Sino Ang Mga Kilalang Makatang May Tula Para Sa Pag Ibig?

Araw-araw naisip ko na ang pag-ibig ay hindi laging mabigat at malaki; minsan ito ay tahimik na haplos sa umaga, kaya ko itong isigaw sa puso ko kapag ikaw ang una kong nakikita. Ikaw ang kape ko sa hapon at payong ko sa ulan—simpleng mga bagay na pinagbabahagi natin, pero doon lumalalim ang panata. Pinapangako kong aalagaan ang mga pangarap mo sa paraang inaalagaan mo ang mga ngiti ko: marahan, may pasensya, at laging handang sumalo kapag ako'y nadapa. Pipiliin kitang mahalin araw-araw, hindi dahil kailangan, kundi dahil gusto. Sa bawat hilera ng saksi at ng bulaklak, ipapako ko ang pangalan mo sa aking mga bituin, at dadalhin kita sa mga madaling-araw na puno ng tawa at sa mga gabi na tahimik pero puno ng pagkakaunawaan. Sa harap ng pamilya at kaibigan, ang tula kong ito ay magiging pangako—hindi perpekto, pero tapat at tunay. Iyon ang iniimbak ko sa dibdib, at doon ko ipapahayag sa iyo habang umiikot ang mundo natin ng dahan-dahan.

Kapag tula ang usapan, isa sa mga unang pumapasok sa isip ko ay ang ‘Sa Iyong mga Mata’ ni Francisco 'Balagtas’ Baltazar. Ang simbolismo ng mga mata sa tula ay sobrang nakaka-touch at makikita mo ang lalim ng pagmamahal sa bawat linya. Naaalala ko pa, noong binasa ko ito sa isang poetry reading event, lahat ang mga tao ay tila naantig. Ang kanyang paraan ng paglalarawan sa mga damdamin ay parang pinakita mo ang pagmamahal sa taong mahal mo, ngunit may kaunting lungkot na parang may sagabal sa inyong pagmamahalan. Sa Pinas, talagang nag-set ito ng tono tungkol sa kung paano natin tinitingnan ang pag-ibig—hindi palaging masaya, kundi puno ng mga pagsubok at sakripisyo. Kilala rin ang ‘Pag-ibig sa Tinubuang Lupa’ mula kay Andres Bonifacio. Minsan ito ang inaasahan bilang pahayag ng matinding pag-ibig hindi lamang sa personal na relasyon kundi sa bayan mismo. Ang tula ay higit pa sa romantikong pag-ibig—parang nakikipag-hanap tayo ng pag-asang bumangon at lumaban. Tuwing binabasa ko ito, ramdam ko ang apoy ng damdaming makabayan na damang-dama. Sa gitna ng pandemya, parang ang tula niyang ito ay patotoo sa ating tibay laban sa mga pagsubok. Huwag nating kalimutan ang mga modernong tula na naglalaman ng simpleng mga pananaw sa pagkakaibigan at pag-ibig gaya ng ilang likha ni Amanda L. Lovejoy, na madalas nahahanap sa internet. Ang kanyang mga tula ay puno ng isyu ng kabataan, tapos diretso sa ating mga puso. Parang kwentong-buhay sa mainit na kape sa umaga. Ang mga subject matter ay relatable, kaya’t marami sa atin ang nakakadama ng pagkakasundo dito. Sobrang husay ng pagkakasulat at talagang nakakaakit.

Habang binabasa ko ang iba't ibang tula tungkol sa pag-ibig, palaging bumabalik sa isip ko ang tema ng pag-aalaga at sakripisyo. Halos lahat ng makata, mula sa mga klasikal na patula hanggang sa modernong mga tula, ay may mga taludtod na naglalarawan kung paano ang tunay na pag-ibig ay hindi lamang basta damdamin kundi isang aktibong proseso ng pag-aaruga at pag-unawa. Kunwari, ang mga tula ni Pablo Neruda, kung saan sinasalarawan niya ang pag-ibig na parang isang bulaklak na kailangan ng atensyon at pagmamahal upang umusbong. Ang mas nakakaengganyong bahagi nito ay ang pagkakaroon ng mga metapora na naglalarawan ng vertebrae ng relasyon. Isang halimbawa dito ay kapag ikinukumpara ang pag-ibig sa isang malalim na dagat—maaring may mga alon ng saya at kalungkutan, ngunit ang pagninilay-nilay sa ilalim nito ay nagbibigay ng tahimik na kapayapaan at kagandahan. Ang mga tema ng pag-aalaga at sakripisyo ay bumubuo sa isang koneksyon na mas malalim kaysa sa pisikal na kaanyuan, ito ay tungkol sa pag-intindi at pag-unawa sa isa’t isa.  Samakatuwid, ang mga tula na ito ay tila nagsisilbing paalaala sa atin na ang pag-ibig ay hindi laging muling pag-ibig. Ito rin ay dapat nating alagaan, ibuhos ang ating nararamdaman at oras sa mga taong mahal natin, na kung saan ang mga nipis na taludtod ay nagiging makulay na kasaysayan ng ating mga puso.

Alon ng salita ang unang pumaloob sa isip ko tuwing iniisip ko ang isang tula ng pag-ibig para sa nobela. Hindi lang dapat ito maganda bilang hiwalay na piraso—kailangan itong umakma sa boses ng karakter at sa himig ng kwento. Una, basahin ang tula bilang karakter: ano ang kanilang tonong pang-emosyon, anong bokabularyo ang iniaalay ng panahon o edukasyon nila? I-edit batay sa iyon at tanggalin ang anumang salitang hindi nila talaga gagamitin. Pangalawa, huwag mag-atubiling mag-trim. Mahilig tayo sa malalaking pangungusap, pero mas mapaparating ang damdamin kapag may puwang at mas sadyang pinili ang bawat salita. Palitan ang mga pang-uri ng konkretong kilos o imahe na magpapakita ng emosyon sa halip na sabihin lang ito. Pangatlo, i-test kung paano tumutunog ang tula sa loob ng nobela: basahin nang malakas at basahin nang tahimik, at ilagay ito sa eksaktong bahagi kung saan lalabas—may tumutugon ba na reaksyon mula sa ibang karakter? Kung wala, baka kailangan mo ng linya na mag-uugnay sa tula at sa naratibo. Ako, kapag ginagawa ko ‘to, lagi kong iniisip kung ang tula ba ay magpapaalala sa mambabasa ng isang lumang alaala o magbubunsod ng bagong tanong; kapag oo, kadalasan tama na ang timpla.

Sa pagtalakay sa pagkakaiba ng klasikong at modernong tula tungkol sa pag-ibig, hindi maiiwasan ang pagdaan sa mga aspekto ng estilo, tema, at anyo. Ang klasikong tula, na kadalasang isinulat sa mga nakabindang estruktura, gaya ng soneto o awit, ay puno ng masining na talinghaga at may katuturan. Ang mga tula gaya ng ‘Florante at Laura’ ni Francisco Balagtas ay naglalarawan ng masalimuot na damdamin ng pag-ibig sa anyong pormal, puno ng mga tayutay. Kadalasan, ang tema ng pag-ibig sa mga klasikong tula ay may kasamang tema ng sakripisyo o pagkabigo; ang pag-ibig ay parang isang alamat na puno ng hikbi at inspirasyon, ngunit may mga leksyon na natutunan mula sa mga pagkatalo. Sa kabilang banda, ang modernong tula ay mas nakatuon sa malayang anyo at personal na epekto. Minsan, ito’y tahimik na nagpapahayag ng mga damdamin gamit ang mga simpleng salita at diretsong pagsasalaysay. Halimbawa, ang tula ni Jose Garcia Villa na 'Notes on a Tanka’ ay naglalaman ng mga simpleng linya na nagdadala sa atin sa mga saloobin ng pag-ibig na may konting ligaya at pagdududa. Ang mga makabagong makata ay madalas na nag-eeksperimento sa mga pormat, at tila lumalayo sa mga dating normadong estruktura, kaya mas marami tayong nakikita ngayon na abstract at expressive na mga piraso na naglalarawan ng mga saloobin sa pag-ibig na mas personal at hindi gaanong pormal. Sa huli, ang klasikong tula ay tila may mga batas ng kagandahan at porma na mahigpit, samantalang ang modernong tula ay nagbibigay daan sa malikhain at katotohanan tungkol sa pag-ibig na tunay na nararamdaman ng makata. Ipinakita ng bawat henerasyon ang kanyang pagsasakatawan sa tema ng pag-ibig, na nagbibigay-diin na ang pagmamahal ay hindi kailanman mawawala, kundi patuloy na nagbabago sa bawat panahon. Ang mga pagkakaibang ito ay nagpapakita lamang na ang pag-ibig ay isang unibersal na paksa, na anuman ang anyo o estilo, lagi itong makakaabot sa ating mga puso at kaisipan.

Sa bawat sulok ng internet, lalo na sa mga social media platforms, makikita ang mga halimbawa ng tula tungkol sa pag-ibig. Ako’y laging nahuhumaling sa mga posts sa Instagram o Facebook na puno ng mga heartfelt na mensahe. Ang mga gumagamit ay madalas na nagbabahagi ng kanilang sariling komposisyon o ang mga paborito nilang tula mula sa mga sikat na makata. Isang magandang paraan upang mahanap ang mga ito ay sa pamamagitan ng mga hashtags tulad ng #TulaNgPagibig o #Lovespoetry. Sa mga forums tulad ng Wattpad, makikita ang mga tula na hindi lang galing sa mga sikat na pangalan kundi pati sa mga bagong manunulat na puno ng damdamin at talento. Kung nais mo ng higit pang mga mapagkukunan, subukan ang mga poetry websites na nakatuon sa mga tema ng pag-ibig. Ang mga site tulad ng Poetry Foundation at All Poetry ay may malawak na koleksyon ng mga tula mula sa iba’t ibang makata. Ang mga uri ng tula – mula sa tradisyunal na sonnets hanggang sa modernong free verse – ay naroroon, nag-aalok ng ng mas malalim na pag-unawa sa kanilang damdamin. Paminsan-minsan, nag-aattend din ako ng mga open mic nights kung saan ang local poets ay nagbabahagi ng kanilang gawa, at talagang nakakapukaw ng puso ang mga tula tungkol sa pag-ibig na naririnig ko dito.

Kakaunting tatak ng papel, at ang natigil sa isipan ay mga tanyag na tula tungkol sa pag-ibig. Isang halimbawa na laging bumabalik sa akin ay ang 'Ako'y Iyong Iwan' ni Jose Corazon de Jesus. Ang bawat taludtod ay tila nag-uumapaw ng damdamin. Kakaibang itinatampok ng makata ang pakailang kobidasyon ng pag-ibig at pangungulila, mga temang labis na nakakagising sa ating puso. Ang pagkasensitibo ng mga salita ay nagdadala sa akin sa isang paglalakbay kung saan mararamdaman ko ang hirap ng pag-ibig. Kapag binasa mo ito, para bang maririnig mo ang mga salin ng puso ng mga tao—yung mga nagmamahal ngunit nahahabag. May isa pang tula na hindi mawawala sa listahan ko ang 'Sa mga Kuko ng Liwanag' ni Edgardo M. Reyes. Bagamat mas kilala ito bilang kwento, ang paggamit ng tula at mga taludtod dito ay nagbibigay-diin sa uri ng pag-ibig sa gitna ng hirap ng buhay sa kalunsuran. Ang masakit na katotohanan ng pagmamahalan sa kabila ng pagkukulang at mga hadlang ay tila pinalutang ang kagandahan ng pag-ibig na magpakatatag sa likod ng mga pagsubok. Ang mga salitang 'dapat' at 'mariin' ay nagtutulak sa kaisipan ng mga mambabasa na isipin ang higit pa sa kanilang kasalukuyang sitwasyon. Sa huli, isang piraso mula kay Pablo Neruda na 'Soneto XVII' ang nagtutulak sa akin sa kwento ng walang hanggan at tapat na pag-ibig. Sa kanyang mga taludtod, tila nagbibigay siya ng isang manifesto ng pagsasama. Nagsasalita siya tungkol sa pag-ibig na hindi kayang ilarawan ng mga simpleng salita; ang pag-ibig na binuo mula sa mga elemento ng pagkakaiba, at pag-asa. Tila may kabuluhang hangarin sa likod ng mga salita na kahit ano pang hamon ay kayang talunin ng tunay na pag-ibig.

Isang paanyaya sa puso ng mga tao, ang mga tula para sa pag-ibig ay may kani-kaniyang tinig na umaabot mula sa hilaga hanggang timog. Sa Pilipinas, halimbawa, ang mga tula ay kadalasang puno ng metapora, ginagabayan ng mga tradisyonal na pattern ng pagsulat. Ang mga tagsibol ng damdamin na isinulat ni Jose Garcia Villa ay nagpapahayag ng masalimuot na mga emosyon at daloy ng pag-ibig, habang ang mga modernong anyo naman ay nagtatampok sa mga kasalukuyang suliranin at kalakaran sa pag-ibig ng mga kabataan. Sinasalamin ng mga tula sa rehiyon ang pananaw, kultura, at wika ng mga tao, lalo na sa mga salitang ginagamit na puno ng local flavor. Sa ibang dako naman, tulad ng Europe, ang mga soneto ni Shakespeare ay nagbibigay-diin sa romantikong SOPHISTICATION ng pag-ibig. Ang mga tula doon ay kadalasang gumagamit ng mas komplikadong pamamaraang pampanitikan at mas sistematikong estruktura, na nagbibigay ng iba't ibang camada ng kahulugan na kadalasang bumabalot sa mga sosyal na kwento at suliranin. Gumagawa sila ng tulay mula sa damdamin at reyalidad na sinasalamin ang mga tampok ng kanilang kasaysayan at pamana. Samantala, sa mga rehiyon ng Asya, bawat bansa ay may kanya-kanyang estilo ng tula na nakaugat sa kanilang mga tradisyon. Sa Japan, halimbawa, ang mga haiku ay naglalaman ng malalim na pagninilay at natural na tema na nagpapahayag ng pag-ibig sa simpleng salita. Sa pagkakaiba-ibang ito ng mga tula sa pag-ibig mula sa rehiyon hanggang rehiyon, isang malinaw na mensahe ang lumilitaw: gaano man ka magkakaiba ang pagkakaunawa, ang pag-ibig ay palaging natatangi, kasing damdamin ng sining mismo.