หนังสือ กล้าที่จะถูกเกลียด สรุปใจความสำคัญอย่างไร

เราเปิดเล่ม 'กล้าที่จะถูกเกลียด' ด้วยความคาดหวังว่าจะเจอคำสอนจิตวิทยาทั่วไป แต่สิ่งที่ได้กลับเป็นการท้าทายแนวคิดเรื่องเหตุและผลที่ฝังลึกในหัวคนส่วนใหญ่

หนังสือเล่มนี้ชี้ชัดว่าปมอดีตหรือ 'บาดแผล' ไม่ได้กำหนดชะตาชีวิตแบบตายตัว แต่พฤติกรรมปัจจุบันของคนเรามักถูกขับเคลื่อนโดยเป้าหมายในใจ โดยเฉพาะแนวคิดของ Adler ที่บอกว่าเราสร้าง 'สไตล์การใช้ชีวิต' ขึ้นมาเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย เหมือนนักเล่นหมากที่เลือกเดินตามแผน ไม่ใช่แค่ตอบสนองต่อการเคลื่อนไหวของคู่ต่อสู้

การแยกขอบเขตหน้าที่ (separation of tasks) เป็นหัวใจสำคัญอีกข้อ ที่สอนให้หยุดพยายามควบคุมความคิดหรือความรู้สึกของคนอื่น เราเลยคิดถึงฉากหนึ่งใน 'One Piece' ที่ตัวละครเลือกยืนหยัดความฝันของตัวเองแม้คนรอบข้างจะค้าน—หนังสือเตือนว่าการยอมรับความเป็นอิสระในหน้าที่ของแต่ละคนทำให้สัมพันธ์กันได้อย่างเท่าเทียมและอบอุ่นขึ้น และสุดท้ายก็คือคำว่า 'การให้กำลังใจ' มากกว่าการวิจารณ์ เพราะการยกคนขึ้นจากมุมมืดของความด้อยกว่าเป็นการปลดล็อกศักยภาพที่แท้จริง นี่แหละคือแก่นของ 'กล้าที่จะถูกเกลียด' ที่ทำให้เราอยากลองใช้แนวคิดนี้กับความสัมพันธ์รอบตัวทุกวัน

หนังสือ 'กล้าที่จะถูกเกลียด' โดดเด่นตรงที่มันตั้งคำถามต่อแรงจูงใจของการกระทำมากกว่าตามหาเหตุผลที่อยู่เบื้องหลังเหตุการณ์ในอดีต แนวคิดเรื่อง 'teleology' หรือการที่พฤติกรรมถูกขับเคลื่อนด้วยเป้าหมาย ทำให้เราเริ่มมองคนไม่ใช่เป็นผลผลิตของเหตุการณ์ แต่เป็นผู้เลือกเส้นทางของตัวเอง ซึ่งถ้ารับมุมนี้แล้วจะเปลี่ยนวิธีให้คำปรึกษาและปฏิสัมพันธ์อย่างสิ้นเชิง

เราเอาความคิดนี้ไปเปรียบกับธีมการเลือกชะตาใน 'Steins;Gate' ที่ตัวละครต้องเผชิญการตัดสินใจซ้ำ ๆ เพื่อเปลี่ยนอนาคต ความแตกต่างคือหนังสือไม่ได้บอกว่าอดีตไม่มีผล แต่ย้ำว่าอดีตถูกตีความเพื่อให้บริการเป้าหมายปัจจุบัน ดังนั้นการรักษาแบบ Adler จึงเน้นการให้กำลังใจ ปลูกฝังความรับผิดชอบส่วนบุคคล และการสร้างความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน (community feeling) ซึ่งทำให้คนพร้อมทำสิ่งที่มีความหมายมากกว่าการแสวงหาการยอมรับจากภายนอก เมื่อเทียบกับการบำบัดแบบอื่น หนังสือนำเสนอวิธีที่เรียบง่ายแต่ท้าทาย: หยุดโทษอดีต หยุดแย่งงานของผู้อื่น และเริ่มมองว่าการใช้ชีวิตคือการให้คุณค่าแก่ผู้อื่นอย่างจริงใจ

มีประเด็นหนึ่งใน 'กล้าที่จะถูกเกลียด' ที่ติดใจเราเป็นพิเศษคือแนวคิดเรื่องความรู้สึกด้อยและการมองโลกแบบเปรียบเทียบ หนังสือบอกว่าความรู้สึกด้อยไม่ได้เป็นบาปหรือปมต้องแก้เสมอไป แต่เป็นแรงผลักให้คนพยายาม หากเปลี่ยนทิศทางจากการแข่งกับคนอื่นมาเป็นการพัฒนาตัวเองตามมาตรฐานของตนเอง ความกดดันจะลดลง

เราเห็นภาพชัดเมื่อเทียบกับตัวละครจาก 'My Hero Academia' ซึ่งหลายคนพยายามเอาชนะความด้อยของตัวเองผ่านการแสวงหาการยอมรับ แต่ถ้าเปลี่ยนเป็นมองว่าเป้าหมายคือการมีส่วนร่วมช่วยเหลือผู้อื่น ผลลัพธ์ก็เปลี่ยนไป หนังสือผลักดันให้คนละทิ้งการแสวงหาการยอมรับเป็นเป้าหมายหลัก และหันมาสร้างความหมายด้วยการให้ประโยชน์กับสังคม วิธีคิดนี้ทำให้ความสัมพันธ์กลายเป็นแบบแนวนอน ไม่ใช่การต่อสู้เพื่ออันดับหรือการตอกย้ำตำแหน่งเหนือกว่าใคร ทุกครั้งที่เราใช้มุมมองนี้ ความสัมพันธ์ที่ปกติตึงก็อาจคลายลงได้โดยไม่ต้องมีบทสนทนาทะเลาะยืดยาว

เราเคยคิดว่าหนังสือจิตวิทยาจะเต็มไปด้วยคำศัพท์ยุ่งยาก แต่ 'กล้าที่จะถูกเกลียด' เล่าเรื่องด้วยภาษาที่ตรงไปตรงมาและเต็มไปด้วยคำพูดกระแทกใจ จากมุมมองของคนที่อยากลงมือเปลี่ยนแปลง หนังสือมอบกรอบปฏิบัติสามข้อที่นำไปใช้ได้จริง: แยกหน้าที่ให้ชัด, เลิกมองอดีตเป็นคำตอบสุดท้าย, และให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วมต่อผู้อื่น

ตัวอย่างเล็ก ๆ ที่เราชอบคือการยอมปล่อยให้คนอื่นรับผิดชอบงานของตัวเอง เหมือนเล่นเกม 'Animal Crossing' ที่แต่ละตัวละครมีบทบาทต่างกัน ถ้าพยายามควบคุมทุกรายละเอียด เกมก็เสียความสนุก แต่ถ้าแต่ละคนทำหน้าที่ของตัวเองแล้วช่วยเหลือกันบ้าง สังคมเล็ก ๆ นั้นก็อบอุ่นขึ้น หนังสือจบด้วยการท้าทายให้กล้าถูกเกลียด เพราะถ้ายินดีถูกเกลียดเพื่อความเป็นตัวเอง เราจะมีอิสระมากพอจะใช้ชีวิตที่เราต้องการจริง ๆ