Paano Gumawa Ng Sariling Kandila Sa Patay?

Nagsisilbing simbolo ng ilaw sa dilim, ang mga kandila sa patay ay mayroong malalim na koneksyon sa ating emosyon. Sa bawat pagliyab ng apoy, tila ba may kasamang mga alaala at damdaming bumabalik mula sa mga pagkakaibigan at pamilya na mayroon tayo. Kapag may nagliliyab na kandila, ito'y hindi lamang nagsisilbing saksi sa paglisan ng isang mahal sa buhay kundi nagsisilbing ilaw na nagbibigay-daan sa atin upang muling balikan at pahalagahan ang mga ngiting iwan ng taong iyon. Halimbawa, sa bawat pagbibigay ng kandila sa isang lamay, may kasamang pagninilay sa mga magagandang alaala na sama-samang ninanamnam mula sa mga alaala ng bata pa tayo, kung kailan ang mga tawanan ay tila walang hanggan at ang mga problema ay tila walang kakayaning salik sa ating mga ugnayan. Kadalasan, ang mga tao ay lumalapit sa mga kandila bilang isang paraan upang ipahayag ang kanilang mga damdamin na mahirap ipakita. Ang kahulugan ng pagkasunog ng kandila para sa mga yumaong mahal sa buhay ay tila pakikipag-usap sa kanila mula sa ating puso. Bawat sulong ng apoy ay maaaring kumatawan sa sakit ng pangungulila, ngunit sa likod nito, may pag-asa at pagninilay sa mga aral na natutunan mula sa kanilang buhay. Ang simpleng pagsindi ng kandila sa isang tahimik na sulok ay naging seremonya ng pag-alala, pagtatangi, at paggalang. Sa mga pagkakataong iyon, ang mga kandila ay nagiging mga gabay na ilaw na nagbibigay-daan sa atin upang mailabas ang lahat ng mga damdaming nakatago. Sa mga kulto at tradisyon, ang mga kandila ay may simbolikong gampanin na nag-uugnay sa ating nakaraan at sa kasalukuyan. Ang bawat pagdain at pag-ikot ng kandila ay tila isang sayaw sa pagitan ng mundong ito at ng susunod. Ang mga ito ay nagiging tulay na umaabot sa mga alaala na humuhugot ng tamang damdamin. Kaya't sa tuwing may nag-aalay ng kandila sa patay, hindi lamang ito simpleng tradisyon kundi isang paraan ng pagsasama-sama ng mga damdamin, alaala, at mga aral na iniwan sa atin. Napakapayak ngunit mahalaga ang layunin — upang tuparin ang ating pagnanasa na makipag-ugnayan at balikan ang mga ngiti, tawa, at aral na ipinamigay ng mga mahal sa buhay. Sa huli, ang mga kandila sa patay ay mga alaala na may buhay, naglalaman ng damdami ng pagmamahal, at puno ng kasaysayan. Habang nanonood tayo sa kanilang apoy na mahina ngunit matatag, tila ba nagbibigay ito sa atin ng kakaibang ginhawa, isang paalala na maaaring hindi natin sila makapiling, ngunit mananatili silang buhay sa ating mga puso, alaala, at mga simpleng nagliliyab na ilaw.

Isang napaka-mapaghamong tanong ang tungkol sa simbolismo ng kandila sa mga tradisyon ng paggunita sa mga yumao. Para sa akin, ang kandila ay may malalim na halaga. Sa maraming kultura, ang pagkakaroon ng kandila sa tabi ng mga alaala ng mga pumanaw ay kumakatawan sa ilaw sa gitna ng kadiliman. Isipin mo, sa isang tahimik na gabi ng pagdiriwang, ang isang maliwanag na kandila ay parang sagisag ng kaluluwa na naglalakbay mula sa mundong ito patungo sa susunod. Parang nagpapakilala ito ng pag-asa sa kabila ng kalungkutan. Sa iba naman, ang pagtuloy ng pag-ilaw ng kandila ay maaaring simbolo ng pagtanggap—na sa kabila ng pagkawala, dala pa rin natin ang kanilang alaala. Paano kaya, sa mga tradisyon, ang pag-apuhap ng kandila, ang pag-iilaw nito at ang kasamang mga panalangin ay tila nagiging daan para sa mga nakikisalamuha, na nagpapaalala sa atin na tayo ay hindi nag-iisa sa ating pagdadalamhati? Pati na rin sa iba't ibang relihiyon, nakikita natin na ang mga kandila ay ginagamit sa mga seremonya ng pagdiriwang, pagpapala, o pagninilay, nagpapalitaw ng kahalagahan nito sa ating espiritwal na paglalakbay. Kaya't sa ganitong mga konteksto, lalo na kapag tayo’y nagdadalamhati, ang pagbigkas ng mga alaala sa paligid ng isang mahinang liwanag ng kandila ay nagbibigay-diin sa pagsasama-sama bilang isang komunidad ng mga mahal sa buhay. Saksi sa ating mga puso at pagsasaluhan, ito ang isang simbolo ng pag-asa na patuloy na naglalakbay kahit sa mga oras ng lungkot.

Ang simbolismo ng kandila sa mga patay ay tila hindi maiiwasan sa maraming kultura at tradisyon sa buong mundo. Sa tuwing makikita mo ang mga kandilang nagliliyab sa isang simbahan o sa isang memorial, mayroon tayong naiisip na koneksyon sa mga mahal sa buhay na umalis na. Ang mga kandila, sa kanilang simpleng anyo at liwanag, ay nagsisilbing alaala at tanda ng paggalang. Sinasagisag nito ang ating pagnanais na ilawan ang kanilang landas patungo sa kabilang buhay. Sa tindi ng dilim na dulot ng pagkawala, ang ilaw ng kandila ay tumutulong sa atin na makahanap ng pag-asa at kapanatagan. Ang paggamit ng mga kandila at ang kanilang mga kahulugan ay madalas na naaayon sa mga paniniwala tungkol sa buhay at kamatayan. Halimbawa, sa mga seremonyang pampaniniwala, sinasabing ang pagsisindi ng kandila ay nagbibigay daan sa mga espiritu ng mga namayapa na makapunta sa ating mundo. Tinutularan ito ng mga tao sa iba't ibang ritwal, na ang ilan ay nagmumula sa mga tradisyon ng Katolisismo o ng mga katutubong relihiyon. Sa mga kultura, ang mga ritual tulad ng pagtatalaga ng kandila sa mga puntod o pag-iilaw ng kandila sa mga espesyal na araw ng paggunita ay nagpapakita ng ating pagnanais na maipagpatuloy ang koneksyon sa mga mahal sa buhay. Naniniwala ang marami na sa oras na magsindi tayo ng kandila, ang ating mga saloobin at dasal ay umabot sa mga kaluluwa ng ating mga yumaong mahal sa buhay. Sa karanasan ko, ang pagkakaroon ng kandila sa bawat paggunita sa mga mahal na namayapa ay nagbibigay ng isang espasyong tahimik upang magmuni-muni at alalahanin ang lahat ng magagandang alaala. Ibang-iba ang atmospera sa mga ganitong pagkakataon. Mas nakakatulong ang liwanag ng mga kandila upang tayo ay lumikha ng isang mas personal na koneksyon sa mga taong nawala. Minsan, ang mga alaala ay tila nagiging mas maliwanag sa ilalim ng liwanag ng mga kandila—parang nababalik tayo sa mga panahon ng saya at tawanan sa kanilang piling. Sa huli, ang mga kandila ay higit pa sa materyal na bagay; intrinsic ito sa ating emosyon at sa ating pangangailangan na makipag-ugnayan, kahit sa mga panibagong anino.

Isang kamangha-manghang aspeto ng kultura na madalas na pumapasok sa ating mga pag-iisip ay ang paggamit ng kandila, lalo na sa konteksto ng mga pag-alala sa mga namatay. Sa ilang mga bansa, ang mga kandila ay may espesyal na kahulugan at simbulo na lumalampas sa simpleng ilaw; ang mga ito ay nagiging bahagi ng tradisyonal na ritwal at paggalang. Sa mga bansa tulad ng Mexico, ang pagdiriwang ng 'Día de los Muertos' ay punung-puno ng makulay na dekorasyon, kasama ang mga kandilang ilaw na nagsisilbing gabay para sa mga kaluluwa ng mga yumaong mahal sa buhay. Tuwing ika-2 ng Nobyembre, kaya napapalakas ang diwa ng selebrasyon, hindi ito isang malungkot na okasyon kundi isang pagkakataon upang magtipon ang mga pamilya at mag-alay ng mga alaala sa kanilang mga mahal sa buhay. Ang mga kandila dito ay sumasagisag ng liwanag at pag-asa, na nagbibigay daan upang muling makasama ang mga kaluluwa sa mga oras ng kasiyahan at pagmumuni-muni. Samantalang sa ibang bahagi ng mundo, gaya ng sa maraming bahagi ng Europa, ang paggamit ng kandila sa mga libingan ay maaaring mag-iba. Halimbawa, sa mga bansa tulad ng Poland, ang sinasariwa ang Araw ng mga Banal at Araw ng mga Patay sa pamamagitan ng pagdaraos ng mga misa at pag-iilaw ng mga kandila sa mga sementeryo. Ang mga ito ay simbolo ng panalangin at pagbibigay pugay, nilalayong ipakita ang ating patuloy na pagmamahal at suporta sa mga yumaong ngayon. Ang mga puting kandila, na kadalasang ginagamit, ay kumakatawan sa kalinisan at katahimikan, na nagbibigay ng mas tahimik na damdamin sa mga pamamaraan ng paggunita. Para naman sa mga bansang Asyano tulad ng Japan, ang mga tradisyunal na ritwal ng pag-alala sa mga namatay ay naglalaman din ng paggamit ng mga kandila. Sa panahon ng Obon, isang piyesta ng pag-alala sa mga ninuno, ang mga tao ay nag-aalay ng mga kandila sa mga altar sa kanilang mga tahanan at sa mga libingan. Ang mga kandila ay nagiging simbolo ng pagbabalik ng kaluluwa sa mundo ng mga buhay para sa isang panahon. Isa itong pagkakataon upang ipakita ang paggalang at pagmamahal sa mga nauna sa kanila, na pinapadalisay ang damdamin ng pagkakaugnay na kinikilala sa bawat pamilya. Tila ang mga kandila, saan mang panig ng mundo ay nagdadala ng ilaw sa usaping may kinalaman sa kamatayan—isang reminiscence ng ating mga alaala. Ang bawat kulay, ang bawat apoy, at ang bawat matematika ng kung paano at kailan ito ginagamit ay nagbibigay ng mas malalim na pang-unawa sa mga pagkakaiba-ibang pananaw sa kamatayan at sa pagkamatay. Sa huli, sa kabila ng pagkakaiba-iba sa kultura, ang kailangan ng tao para sa pagbibigay ng salamin sa kasaysayan ng kanilang mga mahal sa buhay ay pareho, kaya't patuloy ang pagyakap sa mga tradisyon tulad ng paggamit ng mga kandila.

Huwag palampasin ang ilan sa mga pinakasikat na kanta na tumatalakay sa temang kandila sa patay. Ang mga ito ay kadalasang may malalim na mensahe at nagpapahayag ng damdaming mahirap ipahayag sa mga salita. Isa sa mga pinaka-kilala ay ang 'Tadhana' ni Up Dharma Down. Sa kantang ito, ang imahe ng kandila ay simbolo ng pagbabalik tanaw sa mga alaala ng mga mahal sa buhay na pumanaw na. Ito ay nagdadala ng hindi maiiwasang lungkot ngunit may dalang pag-asa at pag-alala. Ang pag-candle light vigil o mga seremonya kung saan nag-aalay ng kandila para sa mga namayapa ay karaniwang pangyayari sa mga komunidad, kaya naman talagang nakakahanap ito ng echo sa mga puso ng nakikinig. Hindi rin mawawala ang kanta ni Sponge Cola na 'Jeepney.' Sa bawat liriko, madalas na isang simbolo ng pag-asa at magkasamang alon ng emosyon ang dala ng mga kandila sa mga sitwasyong ito, gamit ang walang kapantay na mensahe tungkol sa ating paglalakbay sa buhay at kamatayan. Ang tema ng pagkawala ay nakadikit sa tono ng kanilang musika. Kasama ng mga guniguni, nag-aalay tayo ng ilaw mula sa mga kandila hindi lang bilang simbolo ng alaala kundi bilang simbolo ng pag-asam na makita ang mga mahal sa buhay na nawala na. Mayroong isang kanta na marahil hindi alam ng karamihan ngunit napaka-espesyal ito: ang 'Sa Kanya' ni Regine Velasquez. Ang mga liriko nito ay tila nananawagan at nag-uugnay sa lumipas na mga pagkakataon kasama ang mga pumanaw. Alam kong tayong lahat ay nakaranas na umiyak habang pinapakinggan ito, habang nakatutok tayo sa isang kandilang naglalagablab. Ang simbolismo ng kandila bilang gabay sa madidilim na gabi ay isang bagay na tila kinakailangan natin lalung-lalo na sa mga panahong ang puso natin ay nababalot ng pananabik o lungkot. Sa mga sariwang alaala ng mga mahal sa buhay, hindi natin maiwasang maging emosyonal sa mga kanta ukol dito. Ang mga kanta mismo ay tila mga ilaw mula sa mga kandila, nag-aalok ng gabay sa madidilim na mga sandali. Ang mga ito ay hindi lamang mga tunog kundi mga alaala, pagninilay-nilay, at pag-asa. Kaya't sa susunod na makinig ka sa isa sa mga kantang ito, hayaan mong muling magbukas ang mga alaala, at kasama ng mga kandila, ipagdiwang ang kanilang buhay sa isang espesyal na paraan na umaabot kahit sa likod ng mga ulap na bumabalot sa atin.

Isang magandang aspeto ng mga tradisyon sa libing ay ang mga kandila na ginagamit para sa mga yumaong mahal sa buhay. unang-una, ang mga puting kandila ay talagang sikat dahil kadalasang itinuturing silang simbolo ng kalinisang espiritu at pag-asa. Sa mga pagdiriwang ng kanilang buhay, ang mga puting kandila ay nilalagay sa tabi ng mga bibilhin sa misa o sa libingan bilang tanda ng pagmamahal at pag-alala. Napaka simboliko nito, at para sa akin, nararamdaman ko na ang pagaalay ng liwanag ay nagbibigay ng kaaliwan hindi lamang sa mga naiiwan kundi pati na rin sa kaluluwa ng pumanaw. Sa ibang banda, likas na ginagabayan ng mga itlog ang mga relihiyosong tradisyon, kaya ang mga kandilang may kulay na itim at asul ay ginagamit din. Ang itim na kandila, na karaniwang ginagamit upang ipakita ang kalungkutan, ay nag-uugnay sa mga pagdaramdam ng mga naulila. Minsan, ang mga asul na kandila ay ginagamit upang ihandog ang kapayapaan sa kaluluwa ng mga yumaong mahal sa buhay. Ang mga kulay na ito ay talagang may nakakaantig na simbolismo sa mga tao, at bawat isa ay puno ng emosyon at pagninilay. Huwag kalimutan ang mga espesyal na kandila na may mga imahen o simbolo, kadalasang ginagawa ng mga pamilya upang makatulong sa kanilang proseso ng pagdadalamhati. Sa mga sitwasyong ito, makikita mo na may mga kandila na may mga islogang Panalangin o mga debotasyong nakaukit. Kapag nakita mong nakapaligid ang mga ganoong kandila, nagbibigay iyon ng kahulugan sa mga tradisyonal na ritwal. Ang bawat uri ng kandila ay may lugar at dahilan sa ating pagsalubong sa mga buhay ng mga yumaong mahal sa buhay.

Nakakatuwang isipin kung gaano karami kaming natutunan mula sa mga lolo at lola kapag tungkol sa mga pamahiin tungkol sa patay — para sa akin ang pinakakilalang salita rito ay 'pagpag'. Natatandaan ko pa noong bata pa ako, pagkatapos ng lamay, pinipilit ako ng tiyahin na maglakad muna sa ibang ruta bago umuwi; bawal daw diretso dahil baka may sumunod na kaluluwa. Ang konsepto niya ay simple pero matindi: para 'hindi sumama' ang espiritu, kailangang 'pagpag' — literal na pag-alis ng amoy o bakas ng lamay sa iyong sarili at sa mga damit mo bago pumasok sa bahay. Bukod sa 'pagpag', malakas din ang paniniwala tungkol sa panahon ng paglalakbay ng kaluluwa. Maraming pamilya ang sumusunod sa 'siyam na araw' at 'apatnapung araw' bilang mga mahalagang marker — may mga ritwal, misa, at pagdalaw sa puntod. Sa probinsya, sinasabing mas aktibo ang paligid ng bahay sa mga unang araw; kaya may mga payo tulad ng hindi pag-iwan ng salamin nang nakabukas, o hindi paglabas ng bahay ng mag-isa sa gabi kapag may sariwang lamay. Hindi pantay-pantay ang mga detalye depende sa rehiyon: sa Ilocos may iba, sa Mindanao iba ang tono, pero iisa ang sentro — respeto at pag-iingat. Humahalong takot at paggalang ang mga pamahiin na ito, at kahit na hindi ako palaging naniniwala sa literalidad, makikita ko na binibigyang-daan nila ang proseso ng pagluluksa at ang pagkakaisa ng pamilya sa panahon ng pamamaalam.

Tila ba nakakabit sa atin ang mga pamahiin tungkol sa patay, at hindi lang dahil gusto nating kakaiba—para sa pamilya ko, ito ay paraan ng paggalang at paghawak sa kawalan. Naobserbahan ko na halos lahat ng kultura sa Pilipinas ay may halong lumang paniniwala at bagong relihiyon; bago pa man dumating ang mga Kastila, may animism na ang mga ninuno natin—pinaniniwalaang may espiritu ang mga bagay at lugar—kaya't natural lang na magkaroon ng ritwal kapag may yumao. Habang lumaki, paulit-ulit kong narinig ang mga payo na parang checklist: huwag mag-pagpag para hindi madala ang kaluluwa sa bahay, huwag magbabaraka kapag may lamay sa gabi, at iwasan ang paglaro sa mga bagay na iniuuwi mula sa lamay. Sa paningin ko, nagbibigay ang mga ito ng kontrol sa isang bagay na napakalaki at nakatatakot—ang kamatayan. Para sa mga nagdadalamhati, ang konkretong hakbang ay nakakabawas ng kaguluhan ng damdamin; may ritual, may sinasabi, may gawain. Mayroon ding social function ang mga pamahiin: pinananatili nito ang respeto sa mga nakatatanda at pinapahalagahan ang kolektibong pag-iingat. Sa mga probinsya lalo na, ang pagsunod sa mga ito ay tanda ng pagiging mabuting kapitbahay at ng pakikilahok sa komunidad. Kahit na sceptical na ako minsan, nakikita ko pa rin kung paano nagbibigay ng aliw at kahulugan ang mga pamahiin kapag may yumao—hindi lang takot, kundi pagnanais ding alagaan ang alaala ng mahal sa buhay.