamumutla ni Jia. Natutulalang napatingin sa kaibigan saka muling ibinalik ang tingin sa grupo ng mga mananayaw na nasa gitna ng kalsada para sa Regada Festival. Ang Basayawan Dance ay bahagi na ng tradisyon at kultura sa nasabing lalawigan para sa fiesta ng Patron na si San Juan at taon-taon itong isini-celebrate ng mga Caviteño. Ang Bayan ng Cavite ay may malaking bahagi din sa kasaysayan ng Pilipinas at sa buhay ni Andres Bonifacio. Bagamat Tubong-Tondo ang Ama ng Katipunan, sa Cavite tumira ang Supremo sa panahon ng Himagsikan kasama ng iba pang mga katipunero na kaniyang pinamumunuan. "Nandito siya," bulong na saad ni Jia habang nakatingin sa babaeng matamang nakatitig sa kaniya na nakatayo sa di kalayuan, sa gitna ng karamihan. Sinundan naman ng tingin ni Jeyzel ang tinitingnan ng kaibigan saka napakuno't noo. "Sino?" nagtatakang hinanap ng paningin ni Jeyzel ang tinutukoy nito. "Yung babaeng nakablusa, nandito siya-nakatingin sa'kin." ani Jia na bumibilis