Ano Ang Tema Ng Ang Dalagang Bukid Na Kuwento?

Sobrang malinaw sa aking isipan ang imahe ng kanayunan kapag naiisip ko ang kwento ng 'Dalagang Bukid'. Hindi ito nangyayari sa isang modernong lungsod kundi sa tipikal na baryo ng Pilipinas: malalayong bukirin, bahay-kubo, simbahan sa gitna ng plaza, at palengke kung saan nagtatagpo ang mga tao. Sa mga lumang bersyon o adaptasyon—lalo na noong panahon ng zarzuela at unang mga pelikula—makikita mong ang eksena ay nagpapakita ng buhay-ayon-sa-isan: pang-araw-araw na gawain sa bukid, panliligaw sa ilalim ng buwan, at simpleng kagalakan at problema ng komunidad. Para sa akin, ang setting ay hindi lang background kundi parang karakter din: nagbibigay ito ng tono at gumagalaw bilang salamin ng kulturang Pilipino noong mga unang dekada ng ika-20 siglo. Ang pag-ibig at hamon ng mga bida ay mas nagiging makahulugan dahil sa kontekstong rural—mas malapit ang pamilya, mas matindi ang tsismisan sa plaza, at mas tradisyonal ang mga kaugalian. Kaya kapag tiningnan mo ang 'Dalagang Bukid', isipin mo ang isang maliit na bayan sa Pilipinas kung saan umiikot ang buhay sa agrikultura at komunidad, hindi sa mga kalsada ng Maynila kundi sa payapang tanawin ng probinsya.

Naisip ko na rin kung saan makakahanap ng kopya ng 'Ang Dalagang Bukid' noong una kong narinig ang tungkol dito! Ang klasikong ito ni Hermenegildo Cruz ay medyo mahirap hanapin sa mga physical bookstore, pero nung nag-check ako sa Shopee at Lazada, may mga secondhand copies na available. May nakita akong seller na nag-ooffer ng well-preserved 1970s edition—medyo pricey pero worth it para sa mga kolektor. Kung prefer mo ang digital, baka pwede mong i-try mag-request sa National Library ng Philippines o sa University of the Philippines Press. Minsan kasi nagre-reprint sila ng mga rare titles kapag may demand. Try mo rin magtanong sa mga grupo tulad ng 'Pinoy Rare Books Collectors' sa Facebook; madalas may nagbebenta doon ng vintage Filipino literature.

Sobrang nakakatuwa kapag nababanggit ang 'Dalagang Bukid'—ako mismo agad napupuno ng imahinasyon tungkol sa entablado at musika noong unang bahagi ng ika-20 siglo. Ang orihinal na 'Dalagang Bukid' ay isinulat ni Hermogenes Ilagan, isang kilalang manunulat ng sarsuwela na malaki ang naiambag sa paghubog ng dulaang Tagalog. Hindi lang ito simpleng kwento; sarsuwela ang anyo nito kaya halo ang awit, sayaw, at dula—iyon mismo ang nagpaangat sa anyo at nagpasikat sa palabas sa mga baryo at lungsod. Bilang tagahanga ng lumang Philippine theater, palagi kong iniisip kung paano nag-ugat ang modernong pelikula at teatro mula sa mga gawaing ito. Ang adaptasyon ng 'Dalagang Bukid' sa pelikula noong 1919 ng ilang mga unang filmmaker ay isa ring mahalagang bahagi ng kasaysayan, pero ang pangunahing may-akda ng orihinal na piraso ay si Hermogenes Ilagan—siya ang naglatag ng istruktura at estilo na minahal ng maraming henerasyon.

Tinabi ko ang kape at nagbukas ng lumang talaan—habang umiikot ang isip ko sa pinagmulan ng pelikulang Pilipino, laging lumalabas ang isang pangalan at taon. Ang pelikulang ‘Dalagang Bukid’ unang ipinalabas noong 1919. Madalas itong itinuturing na unang malaking pelikulang ginawa ng mga Pilipino sa ilalim ng direksyon ni José Nepomuceno, at karaniwang binabanggit ang Setyembre 12, 1919 bilang petsa ng opisyal na premiere sa ilang talaan. Bilang tagahanga ng lumang pelikula, nakakatuwang isipin kung gaano kalalim ang naging impluwensya nito: nagmula sa tanyag na zarzuela at nagbukas ng pintuan para sa industriya ng pelikula sa bansa. Marami sa mga material na iyon ay nawala na ngayon, kaya’t ang mga natitirang kasulatan, poster, at paglalarawan lang ang nagbubuo ng imaheng naiwan ng pelikulang iyon. Sa tuwing iniisip ko ang ‘Dalagang Bukid’, nakakaramdam ako ng paggalang sa tapang ng mga unang gumagawa ng pelikula—mga taong nagtayo ng pundasyon para sa mga kwento natin sa sine.

Nakakabighani ang tahimik na umaga sa baryo kapag iniisip ko ang kwento ng ‘Dalagang Bukid’. Sa aking pag-intindi, umiikot ito sa isang dalagang lumaki sa bukirin — mabini, masipag, at may dalang walang kapantay na pag-asa para sa kanyang pamilya. Bata pa lang siya ay pinakiring ang tradisyon: pag-aaruga sa mga magulang, pagsunod sa mga alituntunin ng komunidad, at pananatili sa purong imahe ng kabayanan. Habang umuunlad ang kwento, may papasok na pag-ibig — isang binatang simpleng galing rin sa paligid, tapat at nagmamahal nang hindi hamak. Dito pumapasok ang tensyon: may hadlang mula sa mga opinyon ng kapitbahay, posibleng alitang pampamilya, o mga pribilehiyo ng mas mayamang lalaki na gustong magpakasal sa dalaga. Nakikita ko rito ang banggaan ng personal na kagustuhan at ng inaasahan ng lipunan. Sa dulo, maaaring magtapos ang nobela sa sakripisyo o sa tagumpay depende sa bersyon: minsan nakakamit ang ligaya at kasal; minsan naman mananahan ang aral na ang pagiging tapat sa sarili ay may kapalit. Para sa akin, pinakamaganda sa ‘Dalagang Bukid’ ang pagbibigay-diin sa simpleng kabutihan at sa mga suliraning universal ng pag-ibig at tungkulin, na parang laging may hangin ng nostalgia sa likod ng bawat eksena.

Nakakatuwang mag-research tungkol sa mga lumang film posters, lalo na pag usapan ay ’Dalagang Bukid’—para sa akin, isa ‘must-see’ sa mga pambansang archive. May mga tala na ang orihinal na materyal ukol sa pelikulang ito ay napakahalaga at napakahirap matagpuan; karaniwan, ang mga tunay na poster na mula sa unang mga dekada ng pelikulang Pilipino ay nasa koleksyon ng mga pambansang institusyon. Halimbawa, makakahanap ka ng mga orihinal o napreserbang poster sa mga lugar tulad ng National Library of the Philippines o sa Film Archive na pinamamahalaan ng Film Development Council; minsan din silang itinatanghal sa mga espesyal na exhibit ng mga museum ng pelikula. Bilang isang medyo masugid na tagahanga at nagbabasa ng mga catalog ng koleksyon, napansin ko rin na maraming orihinal na poster ang nasa kamay ng mga pribadong kolektor—may mga lumalabas sa auction at exhibitions paminsan-minsan. Kung naghahanap ka ng image o reproduction, maraming pambansang archive ang may digitized scans na available online o sa reading rooms nila; pero ang very first original physical poster ng ’Dalagang Bukid’ ay bihira talaga, kaya kapag nakita mo ito sa exhibit, huwag palampasin—madalas may kasamang historical notes na mas nagpapalalim ng appreciation mo sa pelikula.

Tuwing naiisip ko ang imahe ng dalagang bukid, umaalala ako ng mga kuwentong pinapasa-pasa ng lola habang naglalatag ng banig sa hapon. Ang terminong ‘dalagang bukid’ hindi lang isang literal na imahe ng batang babae mula sa probinsya — ito ay naging simbolo sa kulturang Pilipino: pagkabiro ng kalinisan, kabaitan, at pagkaalalay sa pamilya. Ang pelikulang ‘Dalagang Bukid’ bilang isang maagang gawain sa sinehan ay tumulong maglatag ng visual na template kung paano natin tinitingnan ang rural na kagandahan at ang ideyal ng dalaga sa pambansang imahinasyon. Sa personal, nakita ko rin kung paano napasok ang trope na ito sa musika, panitikan at pati na rin sa pagdiriwang ng baryo — mula sa kundiman hanggang sa mga pista. Nagbubunga ito ng positibong nostalgia pero may kasamang pagtatangkang gawing simple ang mas kumplikadong realidad ng kababaihan at ng buhay probinsya. Minsan nakakatuwang balikan, pero bilang tagahanga ng lumang pelikula at tula, alam ko ring may kailangang baguhin sa paraan ng paghawak natin sa karakter na ito. Kaya ngayon, mas interesado ako sa mga reinterpretasyon: mga awit at pelikula na hindi lang nagrereklamo sa romantikong imahe kundi nagbibigay-diin sa kalakasan, pangarap at sakripisyo. Ang dalagang bukid ay patuloy na buhay sa ating kultura — umaangkop, nasusuri, at pinupunas depende sa panahon. Sa huli, nakakaantig pa rin siya sa puso ng maraming Pilipino, kasama ang akin.

Ang may-akda ng nobelang 'Ang Dalagang Bukid' ay si Urbana at Feliza. Ang akdang ito ay isa sa mga unang nobelang Tagalog na nailathala noong 1917, at naglalarawan ng buhay at kultura ng Pilipinas noong panahon ng Amerikano. Ang kwento ay umiikot sa dalawang magkapatid na babae, si Urbana na moderno at si Feliza na mas tradisyonal, na sumasalamin sa pagbabago ng lipunan noong panahong iyon. Ang nobelang ito ay hindi lamang isang simpleng love story kundi isang social commentary din. Nakakatuwang basahin kung paano nito ipinakikita ang paghahalo ng tradisyon at modernidad. Para sa akin, isa itong mahalagang bahagi ng ating literary history na dapat bigyang-pansin ng mga mahilig sa literatura.