Tumingin sila sa kakarating lang na matanda, si Senyora Rosario.
Simula noong namatay ang matandang Lazaro, ang Lolo nilang si Senyora Rosario na ang kumontrol sa lahat. Lahat ng desisyon ng angkan lalo na pagdating sa negosyo ay dapat munang dumaan sa kanya. Maraming may gustong mawala ang matanda ngunit animo’y isa itong masamang damo, malakas pa at alam na alam pa ang nangyayari sa paligid niya kaya marami ring takot na kalabanin siya. Wala pa ni isa ang nagtagumpay na pagbagsakin ito dahil alam nila kung kakalabanin nila ito, sila lang din ang mapapahamak.
“Lola…” bati ng mga apo nitong nakalinya na kasama ang kanilang mga pamilya.
“Lola, si Frederick. Mukhang bibigyan ka pa ng pekeng designer bag,” si Anna ang nagsalita na may kaba sa d****b. Tumingin siya kay Frederick nang hawakan nito ang kamay niya.
Kumunot naman ang noo ng matanda at nagtataka sa sinabi ng kanyang apo na si Anna.
“Lola, don’t believe them. Alam mo namang hindi kita bibigyan ng mga cheap na bagay,” mabilis na saad ni Frederick, pinipigilang ipakita sa mga tao ang labis na kaba. Sa oras na malaman ng kanyang Lola niya na totoo ang sinasabi nina Esteban at Anna, tiyak na magagalit ito.
“Sinong nagsabi niyan?” tanong ng matanda.
Tinuro naman ng iilan si Esteban na seryoso lang na nakatingin sa matanda. Malakas ang loob niyang tama siya at papanigan siya ng matanda. Ito rin ang sa tingin niyang dahilan para matanggap siya ng pamilya. Ganoon din si Anna, umaasa siya na kung totoo man ang sinabi ng asawa niya at mapaniwala ang kanyang Lola, tatanggapin na nila si Esteban.
Kahit naman sa loob ng tatlong taon nilang kasal sa papel at pagsasama, may pake pa rin naman siya sa asawa. Hindi niya lang pinapakita.
“Totoo ba?” seryosong tanong ng matanda kay Esteban habang nakatingin ito sa kanya, dahan-dahan namang tumango si Esteban. “Let me see,” saad ng matanda at kinuha ang bag.
Kinabahan na si Frederick dahil kumunot ang noo ng kanyang Lola habang sinusuri ng mabuti ang regalong dala niya. Nagdadasal na rin sa kanyang isipan si Anna na sana totoo nga ang sinabi ni Esteban. Lumingon siya sa asawa na ngayo’y wala namang nababakas na kaba sa mukha na siyang ipinagtaka ni Anna.
‘Totoo ba talagang may alam siya?’ tanong nito sa kanyang isipan.
“What are you talking about? This is real.” Natahimik ang lahat at tanging pagsinghap ang narinig mula sa kanila. Nagulat naman si Esteban sa narinig mula sa matanda. “Sinisiraan mo ba ang aking apo? Anong karapatan mong gawin iyon! Isa ka lang sampid sa pamilyang ito...”
“L-lola, tingnan niyo po nang mabuti. Sigurado akong hindi ito totoo---”
“Are you saying that I am too old? Hindi pa ako bulag para hindi ko malaman ang totoo sa imitation.”
“P-pero…”
“Wala ka talagang kwenta!” Humarap siya kay Anna nang sumigaw ito. “Akala ko pa naman may maibubuga ka kahit simpleng bagay lang, pinapahiya mo lang ako at ang pinsan ko!” Hinampas niya si Esteban na ininda lang din ang sakit ng palad ni Anna.
Palihim na ngumisi si Frederick dahil sa nasaksihan ngunit siya rin ay nagtataka kung bakit iyon ang nakita ng kanyang Lola. Malabo na nga ba ang mata nito o iniligtas lang siya mula sa kahihiyan?
“Mag-sorry ka kay Frederick. Wala kang karapatang ipahiya ang kahit sino sa pamilya ko dahil isa ka lang b****a rito,” saad ng matanda.
Hindi na siya nasaktan sa sinabi nito dahil sanay naman siya ngunit nakaramdam siya ng kirot nang makitang tumulo ang luha ng kanyang asawa na si Anna. “N-nakakahiya ka…” Gusto niyang yakapin ang asawa ngunit umatras ito.
“S-sorry…nagkamali ako.” Umiling si Anna nang lumapit si Esteban sa kanya.
“Kay Frederick ka mag-sorry,” mariing saad ni Anna.
Labag man sa loob ni Esteban ang nangyari, lumingon siya kay Frederick na ngayo’y nakangisi na sa kanya. Tumingin siya sa matanda na walang emosyong nakatingin din sa kanya. Alam niyang nagsisinungaling lang ang matanda. Kung dahil sa katandaan o kalabuan ng mata kung bakit niya iyon nasabi, naiintindihan niya ngunit kung ginawa ng matanda iyon para sa apo niya, siguro nga hindi niya na dapat ipagsiksikan ang sarili na magustuhan ng pamilya ni Anna.
Dahan-dahan siyang lumapit kay Frederick.
“Sa tingin mo ba kakampihan ka ng Lola ko? Huwag ka ng umasa dahil sampid at b****a ka lang dito na dapat nang itapon,” bulong ni Frederick sa kanya.
“Pasalamat ka, mahal ka ng Lola mo.” Nagulat si Frederick sa ibinulong ni Esteban. “Kasi kung hindi, baka sa labas ka na rin pinag-pipyestahan ng mga bangaw at lamok.”
Lumunok si Frederick. Hindi niya akalain na masasabi iyon ni Esteban na isang b****a lang sa kanyang paningin. Mas lalo siyang nainis sa binata at mas lalong lumala ang kagustuhan nitong patalsikin si Esteban mula sa kanilang pamilya.
“I’m sorry, Frederick. Hindi na mauulit,” seryosong saad ni Esteban sa kanya.
Bumalik siya sa pwesto kung nasaan si Anna. “Sampalin mo na ako,” sabi niya sa asawa.
“Huwag ka nang umasa na magugustuhan ka ng pamilya ko, Esteban. Dahil sa mata nila at sa mata ko, isa ka lang b****a na dapat linisin balang araw. Don’t worry, hindi naman tayo magtatagal pa lalo dahil mawawalang bisa na rin ang kasal natin,” mahabang sabi ni Anna.
“Anna…” Huminto si Anna sa pagtawag ni Esteban sa kanya, “alam mong ikaw lang ang mayroon ako. Ikaw lang magpapabago sa akin,” dagdag niya pa.
Umiwas ng tingin si Anna sa asawa, pinilit niyang huwag maluha dahil sa sinabi ng asawa niya.
Simula pa naman noon, sinabi na ng kanyang Lolo at Ama niya na huwag maliitin si Esteban at siya lang ang magpapabago sa binata ngunit wala naman siyang alam kung sa paanong paraan iyon. Kinasal siya sa lalaking hindi niya kilala ng lubusan. Kahit gaano man niya kagustong hiwalayan ito ay hindi niya magawa dahil iyon ang huling habilin sa kanya ng kanyang Lolo.
“Senyora! May nagpadala ng regalo!” habol hiningang sigaw ng isang lalaki, agad naman napunta ang atensyon ng lahat doon maliban kay Esteban na tahimik lang na nakaupo sa mesa.
“Kanino galing?”
“Montecillo raw po.” Bakas sa mukha ng lalaki ang pagtataka at ng iilan nang marinig ang pangalang iyon. Hindi nila mawari kung bakit magpapadala ang Montecillo ng regalo gayong hindi naman nila ito kasosyo sa kumpanya.
Lumingon naman si Anna kay Esteban na wala pa ring reaksyon nang narinig niya ang pangalang Montecillo. Naalala niya ang sinabi ng kanyang Lolo. May koneksyon si Esteban sa mga Montecillo ngunit bakit wala man lang itong sinasabi? Si Anna lang ang nakakaalam ng bagay na iyon.
“Montecillo.” Napahinto si Esteban at dahan-dahang umangat ang ulo para tingnan kung tama ba ang narinig niya mula sa asawa. “Kilala mo ba ang mga Montecillo?” dagdag na tanong nito.
Kinabahan si Esteban sa biglaang pagtatanong ng kaniyang asawa ngunit hindi niya ito pinahalata. “Narinig ko lamang ang pangalan sa tabi-tabi ngunit hindi ko kilala. Bakit?”
Napailing si Anna.
‘Sinungaling,’ sa isip nito.
Narinig ni Josefena ang malalim na buntong-hininga mula sa kanyang dibdib bago siya tuluyang lumingon pabalik.Sa loob ng malaking bulwagan, nakaupo si Feran habang umiinom ng tsaa. Nang makita niyang maagang bumalik si Josefena, agad kumunot ang kanyang noo. “Josefena, parang hindi ka dapat bumalik nang ganito kaaga, hindi ba?” malamig niyang tanong.Alam ni Feran na ipinakiusap niya kay Josefena na tulungan si Esteban na makapasa sa unang hakbang ng pagsasanay. Kaya’t hindi niya inasahang babalik ito agad.“Si Esteban ay pumunta sa Ciyun Cave,” mahinahon na sagot ni Josefena.Pagkarinig ng mga salitang iyon, nabitawan ni Feran ang hawak niyang tasa ng tsaa. Nahulog ito sa sahig at nabasag. “Ano?! Pumunta siya sa Ciyun Cave?” nanlaki ang mga mata ni Feran at bahagyang namutla ang kanyang mukha.“Sinabi ni Kino na si Esteban ay nagtatrabaho sa gulayan kaninang umaga, pero palihim daw niyang nilabag ang pagbabawal, gustong magpahinga at magtago, at sa huli raw ay aksidenteng nakapaso
Nang maramdaman ni Esteban ang malamig na kilabot na dumaan sa kanyang katawan, kusa siyang umatras ng ilang hakbang. Sa kanyang pag-atras, bigla niyang nahawakan ang kung anong matigas at kakaiba. Pagtingin niya, mga puting buto pala iyon. Agad niyang nabitawan ang mga buto at mabilis na napatitig sa nakakatakot na nilalang sa kanyang harapan.Ngunit habang tinititigan niya ito, unti-unti siyang kinilabutan sa kakaibang pamilyar na naramdaman. Hindi ito halimaw.Hindi pa patay si Loren.Nasa harapan niya ito ngayon, ngunit mas nakakatakot ang itsura nito kaysa dati. Halos lahat ng buhok nito ay nalagas at nagkalat sa ibabaw ng batong lamesa, kaya’t lumitaw ang ulo nitong puno ng peklat. Dahil wala nang takip na buhok, mas lantad ang itsura ng mukha—kalahati nito’y buto na lamang, at kalahati nama’y parang natuyong laman.Nang mapansin ni Loren ang pagkagulat ni Esteban, bahagya siyang napalingon sa isang tabi, pilit na itinatago ang bahagi ng kanyang mukha na puro buto, at ipinakita
Umiling si Esteban na may halong inis at pagkabigo. “Sa tingin mo ba gusto ko talagang pumunta rito? I was sold to Sifeng as a slave.”“Slave? Ginawang alipin ang apprentice ni Qurin?” Mariing napakunot ang noo ng babae, halatang nag-uumapaw ang galit sa kanyang tinig. “That Feran is such a cheap woman… hindi siya dapat mamatay nang madali.”Hindi maintindihan ni Esteban kung bakit ganoon ang pagkamuhi nito. “Sino ba si Feran?” tanong niya.“Halika rito,” malamig na utos ng babae mula sa loob.Saglit na nag-isip si Esteban. Alam niyang hawak niya ang Pangu Axe, kaya hindi siya ganoon kakabado. Kahit pa delikado, hindi siya basta-basta masasaktan. Kaya’t nagpasya siyang pumasok.Habang lumalalim siya sa kweba, mas lalo itong dumidilim at nagiging mamasa-masa ang paligid. Ramdam niya ang malamig na simoy na tila gumagapang sa kanyang balat.Biglang nagliwanag ang ilang apoy sa paligid. Tatlong metro sa unahan, may nakatayong malaking batong altar. Doon ay nakaupo ang isang kakaibang ni
Narinig ni Josefena ang pangalan ni Esteban mula kay Kino, pero nag-aatubili itong sumagot. Nauutal pa itong nagkunwaring kalmado, pero halatang nag-papanic.“Esteban? Ah, nasa hardin siya, nagtatrabaho,” palusot niya, habang pilit tinatakpan ang kaba sa kanyang mukha.Hindi naniwala si Josefena. Alam niyang hindi dapat ganoon kasimple ang sagot. Kaya malamig niyang utos, “Puntahan mo siya. Tawagin mo siya rito.”Nagulat si Kino. “Call him back? Right now?”Sumeryoso ang mukha ni Josefena, malamig at walang pasensya. “Gusto mo bang hintayin ko pa matapos kang kumain bago ka kumilos?”Pinilit pang ngumisi si Kino, “Hehe… elder martial sister, kung gusto mo, pwede rin naman ako—” Hindi na niya natapos ang salita dahil bigla nang nakatutok ang espada ni Josefena sa kanyang leeg.“Hindi mo pa ba ako tatawagin?” malamig na sambit ni Josefena.Napilitan siyang tumango. Agad siyang lumingon kay Haran na nakatayo lang sa tabi. Napansin niya ang kumplikadong tingin ng kasama niya—nandoon ang p
Kahit na ganito ang sitwasyon, kailangan pa rin dalhin ang pagkain. Sadyang si Kino ang nag-utos na siya mismo ang maghatid. Kung mabigo siya, siguradong may kapalit itong parusa pagbalik niya.Umiling si Esteban at kinuha ang basket. Mabigat ang loob niya, ngunit wala siyang magagawa kundi maglakad papunta sa kuweba.Pagpasok niya, agad bumungad ang matinding dilim. Pagdating pa lang sa limang metro, hindi na makita ang sariling mga daliri. Paminsan-minsan, may tunog ng patak ng tubig na umaalingawngaw, kasabay ng malamig na simoy na galing sa loob.Mabilis siyang nag-conjure ng isang maliit na apoy gamit ang enerhiya. Sa wakas, kahit papaano, may liwanag na tumulong sa kanya. Ngunit sa pag-ilaw ng paligid, tumambad ang nakakatindig-balahibong tanawin: ang sahig ay punô ng mga kalansay ng tao, nakakalat sa lahat ng dako. Sa magkabilang pader, nakaukit ang mga bakas ng kamay—mga desperadong marka ng mga taong namatay dito, mga huling bakas ng kanilang paghihirap.Bawat guhit, simbolo
Kinabukasan nang umaga, tulad ng nakaraang mga araw, maaga nang nagbitbit ng timba si Esteban upang sumalok ng tubig. Habang naglalakad siya, nasalubong niya si Flashy na tila may gustong sabihin ngunit napapaurong din. Napansin ni Esteban ang kanyang kakaibang kilos kaya tumigil siya."Ano’ng problema, Flashy? May sasabihin ka ba?" tanong ni Esteban.Nagkibit-balikat si Flashy, pilit na ngumiti at sabay sabi, "Wala naman… malapit nang lumalim ang araw. Bilisan mo na lang ang trabaho. Ah, oo pala, huwag mong kalimutang diligan nang ilang beses ang mga pananim sa Dongyuan garden ngayong araw." Habang nagsasalita, medyo nag-aalala siyang napatingin sa silid ni Kino."Ha? Ilang beses?" nagtatakang balik ni Esteban.Alam ni Esteban kung gaano kalaki ang taniman sa Dongyuan. Ilang araw na ang nakaraan, isang bahagi pa lang ng taniman ang kaya niyang tapusin sa maghapon. Kung lahat ay didiligan nang paulit-ulit, tiyak na aabutin siya ng isang linggo. Maliwanag na may gustong ipahiwatig si F