Kapag mahirap ka, wala ng halaga ang salitang 'pride'.
Nakapagsayaw na ako sa club suot ang seksing damit. Marami na ang nakakita ng aking balat malapit sa maselan na bahagi ng katawan at nahaplos na din ako ng ilang kalalakihan. Para saan pa ang hiyang nararamdaman ko ngayong kaharap ko si Arman.
Ganoon naman talaga kapag walang-wala ka na, hindi ba? Mapipilitan kang kapalan ang iyong mukha para makakuha ng tulong mula sa iba.
"Angie! Hindi ba't sabi ko 'wag kang magpapapasok ng kahit sino?" Napangiwi ang sekretarya ni Arman dahil sa pagsita nito.
Mariin akong hinawakan ni Angie upang palabasin sa opisina, subalit katulad kanina ay nagmatigas ako.
Kailangan ko siyang pakiusapan na ipagpatuloy ang pagpapagamot kay nanay, kahit iyon man lang.
"Arman, ang sabi ng doktor ay itinigil na raw ang pagpapagamot ng nanay, bakit? 'Di ba nangako ka na sasagutin mo ang gastusin sa gamot ng aking ina?" Alam kong iniisip ni Angie na napakawalang-hiya ko naman upang isumbat iyon sa kan'yang amo, pero katulad ng sabi ko, wala akong mapagpipilian.
Pinalabas ni Arman si Angie bago ako hinarap. Nakasandal ang kan'yang likod sa lamesa at ang braso ay nakakrus sa ibabaw ng dibdib nito.
Malamig ang kan'yang mga tingin sa akin katulad ng huli naming pagkikita. Tila ba isang malaking kasalanan ang ginawa ko sa kan'ya.
"Obligasyon ko ba na ipagamot ang nanay mo?"
Hindi. Pero kung hindi siya ang tutulong sa akin ay walang sinuman ang may kakayanan na tulungan kami bagkus ay siya.
"Alam kong wala kang obligasyon sa akin o kahit kay nanay, pero nandito ako para magmakaawa sa'yo. Handa akong magtrabaho dito sa hacienda kapalit ng buong gastusin sa gamot ni nanay. Kaya kong maging katulong, kaya kong matutunan ang magtanim sa hacienda. Lahat ng ipapagawa mo ay gagawin ko."
Alam kong napakababa ng ginagawa kong pagmamakaawa ngayon, ngunit sa katulad kong walang kapangyarihan ng pera ay ito na lamang ang tanging paraan upang maipagamot ang ina.
"Be my girlfriend. Love me as much as I love you. Kaya mo ba?"
Sa lahat ng naiisip kong ipapagawa niya ay hindi ko inaasahang iyon ang lalabas mula sa kan'yang bibig.
Matamis ang salitang 'love' para sa akin, subalit nang binanggit ito ni Arman ay tila ba nawalan ito ng tamis sa aking pandinig.
Mahal niya ako? Kung oo ay bakit niya ako natitiis na makitang magmakaawa ng ganito sa kan'ya?
Hindi ba't ang pagmamahal ay walang hinihintay na kahit anumang kapalit?
Iba ba ang pag-ibig na napapanood ko sa telebisyon kumpara sa tunay na buhay?
O baka ganito magmahal ang isang katulad ni Arman.
Pagmamahal na mayroong kapalit.
Pagmamahal na ipinipilit.
Dahil kung oo ang sagot ay mas lalo ko itong hindi kayang tanggapin.
"Hindi mo kaya? Pwes magtiis ka sa hirap! Tandaan mo ito Cassandra, hindi ang isang katulad ko ang maghahabol sa'yo. Makikita mo, isang araw babalik ka dito at magmamakaawang mahalin ko."
Iyon ang huli naming pag-uusap ni Arman makalipas ang isang buwan.
"Happy Birthday anak!" pambungad na bati sa akin ni nanay, pagmulat ng aking mga mata.
Sa totoo lang ay kanina pa ako gising subalit hindi ko magawang idilat ang aking mga mata. Nasasaktan akong makita ang pagbabago sa itsura ni nanay.
Mas mabilis siyang nagmukhang may sakit ngayon. Hindi na siya nakakapunta pa sa ospital at naghihirap sa paglalabada upang may maipangtustos sa aming pang-araw-araw na pangangailangan.
Ngayong buwan na rin ang huling sem ko sa kolehiyo. Nakakalungkot dahil nagsisimula pa nga lang ako ay titigil na. Kahapon ay nawalan pa ako ng trabaho sa isang karinderia dahil nalaman nitong peke ang edad na sinabi ko.
"Salamat po 'nay." Kung maaari ko lang pabilisin ang takbo ng oras upang tumuntong na ako sa legal na edad at makapagtrabaho na ay gagawin ko.
Tulala kong iniwan si nanay sa aming munting barong-barong. Nahihilo raw siya kung kaya't hindi ko na siya pinayagan pang maghanap ng magpapalaba.
Hawak ang wala nang laman na botelya ng gamot ni nanay ay nagtungo ako sa botika.
"Kahit isang tableta lang po." Kung mayroon lamang salamin sa aking harapan ay baka pati ako ay naawa na sa aking itsura ngayon.
Alam kong bakas na sa aking mukha ang pagkabalisa. Nawawalan na ako ng pag-asa. Sa araw ng aking kapanganakan ay narito ako nagmamakaawa para bigyan ng isang tabletang gamot.
Nasasaktan akong makita si nanay na nagtitiis sa sakit. Kung bakit ba kasi sa dami ng mayaman sa mundong ito ay kami pa'ng mahirap ang binigyan ng ganitong klaseng pagsubok?
"Kailangan nga ng bagong reseta nito 'neng. Baka naman mamaya ay sa iba mo ito gagamitin."
Bigo akong umalis sa tapat ng ikalimang botika na nilapitan ko. Pare-pareho silang humihingi ng bagong reseta. Wala kaming pambayad sa doktor para doon.
Makasarili ba ako?
Isang mayamang lalaki na ang nag-aalok sa akin ng pag-ibig kapalit ng pagpapagamot ni nanay pero tinanggihan ko. Mabuti sana kung ako lamang ang nahihirapan ngayon ngunit hindi. Higit na nahihirapan ang aking ina sa ginawa kong desisyon.
"Sandra! Mabuti naman bumalik ka na. Isinugod namin ang iyong ina sa ospital, naabutan namin siyang walang malay kanina."
Tila ako binuhusan ng malamig na tubig sa balitang sumalubong sa akin. Subalit imbes na sa ospital dumiretso ay sa hacienda ako nagtungo.
Naabutan ko ang lalaking aking pakay sa isang kubo sa taniman ng mga cacao. Pinagmamasdan niya ang malawak na taniman at sa wari ko'y kahit nakatalikod siya sa akin ay nararamdaman niya ang presensya ko.
Matikas ang kan'yang pagkakatayo at isang tingin pa lang alam mo nang siya ang nagmamay-ari ng buong lupain.
Ang sabi nila 'pag wala na sa kalendaryo ang edad ng isang lalaki ay siguradong magseseryoso na ito sa babae, subalit wala yata ito sa isipan ni Arman. Para humingi siya ng isang romantikong relasyon sa isang menor de edad na kagaya ko, alam kong naglalaro lamang siya.
Bata pa ako, pero mulat na ang aking isipan sa nais mangyari ni Arman.
Hindi niya ako totoong mahal. Siguro'y katulad lamang siya ng mga lalaki sa club, katawan ko ang gusto niya. At nais niya itong makuha sa tamang paraan kung kaya't kailangan niyang magkaroon ng relasyon sa akin.
Marahil ay ito ang tunay na Arman.
At gustuhin ko man na panindigan ang pagkadisgusto ko sa kan'ya ay hindi ko magagawa.
"Anak, ano ba'ng kapalit ng mga ito?"Tama nga sila, mabilis makaramdam ang isang ina kung mayroon man mali sa kanilang anak.Nakatira na kami ni nanay sa mas malaki at maayos na tirahan. Wala na rin akong problema sa pag-aaral dahil bayad na ang tuition fee ko sa susunod na sem at ang tangi ko na lamang gagawin ay pumasok. Mayroon na ulit laman ang aking atm bilang panggastos namin sa pang-araw-araw.Higit sa lahat, tuloy na tuloy na ulit ang gamutan ni nanay.Lahat ng iyon ay dahil nobya na ako ni Arman."Kapalit? Naku 'nay hindi ba pwede na matulungin lang talaga si Arman? Kapag po nakapagtapos na ako ay sa hacienda na ako magtatrabaho bilang pasasalamat natin sa kan'ya. Isa pa, hindi lang naman po tayo ang tinutulungan niya, marami pa po."Nilapitan ko si nanay at inakbayan. Natutuwa akong unti-unti nang bumabalik ang kan'yang lakas at sa tuwing nakikita ko siyang bumubuti ang kalagayan ay hindi na ako nagsisisi sa aking desi
"Mr. Morales offered me a businesss proposal. Nais niyang magpatayo ng pagawaan ng tsokolate sa bakanteng lote sa hacienda."Sa paglipas ng mga buwan, pakiramdam ko ay magkasing-edad na rin kami ni Arman. Mas lalo siyang naging bukas sa pagkwekwento sa akin ng tungkol sa negosyo na para bang alam na alam ko ang kan'yang mga sinasabi at isa rin akong negosyante katulad niya."Tinanggap mo ba?" Natutuwa akong kahit nasa first year college pa lang ako ay marami na akong natutunan sa aktwal na pagpapatakbo ng isang negosyo."No. My priority now is to expand the cacao plantation. Mr. Morales pledged to cover 50% of the construction cost. Mas gugustuhin ko pa'ng bumili ng mga lupain upang pagtaniman kaysa ipagawa ng pabrika. Bukod dito, kakailangan ng maraming cacao para sa paggawa ng tsokolate which means magbabawas ng kliyente upang sumapat ang supply ng cacao. We need to let go of loyal investors para sa isang pabrika na wala
"Happy 18th birthday my baby!" malambing na bulong sa akin ni Arman nang siya na ang huling magsasayaw sa akin sa gabing ito.Sa kabila nang pagtutol ko para sa engrandeng selebrasyon sa aking debut ay sinorpresa pa rin ako ni Arman at ng kan'yang mga empleyado at tauhan. Alam kong kompirmasyon na rin ito na mayroon kaming relasyon kaya't hindi maalis sa aking isipan na bigyan ng kahulugan ang kanilang mga tingin.Tila ba sa gabing ito ay si Arman lamang ang bukod tanging tunay na masaya. Ngumingiti man ako habang isinasayaw niya sa saliw ng romantikong awitin ay puno naman ng pag-aalangan ang aking puso ngayon, sapagkat narito ang aking ina.Kaninang umaga ay nauna na kaming dalawa na mag-celebrate ng aking kaarawan. Ipinagluto niya ako ng paborito kong pagkain kahit pa mahina na ang kan'yang pakiramdam.Hindi maganda ang reaksyon ng katawan ng aking ina sa chemotheraphy kung kaya't napilitan kaming itigil ito. Dahilan upang tuluyan na siyang manghina at
Bumalik ang aking ama sa araw ng burol ng aking ina. Tinanggap ko siya pagkatapos niyang humingi ng tawad sa aming dalawa. Alam kong ito rin ang nais ni nanay, na magkaroon ako nang makakasama ngayong wala na siya. Labis na kalungkutan ang dumalaw sa akin pagkatapos ng libing. Pumapasok pa rin ako sa klase dahil gusto ng aking ina na makapagtapos ako. Nalaman kong ang pera pala na ibinibigay ko sa kan'ya ay itinago niya at inipon. Plano kong gamitin iyon para sa maliit na negosyo. Kailangan ko nang kumawala kay Arman. Wala nang saysay ang pakikipagrelasyon ko sa kan'ya. Wala na ang aking ina. "Thanks God, nakipagkita ka na rin sa akin. I've been calling you pero hindi mo sinasagot. Ang sabi ng tatay mo ay nagkukulong ka raw sa kwarto. Why is he even there? Hindi mo na dapat siya tinanggap." Pinuntahan ko siya sa hacienda upang sana'y makipag-usap pero dinala niya ako sa paborito niyang restaurant. Tiniklop ko
Isang magaspang na haplos sa kamay ko ang gumising sa akin. Nakita ko ang nag-aalalang mukha ni tatay na nakaupo sa tabi ng kamang hinihigaan ko habang hawak ang aking kamay.Ngumiti siya at tila nataranta nang makitang gising na ako. Dali-dali siyang lumabas upang tumawag ng doktor.Inilibot ko ang aking paningin sa isang hindi pamilyar na kwarto. Sigurado akong hindi ito sa bahay o sa hacienda. Naramdaman ko ang bagay na nasa aking ilong, oxygen, at swero sa kamay ko. Nasa ospital ako.Huli kong naaalala ang pakikipaghiwalay ko kay Arman na nagresulta sa pagtatalo.Bigla akong nakaramdam ng pagkahilo sa pag-iisip kung ano ang sumunod na mga nangyari nang bumukas ang pinto at pumasok ng isang doktor.Sinuri niya ako at tinanong ng ilang mga bagay.Dalawang araw na pala akong walang malay. Naaksidente kami ni Arman, kaya pala masakit ang aking katawan dahil nagtamo ako ng mga pasa."Laking pasasalamat ko na hindi malubha ang sinapit m
Tinanggihan ko ang pamana ni Arman. Tama si Veronica, kung mayroon man na dapat magmana ng mga naiwang yaman ni Arman ay siya iyon dahil siya ang kadugo at hindi ako. Ayoko na sa huling sandali ay tatanggap ako ng yaman mula sa kan'ya. Hindi ako ang nararapat na humawak ng Hacienda Miraflor dahil wala naman ako sa panahon na binubuo pa lamang ito ng kan'yang ama. Hindi ako bahagi ng hacienda kaya hindi ko lubos maisip na nagawang ipamana sa akin ni Arman ang lahat ng kan'yang ari-arian. Ako na bata pa at walang karanasan sa pagpapatakbo ng isang negosyo. "Sandra, you need to accept it." Nang isang linggo pa ako hinihikayat ni Attorney Sheldon na tanggapin ang pamana ni Arman pero mariin ang pagtanggi ko. Akala ko ba'y ayaw niya sa akin dahil ako ang sinisisi niya sa pagkamatay ng kaibigan niya? Pero bakit narito siya sa aking harapan at nagtatiyagang makiusap sa akin. "Hindi ba't kapag tinanggap ko iyan ay para ko na din pinatuna
Mahirap pagsabayin ang pag-aaral at ang pagtatrabaho sa hacienda.Nagsimula ako sa pinakababa mula sa pagtatanim ng cacao, pag-ani nito at pag-de-deliver sa mga kliyente. Lahat ng ito ay si Mang Carpio ang nagturo sa akin.Pagdating naman sa mga teknikal na bagay ay si Attorney Sheldon ang umalalay sa akin. Labis siyang pinagkakatiwalaan ni Arman dahilan upang sa kan'ya ako ihabilin nito.Tinanggap ko ang responsibilidad bilang bagong tagapamahala ng Hacienda Miraflor. Ayokong sabihin na sa akin na ang kayamanan na iniwan ni Arman, gusto kong itatak sa aking isip na inako ko ito upang mapangalagaan ang hacienda na pinakapinahahalagahan niya.Maluwag na sa loob ko ngayon na akuin ang responsibilidad na naiwan ni Arman.Hindi madali ang pagsisimula ko sa hacienda. Naroon ang pang-aakusang mga titig ng mga trabahador at empleyado."You stole everything that was supposed to be mine! Sa amin ang Hacienda Miraflor. Sigurado akong
Hindi lamang diskarte at talino ang pinabago ni Attorney Sheldon sa akin, maging ang paraan ng aking pananamit ay nag-iba rin.Pinasadahan ko nang tingin ang aking walk-in closet at napahinto sa tapat ng mga nakahilerang damit na pang-opisina. Marami akong biniling mga bagong damit kaya nahihirapan akong pumili kung alin doon.Ang pagsa-shopping lamang kasi ang nagpapawala ng pagod ko mula sa trabaho. Wala akong maraming kaibigan bukod kay Lesie at kay Attorney Sheldon, na maaaring mag-aya sa isang bar o 'di kaya'y outing.Kinuha ko ang pencil cut na light blue skirt at ipinares ito sa puting tank top. Inibabawan ko iyon ng blazer bago bumaba mula sa aking kwarto."Magandang umaga po," bati sa akin ni Kuya Joel, ang dapat sana'y driver ko pero mas madalas nang si tatay ang pinagmamaneho niya ngayon."Nasaan po si tatay?" tanong ko. Palaging wala si tatay dahil kung saan-saan sila nagpupunta ni Vivian. Hindi ko na siya nakakausap man lang kaya sa mg