Paano Gumawa Ng Sariling Kandila Sa Patay?

Tila ba nakakabit sa atin ang mga pamahiin tungkol sa patay, at hindi lang dahil gusto nating kakaiba—para sa pamilya ko, ito ay paraan ng paggalang at paghawak sa kawalan. Naobserbahan ko na halos lahat ng kultura sa Pilipinas ay may halong lumang paniniwala at bagong relihiyon; bago pa man dumating ang mga Kastila, may animism na ang mga ninuno natin—pinaniniwalaang may espiritu ang mga bagay at lugar—kaya't natural lang na magkaroon ng ritwal kapag may yumao. Habang lumaki, paulit-ulit kong narinig ang mga payo na parang checklist: huwag mag-pagpag para hindi madala ang kaluluwa sa bahay, huwag magbabaraka kapag may lamay sa gabi, at iwasan ang paglaro sa mga bagay na iniuuwi mula sa lamay. Sa paningin ko, nagbibigay ang mga ito ng kontrol sa isang bagay na napakalaki at nakatatakot—ang kamatayan. Para sa mga nagdadalamhati, ang konkretong hakbang ay nakakabawas ng kaguluhan ng damdamin; may ritual, may sinasabi, may gawain. Mayroon ding social function ang mga pamahiin: pinananatili nito ang respeto sa mga nakatatanda at pinapahalagahan ang kolektibong pag-iingat. Sa mga probinsya lalo na, ang pagsunod sa mga ito ay tanda ng pagiging mabuting kapitbahay at ng pakikilahok sa komunidad. Kahit na sceptical na ako minsan, nakikita ko pa rin kung paano nagbibigay ng aliw at kahulugan ang mga pamahiin kapag may yumao—hindi lang takot, kundi pagnanais ding alagaan ang alaala ng mahal sa buhay.

Madalas akong bumabalik sa unang taludtod ng isang pirasong pampanitikan na tunay na gumulat sa modernong tula: ang seksyong ‘The Burial of the Dead’—na isinulat ni T. S. Eliot at bahagi ng mas malawak niyang obra na ‘The Waste Land’ na nailathala noong 1922. Sa tagpuang iyon nagsimula ang buong himig ng pagkawalang-katiyakan, mula sa siklo ng panahon hanggang sa pagliitim ng pag-asa; kilala ang unang linya na "April is the cruellest month" bilang isang pintig ng panibagong pananaw sa tradisyonal na romantisismo. Nagtataka ako kung bakit ang pagsasalin sa Filipino—na kadalasang tinatawag na ‘Burol ng Patay’ sa ilang antolohiya—ay nagdudulot ng ganitong malamig ngunit malalim na damdamin. Hindi lang ito historikal na piraso; isang kaleidoscope ng mitolohiya, relihiyon, at personal na pagkawasak. Sa mga panahon kapag naghahanap ako ng tula na magugulo ang isip ko sa mabuting paraan, palagi kong binabalik ang seksyong ito—parang lumang kaibigan na puno ng hiwaga at aral.

Nakakapanabik talagang pag-usapan ang paksang ito — nariyan ang kakaibang halo ng kasaysayan at kababalaghan kapag lumalapit ka sa mga burol ng patay o 'kofun'. Personal, madalas akong naaakit sa mga anime na may temang lumang libingan dahil ramdam mo agad ang sinaunang presensya: hindi literal na maraming anime ang naka-base lang sa isang burol, pero marami ang gumagamit ng mga kofun bilang sentrong simbolo o setting para sa mga espiritu at alamat. Halimbawa, madalas na lumabas ang mga ganoong elemento sa 'GeGeGe no Kitaro' kung saan naglalaro ang serye sa folklore at mga lumang libingan bilang pinto para sa mga yokai. Sa mas poetic na paraan naman, ang 'Mushishi' ay may mga episode na tumatalakay sa mga sinaunang lugar at kung paano nagtatabi ang lupa ng mga memorya at kababalaghan. Mayroon ding mga eksena sa 'Inuyasha' at 'Dororo' na nakakabit sa lumang kabundukan o libingan bilang pinagmumulan ng sumpa o lihim. Kung trip mo ang kombinasyon ng archaeological vibe at supernatural, hanapin mo ang mga episode o arko ng mga seryeng ito na tumatalakay sa lumang kabihasnan—iba ang dating kapag alam mong totoong pinagmulan ng inspirasyon ang mga kofun. Sa huli, mas masarap panoorin kapag alam mong may real-world na kasaysayan na nakakabit sa kababalaghan sa screen.

Tila ba ang pinaka-matibay na teorya tungkol sa ‘Burol ng Patay’ ay yung nagsasabing hindi ito simpleng lugar kundi isang uri ng purgatoryong nabuo mula sa kolektibong alaala at pasakit ng mga nasawi. Nakikita ko ito bilang isang emosyonal na ecosystem: bawat lapak ng lupa, bawat bitak sa lapida at paulit-ulit na mga anino ay representasyon ng hindi natapos na kwento. Sa maraming eksena, may mga tauhan na biglang nakakaramdam ng deja vu o nakakakita ng mga bagay na tila pamilyar — malinaw na sinasabi ng naratibo na may memorya ang lugar na iyon. May mga palatandaan din: paulit-ulit ang motifs tulad ng mga sirang relo, mga puting paru-paro, at mga pangalan na nawawala sa listahan kapag nagiging komportable na ang isang karakter. Para sa akin, ang pinaka-malakas na ebidensya ay kapag nagkakaiba-iba ang topograpiya depende sa mga emosyong nararamdaman ng mga karakter — parang buhay ang lupa at nag-react ito sa pananabik, pagdadalamhati, o pagtatangka ng mga buhay na ayusin ang kanilang mga kasalanan. Hindi lang ito horror set-piece; ito ay moral arena. Personal na iniisip ko na ang teoryang ito ang tumitimo dahil nag-uugnay ito ng lore sa theme ng healing at guilt. Mas masakit kaysa sa simpleng jump scares: hinihingi nito sa audience na magmuni-muni tungkol sa kung paano ang kolektibong kalungkutan ay nagiging isang lugar, at kung paano natin haharapin yung mga multo natin.

Naku, sobrang saya ko nang makita ko yung limited edition ng ‘Burol ng Patay’ live sa isang pop-up stall — akala ko pagkaraan lang ng ilang araw mawawala na talaga. Noon, nabili ko siya diretso sa official publisher booth sa Komikon; madalas unang lumalabas ang ganitong limited runs sa mga conventions o pop-up events dahil doon nila gustong i-target ang hardcore fans. Bukod sa conventions, ang unang lugar na nire-review ko palagi ay ang opisyal na website o Instagram ng publisher dahil kadalasan may pre-order announcements at links doon para sa limited editions. Kung hindi ka maka-attend ng event, subukan mong mag-check sa major local retailers tulad ng ‘Fully Booked’ o ‘National Book Store’ online at physical stores; minsan kumokonsign ang publisher sa kanila. Sa online marketplaces naman, nag-iingat ako at binabantayan ang Shopee, Lazada, at Facebook Marketplace pero lagi kong hinihingi ang clear photos ng serial number o certificate of authenticity bago bumili. Tip lang mula sa akin: mag-subscribe sa mailing list ng publisher at i-follow ang mga kolektor sa Twitter o Instagram para sa restock alerts. Kapag bumili ka second-hand, hilingin ang close-up photos ng spine, inner pages, at anumang unique seal — use your gut para umiwas sa pekeng kopya. Mas madali kapag handa kang maghintay at mag-alerto — nagkakahalaga talaga ang tiyaga pag limited edition.

Sobrang saya kapag natuklasan ko kung paano maglaro sa mga scent notes—at oo, possible gumawa ng kandila na may amoy alimuom na natural tunog at hindi nakakasama. Una, isipin ang alimuom bilang kombinasyon ng 'damp earth', 'moss', at medyo leather-y o woody base; hindi ito basta isang oil lang, kundi layering ng ilang fragrance oils para makuha ang depth. Maghanda ng wax (mas gusto ko ang soy-coconut blend dahil maganda ang cold at hot throw), tamang wick para sa laki ng lalagyan, thermometer, timbangan, at fragrances na approved para sa candle use. Sa praktika, mag-combine ako ng mga base notes tulad ng vetiver o patchouli, at oakmoss o labdanum para sa damp, resinous na karakter; dagdagan ng mid notes gaya ng green leaves o tobacco para may katawan; konting 'petrichor' o 'damp earth' fragrance oil para sa pinaka-specific na alimuom vibe. Sukatin ang fragrance load by weight—karaniwan 6–10% ng wax weight; para sa ganitong malakas pero natural na scent, nagsisimula ako sa 8%. Tunawin ang wax hanggang sa rekomendadong temp (karaniwan 70–80°C), i-cool ng bahagya sa pour temp (madalas 55–65°C), ihalo ang fragrance ng maayos mga 1–2 minuto, at dahan-dahang ibuhos. Huwag gumamit ng totoong amag o anumang biological material para sa amoy—delikado at hindi dapat sinusunog. Mag-cure ng kandila ng 48 oras hanggang isang linggo bago itesting ang burn (para mas lumabas ang hot throw). Testin ang maliit na batch muna; i-adjust ang blend at load hanggang makuha mo ang tamang 'alimuom' na hinahanap mo. Ako, laging nag-eeksperimento sa maliit para hindi masayang materyales at para perfect na yung vibe bago gumawa ng mas malaking batch.

Ang araw ng patay ay isang napakahalagang pagdiriwang sa kulturang Pilipino at puno ng simbolismo. Isang pangunahing simbolo na madalas na ginagamit ay ang ‘kalabasa’. Karaniwang ito ay nakatutok sa mga tradisyonal na pagkaing kanilang inihahanda, tila pumapahiwatig ito ng kasaganaan at masaganang pagtanggap sa mga namayapa. Sa mga altar, makikita rin ang ‘candles’ na sinisindihan bilang simbolo ng ilaw at gabay para sa kanilang mga kaluluwa na naglalakbay. Sinasamba ito ng mga tao hindi lamang bilang pag-alala, kundi bilang simbolo ng pag-asa at pagmamahal sa kanilang mga yumaong mahal sa buhay. Kung may mga bulaklak namang nakalagay, lalo na ang ‘marigold’ o ‘cempasuchil’, ito ay may pananaw sa pagdasal at pagsamba. Ang mga dahon at petalya ng bulaklak na ito ay may simbolo ng paglisan at pag-alis ng mga kaluluwa papuntang paraiso. Kadalasang ang mga bulaklak na ito ang nagbibigay pagkakakilanlan sa mga namayapang espiritu. Sa bawat simbolo, may kwento ito ng pagmamahal at pag-alaala, kaya naman ang araw ng patay ay puno ng kahulugan at pagninilay-nilay. Ang pagsasama-sama ng pamilya sa mga ganitong okasyon ay talagang nagbibigay ng damdamin ng pagkakaisa at respeto. Minsan, nakaka-inspire talaga na marinig ang mga kwentong hatid ng mga matatanda tungkol sa kanilang mga yumaong kamag-anakan, na ikinuwento sa tabi ng mga altar. Higit pa sa pagkakaroon ng magarbong paghahanda, nakakaantig ang kanilang mga alaala na muling isipin. Parang ang bawat simbolo ay nagdadala sa atin pabalik sa mga nakaraang alaala, na puno ng tawa at lungkot. Sa bawat taon, nagiging ritwal ito na nagbibigay ng bagong pag-asa at pagkakataon na ipakita ang ating pagmamahal sa mga yumaong mahal sa buhay. Bilang isang masugid na tagahanga ng kultura, napaka-nakapagbigay ng bagong pananaw ang mga simbolo sa ‘Araw ng Patay’. Nakaka-engganyong isipin kung paano hindi lang ito ang dahilan upang alalahanin ang mga namayapa, kundi isang pagdiriwang ng buhay na kanilang iniwan. Ang pagkakaalam sa dahilan at kahulugan ng bawat simbolo ay nagpapaalala sa akin sa halaga ng pamilya at tradisyon. Ang ganitong pagdiriwang ay dapat ipagpatuloy at ipasa-generasyon, upang ang mga alaala at pagkakaisa ay hindi malimutan.

Wow, ang 'Patay Gutom' ay talagang kapana-panabik na tema na maaring pag-ugatan ng maraming kwento! Tulad ng ibang mga sikat na anime at komiks, nagiging masigla rin ang fanfiction community para dito. Nagkaroon ako ng pagkakataon makabasa ng ilang fanfics na sinubukang galugarin ang mga karakter at kanilang mga kwento sa mga bagong paraan. Isang sikat na fanfic na tumatak sa akin ay tungkol sa mga hindi nailahad na araw ng mga bida sa kwento. Madalas itong magdala ng mga bagong perspektibo at mas malalim na pagtingin sa mga karakter, at talagang nakaka-engganyo na makita ang kanilang mga pakikipagsapalaran sa ibang ilaw. Isang mabuting lugar para maghanap ng ganitong klaseng nilalaman ay ang archiveofourown.org o fanfiction.net. Doon, makikita mo ang iba't ibang kwento na isinulat ng iba pang mga tagahanga. Kadalasan, makikita mo rin ang iba't ibang genre at tono, mula sa komedyang kwento hanggang sa mas seryoso at dramatikong mga plotline. Ang mga fanfics ay hindi lang puro kwento; minsan, binibigyan din nito ng boses ang mga tagahanga na maaaring hindi lumabas sa orihinal na materyal. Kaya kung naghahanap ka ng mas malalim na karanasan sa 'Patay Gutom', huwag kalimutang tingnan ang fanfiction. Isang bagay na nagustuhan ko, halimbawa, ay kung paano ang mga tagahanga ay lumalampas sa mga limitasyon ng kwento at sinasalamin ang kanilang imahinasyon. May mga kwento rin na umiikot sa mga side characters na hindi masyadong napapansin, kaya lumalabas na mayaman ang mundo ng 'Patay Gutom'. Sa katunayan, makikita mo na maaaring mas lumalim pa ang kadalubhasaan at pagkakaunawaan ng mga karakter sa mga fanfics. Kung mapapalad ka, makikita mo rin ang ilang mga crossover stories na talagang nakakatuwa! Ang paghahanap ng mga kwentong ito ay maaaring isang masaya at nakakabighaning karanasan! Sa huli, subukan mong magbasa, at baka matuklasan mo ang isang kwento na tumatama sa iyong puso at nagdadala sa'yo sa ibang mundo!