Ano Ang Kabuuang Kwento Ng Lam Ang Novel?

Nakakatuwang usapan 'to kasi madalas naguguluhan ang mga tao sa mismong anyo ng kuwentong pinagtatanungan nila. Kung ang tinutukoy mo ay ang epikong Ilokano na kilala bilang 'Biag ni Lam-ang', wala talaga siyang 'kabuuang chapters' sa klasikong anyo niya — hindi siya nobela na hinati-hati ng may-akda. Tradisyonal na oral epic ang 'Biag ni Lam-ang', kaya ang pagkakasunod-sunod at haba nito ay nag-iiba-iba depende sa nagkwento o nagrekord. May mga mananaliksik at editor na hinahati ito sa mga seksyon o kabanata para gawing mas organisado sa libro, pero iyon ay editorial na desisyon, hindi orihinal na katangian ng epiko. Bilang nagbabasa at medyo mausisang tagapagtangkilik ng mga lumang alamat, pinapayo ko na tingnan ang particular na edisyon kung gusto mong malaman kung ilang kabanata ang nakalagay sa mismong libro na hawak mo. Ibang edisyon, ibang hati — pero sa pinakapayak, one continuous epic talaga ang tradisyonal na 'Biag ni Lam-ang'.

Nagulat ako nang una kong marinig ang pangalan ni Lam-ang sa klase—kakaibang karakter talaga siya na agad nag-iwan ng impresyon. Siya ang pangunahing tauhan sa epikong Ilokano na 'Biag ni Lam-ang'. Sa simpleng paglalarawan, siya ang bayani ng kwento: ipinanganak na kakaiba, may tapang at lakas na lampas sa karaniwan, at laging handang harapin ang panganib para sa dangal at pamilya. Bilang isang mambabasa na lumaki sa mga kuwentong-bayan, naaaliw ako sa paraan ng pagkukuwento tungkol sa kanya: may halo ng katapangan, pagpapakumbaba, at kahit humor sa ilan niyang pakikipagsapalaran. Hindi lang siya puro lakas—may mga eksenang nagpapakita rin ng pagmamahal at paghahangad, lalo na sa paghaharap niya sa pag-ibig at pagpapanumbalik ng katauhan ng pamilya. Para sa akin, si Lam-ang ay kumakatawan sa uri ng bayani na malapit sa puso ng mga tao: makulay, malakas, at puno ng kuwento na madaling ikwento sa harap ng kalan o habang nagkakasiyahan. Minsan naiisip ko kung bakit nananatili ang kaniyang awit sa alaala: siguro dahil sinasalamin niya ang pangarap ng maraming pamayanan—isang taong handang lumaban para sa tama, umibig nang tapat, at mag-iwan ng alamat na pinapasa-pasa pa rin hanggang ngayon. Sa madaling sabi, si Lam-ang ang sentrong tauhan ng 'Biag ni Lam-ang' at isa sa pinaka-iconic na bayani ng panitikang Pilipino, lalo na ng rehiyong Ilokano.

Tingnan mo, tila walang iisang 'official soundtrack' na kinikilala para sa epikong 'Biag ni Lam-ang' sa buong Pilipinas — at iyon mismo ang nakakainteres! Bilang isang taong mahilig maghukay ng lumang tula at musika, napansin ko na ang epikong ito ay higit na naipapasa sa pamamagitan ng iba't ibang interpretasyon: oral tradition, akdang pampelikula, pagtatanghal sa entablado, at mga radyo o telebisyon adaptasyon. Bawat bersyon karaniwan may kanya-kanyang musikang nilikha — minsan tradisyunal na himig, minsan modernong orchestral score, o folk arrangement gamit ang lokal na melodiya. Kung maghahanap ka ng "official" na album, madalas ang makikita mo ay soundtrack na tumutukoy lang sa partikular na adaptasyon: halimbawa, ang OST ng isang pelikula o recording mula sa isang dula. Ibig sabihin, wala talagang isang pambansang OST na nagsasabing ito ang opisyal na musika para sa buong epiko. Ako mismo, kapag naghahanap ako, sinusuri ko ang credits ng pelikula o dula para malaman kung ang kompositor ba ay gumawa ng original score o simpleng gumamit ng mga tradisyunal na awitin. Ang magandang bahagi nito: maraming makukuhang interpretasyon na makaka-aliw. Mahilig ako maghalo ng lumang Ilocano na kantang-bayan at modernong instrumental para sa sariling playlist — parang ginagawa kong buhay ang epiko sa iba’t ibang mood. Kung gusto mong marinig ang sari-saring tingog ng 'Biag ni Lam-ang', maganda ring silipin ang mga cultural archives at lokal na recording mula sa mga unibersidad at cultural groups, dahil doon madalas may mga perlas na hindi mainstream pero napaka-authentic.

Sumasabog sa isip ko ang mga eksena tuwing nababanggit ang ‘Biag ni Lam-ang’ — hindi lang dahil sa mga pakikipagsapalaran, kundi dahil sa matibay na tema ng pagkakakilanlan at paglalakbay. Sa unang tingin, halata ang tema ng bayani: ang tapang, kapangyarihan, at mga kakaibang karanasan ni Lam-ang habang hinaharap niya ang mga halimaw at bansa. Pero kapag pinagnilayan ko, lumalabas din ang mas malalim na suliranin: ang ugnayan ng indibidwal sa komunidad, at kung paano nasusukat ang dangal ng isang tao sa pamamagitan ng pagmamahal, pakikibaka, at pagtupad sa tungkulin. Ang pag-ibig ni Lam-ang kay Ines at ang paghahanap ng hustisya para sa kanyang ama ay nagpapakita ng temang pamilya, katapatan, at paghihiganti na nagbubukas ng usapan tungkol sa pagiging makabayan at tradisyon. Nakakatuwang isipin kung paano pinagsasama ng epiko ang kababalaghan at makatotohanang damdamin—parang sinasabi nito na kahit ang pinakamalakas sa atin ay kailangan ng ugnayan at pagkilala. Sa huli, naiwan sa akin ang pakiramdam na ang buhay ni Lam-ang ay gabay sa kung paano magbalanse ng tapang at puso sa pagharap sa sariling kapalaran.

Nang una kong mabasa ang mga linya ng 'Biag ni Lam-ang', parang may lumubog at sumiklab sa loob ko — isang halo ng pagtataka at pagkilala. Ang pinakamakabuluhang tema para sa akin ay ang ugnayan ng tao sa kanyang pinagmulan at komunidad: hindi lang si Lam-ang ang bida, kundi ang mga taong bumubuo sa kanyang kuwento — pamilya, kasintahan, kaaway, at ang kalikasan mismo. Ang kanyang mga gawa ay hindi hiwalay sa mga tradisyon at paniniwala ng kanyang bayan; malakas ang pagkapokpok ng oral na paglalahad na nagpapatuloy ng kolektibong identidad. Isa pang aspeto na tumitibay sa tema ay ang konsepto ng kapalaran at pagpipilian. Si Lam-ang ay isinilang na espesyal, may mga kakaibang kapangyarihan at kapalaran, pero hindi lamang siya hinihila ng tadhana — kumikilos din siya, nagmamahal, nagbabantay, at naghihiganti. Nakikita ko rito ang pagsasanib ng mitolohiya at personal na responsibilidad, isang bagay na madalas nating pag-usapan kapag iniisip ang ating sariling lugar sa mundo. Sa huli, ang epiko ay paalala ng kahalagahan ng pag-alala: pag-alala sa pinagmulan, sa mga aral ng nakaraan, at sa wika at ritwal na nagpapanatili ng kultura. Habang nababasa ko pa rin ang iba't ibang bersyon ng 'Biag ni Lam-ang', naiiba-iba ang mga detalye, pero laging lumilitaw ang tema ng pagkakaugnay at pagpapatuloy — at doon ako nananatiling nabibighani at nagpapasalamat sa yaman ng ating panitikang-bayan.

Sa kwento ni Lam Ang, ang mga tauhan ay puno ng kulay at karakter, na nag-aalaga ng isang masaganang mitolohiya mula sa mga tradisyon ng mga Ilokano. Isa sa mga pangunahing tauhan ay si Lam Ang mismo, ang bayaning nagtataglay ng mga kahanga-hangang katangian. Isinilang siya na may kakayahang makipag-usap sa mga hayop at nakakaalam ng mga bagay-bagay na hindi pa nangyayari. Ang kanyang katapangan ay tila galing sa kanyang pinagmulan, isang simbolo ng lakas at talino. Pagkatapos ay nandiyan si Namongan, ang ina ni Lam Ang, na kilala sa kanyang magandang asal at matibay na personalidad. Nakakaakit siya hindi lamang dahil sa kanyang disenyo kundi dahil din sa kanyang mga karanasan sa buhay. Sa kabila ng mga pagsubok, pinanatili niyang matatag ang kanyang pamilya at naging inspirasyon ito para kay Lam Ang. Bilang isang mahalagang tauhan, nandiyan din si Don Juan, ang kanyang ama, na hindi maalala ng kanyang anak sa kanyang batang edad. Si Don Juan ay lumalarawan bilang isang makapangyarihang tao na pinuputok ang swerte at yaman. Ipinakita ni Lam Ang ang pagkilala sa kanyang ama sa kanyang paglalakbay, na nagpapakita kung gaano kahalaga ang pamilya sa kwento. Ang iba pang mga tauhan gaya ng mga kaaway at mga kaibigan ni Lam Ang ay nagbibigay-diin sa kanyang mga pakikipagsapalaran, na nagdaragdag ng lalim sa sulat ng epiko. Ang mga tauhang ito ay nagtutulungan upang mailarawan ang kwento ng karangyaan, pakikilala, at mga pakikipagsapalaran ng isang bayaning nagmula sa iba't ibang siklo ng buhay. Sa huli, ang kwentong ito ay higit pa sa kasaysayan; ito ay tungkol sa pagiging matatag, pagmamahal sa pamilya, at ang pakikipaglaban para sa karapat-dapat na hinaharap.

Nakakatuwa talagang balikan ang kuwento ni Lam-ang at isipin kung sino-sino ang mga gumagawa ng kanyang paglalakbay na napaka-epiko. Sa aking sariling pagbasa ng 'Biag ni Lam-ang', malinaw na sentro talaga ng kuwento si Lam-ang mismo — isang bayani na ipinanganak na tila may kakaibang tadhana: nagsalita agad, may tapang na lampas sa karaniwan, at may mga kakaibang kakayahan na nagpasikat sa kanya bilang pangunahing tauhan. Kasama niya ang kanyang mga magulang na malaking bahagi ng kanyang motibasyon: ang ama niyang si Don Juan, na umalis para mag-alsa at hindi na bumalik; at ang ina niyang si Namongan, na nagdala ng pag-aaruga at ang pakiramdam ng tahanan na pinanghihinanglan ni Lam-ang. Ang pagkawala ng ama ang nag-udyok sa kanya para maglakbay at maghiganti, kaya kitang-kita ang papel ng magulang sa pagbubuo ng kanyang kwento. Hindi rin puwedeng kalimutan ang kanyang tunay na pag-ibig, si Ines Kannoyan — ang babaeng kanyang inibig at nilapitan na may buong tapang at panliligaw. At siyempre, may papel din ang mga kalaban: mga mananakop o mandirigma mula sa ibang grupo (madalas tinutukoy bilang mga Igorot o katulad na tribo sa kuwento) na responsable sa pagkawala ng kanyang ama at nagbigay-daan sa iba pang labanan. Ang mga tapat na hayop niya — ang aso at tandang — pati na rin ang mga mahiwagang bahagi ng kuwento (pagkamatay at muling pagkabuhay) ang nagbibigay ng pambihirang lasa sa epiko. Sa buod, si Lam-ang ang bida, sinusuportahan ng magulang, minamahal ni Ines, at hinahamon ng mga kalaban at kakaibang nilalang — isang cast na sobrang buhay at puno ng kulay na nagpapasaya sa akin tuwing binabalikan ko ang kuwentong ito.

Nakakakilig isipin na ang alamat at epikong tulad ng 'Biag ni Lam-ang' ay hindi galing sa iisang tao lang. Sa totoong buhay, walang kilalang nag-iisang sumulat ng 'Biag ni Lam-ang' dahil ito ay bahagi ng matagal na oral na tradisyon ng mga Ilokano. Ibig sabihin, ipinasa-pasa ito mula sa mga mang-aawit at mananaysay — mga matatanda at alagad ng panitikan sa baryo — hanggang sa ito ay maging isang kilalang epiko sa rehiyon. Habang lumalalim ang pag-aaral, may mga lumang pangalan na lumilitaw sa usapan, tulad ni Pedro Bukaneg na sinasabing may malaking bahagi sa paghulma ng Ilokano bilang panitikan. Maraming iskolar ang nagsasabing mas tama kung ituring itong kolektibong likha: produkto ng komunidad, kultura, at ng mga salaysay ng buhay sa hilaga ng Luzon bago at habang sumasabak ang impluwensyang Kastila. Para sa akin, ang kagandahan nito ay nasa pakiramdam na siya ay “buhay” — nabubuhay dahil iningay ng maraming boses na nag-ambag sa kuwento.