Chapter One

"ISDA! Isda po kayo d'yan!" malakas na sigaw ko habang naglalakad sa ilalim ng nakatirik na araw. Ramdam na ramdam ko ang sobrang init na bumabalot sa buong paligid pero hindi ko na iyon ininda. Kailangan ko kasing kumita para naman may pambili kami ng bigas at pang-ulam mamaya. May sakit rin si Inay kaya ako muna ang pumalit sa kanya sa paglilibot ng isda.

"Isda po kayo d'yan! Pakyawin niyo nalang po itong dalawang kilo!" Pilit ko ring siniglahan ang boses ko kahit ramdam ko na ang sobrang pagod. Kanina pa ako inuuhaw pero tinitiis ko lang. Mamaya ko nalang susuliting uminom ng tubig pag-uwi ko sa bahay.

Hindi naman kasi kami pinalad sa buhay. Walang trabaho si Inay maliban sa paglilibot ng mga isda. Wala na rin si Itay. Halos mag-a-apat na taon na simula ng mamatay ito dahil sa sakit sa puso.

Ako naman, halos magda-dalawang taon na akong umalis sa dati kong pinagta-trabahuang health center. Hindi man masyadong kalakihan ang sweldo pero sapat na para mabuhay kami nila Inay.

'Yon nga lang, may mga pagkakataon na kailangan nating isantabi ang ibang mahahalagang bagay para sa ikakabuti natin.  Nawalan ako ng trabaho hindi dahil sa pinaalis ako kundi dahil mas pinili ko mismo ang umalis.

Huminto muna ako at pansamantalang sumilong sa maliit na barong-barong nila Aling Seling. Hindi ko na kasi kayang ibilad pa ang sarili ko sa araw. Pawis na pawis rin ako. Baka mamaya, hindi lang si Inay ang magkasakit kundi pati ako rin. Kung magkataon, walang mag-aasikaso kay Pio.

Akmang ilalapag ko na sana ang bilao kong dala sa nakausling kahoy sa bahay nila Aling Seling pero napahinto ako bigla. Nangunot ang noo ko habang tinitingnan ang makikay na si Karolin, tumatakbo ito papalapit sa akin. Nang tuluyan na itong makalapit ay agad akong napatakip ng ilong sa sobrang tapang ng amoy ng pabangong gamit nito. Humihingal pa ito habang sapo-sapo ang dibdib.

"N-Nandito ka lang pala, Pazneah! Kanina pa ako hanap ng hanap sayo! " hinihingal na sigaw nito sabay sandal sa maruyang dingding nila Aling Seling. Nangunot naman ang noo ko sa sinabi niya.

"At bakit mo naman ako hinahanap, aber? May kailangan ka ba sa akin?" tanong ko naman sa kanya.

Inayos muna nito ang sariling buhok bago sagutin ang tanong ko. "Hay, naku! Si Poging bubwit, napaaway na naman!" malakas nitong sagot sa akin dahilan kung bakit nanlaki naman ang mga mata ko.

"Napaaway?! Si Pio?! " Nang tumango si Karolin ay walang pasabi akong tumakbo para hanapin si Pio. Alam kong naiwan ko doon sa bahay nila Aling Seling ang bilaong dala ko kanina pero hindi iyon ang inintindi ko. Kailangan kong makita si Pio at baka kung ano na ang nangyari sa kanya.

Nakita ko naman sila sa harap ng lumang barangay hall ng Sitio Yakal. Kaharap nito si Boknoy na hawak-hawak ng dalawang binatilyo. Agad naman akong lumapit sa kanila saka hinila si Pio.

Mukhang nagulat naman ito ng makita ako. Naitikom ko ang bibig ko ng makita ang hitsura  nito. Madungis at puro buhangin ang mukha at buhok. Para bang nilampaso ito sa buhanginan.

"M-Mama..."

"Bakit ganyan ang hitsura mo?! Sinong may gawa niyan?" mariin kong tanong kay Pio habang pinapagpag ang mga buhangin sa mukha at ulo nito. "S-Si B-Boknoy po..." mahinang sagot nito sabay tungo ng ulo.

Mabilis kong binalingan si Boknoy. Hawak pa rin ito ng dalawang binatilyo at pilit na kumakawala sa mga ito. May bangas ang mukha nito at gaya ni Pio, madungis rin ito. Mariin kong naipikit ang mga mata ko bago muling binalingan si Pio.

"Halika na. Umuwi na tayo..." Saka ko ito hinila paalis sa kumpulang iyon. Sinamaan ko rin ng tingin ang mga magulang na naroon at wala man lang ibang ginawa kundi ang tingnan na mag-away ang mga bata.

Palibhasa kasi wala naman silang pakialam sa ibang tao. Nakikisali lang sila kapag anak na nila ang nasasali sa gulo.

Pagdating namin sa bahay, pinadiretso ko si Pio sa gripo para maghugas ng kamay at paa. Nakita ko rin ang bilaong naiwan ko sa barong-barong nila Aling Seling, nasa itaas na ito ng lamesa. Marahil ay dinala nalang ni Karolin kanina.

Pumasok ako sa silid namin saka kumuha ng damit ni Pio. Sinilip ko rin si Inay sa kwarto niya, mahimbing pa rin itong natutulog. Bumuntong-hininga ako ng malalim saka muling hinanap si Pio.

"Pio?!" tawag ko rito. Biglang bumukas ang pinto at pumasok ang tahimik at nakatungong si Pio mula doon. Napailing nalang ako. "Tapos ka nang maghugas?" tanong ko ulit.

Tumango naman ito.

"Ah—"

"Hindi ba't sinabi ko sayo na huwag na huwag kang makikipag-away sa Boknoy na iyon?! Pio, naman! Kita mo nang mas malaki si Boknoy sayo pero nakikipag-away ka pa rin..." sermon ko sa kanya sabay sapo ng noo ko. Ilang beses ko na itong pinangaralan pero matigas pa rin ang ulo.

"Mama... Sorry po. Eh kasi, si Boknoy naman ang may kasalanan eh... Sabi niya, putok raw ako sa buho... Wala raw akong papa kasi ampon lang ako..." paliwanag nito sa akin. May kung anong kumurot sa puso ko ng makita ang paglandas ng mga luha sa magkabilang mata nito.

Mabilis ko itong niyakap ng mahigpit. "Anak! Sorry, sorry! Patawarin mo si Mama... Patawad!"

Tila paulit-ulit na tinarak ang puso ko ng marinig ang sunod-sunod na hikbi nito sa dibdib ko. Oh, Pio!

"Tahan na beh... Patawarin mo si Mama..."

Mariin kong naipikit ang mga mata ko dahil sa nagbabadyang pagtulo ng luha. Simula noon ay ipinangako ko sa sarili ko na mamahalin ko ang anak ko at gagawin ko ang lahat kahit kapalit pa man nito ang pansarili kong kaligayahan.

Nang tila huminahon na ito ay hinawakan ko ito sa magkabilang balikat saka pinaharap sa akin. Pinunasan ko ang mga luhang nasa pisngi nito.

"Patawarin mo si Mama, ah? Kung di dahil sa akin, hindi mo sana nararanasan ang lahat ng ito..."

Naiiyak ako. Nag-iinit ang magkabilang mata ko pero hindi ko hinayaang madala ng emosyon ko. Mula noon ay ipinangako ko sa sarili ko na magiging matatag ako para sa anak ko.

"Mama..."

"Halika nga ulit dito!" Muli ko itong niyakap ng mahigpit. Napangiti naman ako ng maramdaman ang pagganti nito ng yakap sa akin. "Love you, Mama..."

"Love you, anak..."

WALA sa sariling napangiti ako habang pinagmamasdan ang mahimbing na natutulog na si Pio. Alam kong sobrang laki ng kasalanan at pagkukulang ko sa kanya bilang ina. Namulat siya sa mundo ng walang kinikilalang ama.

Mariin kong naipikit ang mga mata ko. Siguro isa iyon sa mga pagkakamaling nagawa ko sa tanang buhay ko. Pero kung tatanungin ako kung nakaramdam ako ng pagsisisi sa mga nangyari, isa lang ang tanging maisasagot ko.

Hindi. Wala. Dahil para sa akin, kailan man ay di ko itinuring na isang pagkakamali si Pio. He's a blessing, a great blessing from God that I have received in my whole entire life. He's never been a mistake nor an embarrassment for me.

I love my son and that'll remain the same forever.

Siguro, maituturing kong isang pagkakamali ang pagtakbo ko palayo sa lalaking nakabuntis sa akin. Dala ng takot, sakit at kahihiyan sa sarili ay umalis ako.

Tumakbo ako dahil takot na takot ako. Sino ba naman ang hindi matatakot? Pinagsamantalahan nila ang kahinaan ko.

Naaalala ko pa kung paano ako naghirap at nagdusa no'ng mga panahong iyon. Naaalala ko pa kung gaano kahirap tumayo sa sariling paa para lamang buhayin ang batang nasa sinapupunan ko.

Masakit pero worth it pa rin at the same time. Dahil kung hindi nangyari ang lahat ng iyon, wala sanang Pioneer Rage Zamora ngayon sa buhay ko.

I treasures my son more than anything else. Everytime I looked at him, he always makes me remembered all the hard work and courage I've been through. Naging matatag akong tao dahil sa anak ko.

Muli akong napangiti ng umungot ito at tumagilid ng higa paharap sa akin. Hinaplos ko ulit ang buhok nito pagkatapos ay tumayo na. Kailangan ko pang magluto ng panghapunan namin. Papainumin ko pa ng gamot si Inay para tuluyan na rin itong gumaling.

Sinulyapan kong muli si Pio bago tuluyang lumabas ng silid naming mag-ina. Nagtungo ako sa kusina at agad na lumapit sa isang palayok para kunin ang itinabi kong isda kanina bago ako maglako. Pi-prituhin ko nalang ito para madami ang makain ni Pio mamaya. Paborito kasi nito ang prinitong isda na nilalagyan ng magic sarap tapos isasawsaw sa toyo na may calamansi at kamatis.

Lahat naman yata favorite nito basta ako ang nagluto.

Hindi ko rin naman masisisi ang anak ko kung bakit naging paborito niya ito. Mahilig din kasi ako sa isda simula noong bata pa ako. Masarap rin akong magluto kaya no doubt kung bakit niya nagugustuhan ang mga luto ko.

Nursing student ako dati. At kung hindi ako nabuntis noon, natupad ko na sana ang pangarap kong magpatuloy pa sa pag-aaral at maging isang ganap na doktor ngayon.

Kaso hindi ko hawak ang tadhana ko at wala akong ideya sa mga posibleng mangyari sa akin kaya buong puso kong isinantabi ang pangarap ko at pinanindigan ang kilos ko.  May alam rin ako tungkol sa ibang gawaing sa health center kasi nag undergo muna ako ng midwifery inside two years.

I destined to be a mother rather than being a doctor. This is my fate. To have a very handsome and lovely son and to fulfill everything I can give to him.

I shook my head at nagpatuloy sa paglilinis ng isda. Pagkatapos ay hinugasan ko ito bago prituhin. Tiningnan ko rin ang rice cooker kung marami pa ang kanin. Thanks God, marami pa.

Tinakpan ko muna saglit ang isda saka tinungo ang kwarto ni Inay. Naabutan ko naman itong nakaupo sa higaan niya habang umiinom ng tubig. Nang mag-angat ito ng tingin sa akin ay tipid itong ngumiti. Gumanti rin ako ng ngiti saka lumapit sa kanya.

"Nay..."

"Kumusta si Pio? Ayos lang ba siya?" tanong nito sa akin. Dahan-dahan akong tumango bago itinungo ang ulo.

"Ayos lang po siya, Nay. Kanina nga, napagalitan ko kasi nakipag-away na naman kay Boknoy, eh alam niya namang basagulero ang batang iyon. At sabi niya, nagawa niya lang naman daw iyon dahil tinawag siya nitong putok sa buho." Napayuko ako pagkatapos kong sabihin iyon.

Agad ko ring pinunasan ang luhang tumulo nalang bigla sa mga mata ko. Umiiyak na pala ako ng di ko namamalayan.

"Anak..."

"Sobrang sama ko bang ina, Nay? Ni makilala ng anak ko ang ama niya ay di ko magawa. Palagi akong nasasaktan kapag umuuwi si Pio na umiiyak dahil sa mga panunukso sa kanya. Hindi ko na alam kung anong gagawin ko, Nay... Hindi ko na alam..."

Nauwi sa paghagulhol ang kaninang pag-iyak ko. Sobrang bigat kasi sa dibdib. Hindi ko lubos maisip kung bakit kailangan pang mangyari ng lahat ng ito sa buhay naming mag-ina. Hindi ko naman ginustong madamay pa si Pio sa mga pagkakamaling nagawa ko pero hindi pa rin maiwasan.

Naramdaman ko naman ang pagyakap sa akin ni Inay. "Ganyan talaga ang buhay, anak. Minsan umaabot sa puntong gustong-gusto na nating sumuko. Minsan nasasabi nalang natin sa sarili natin na hindi na natin kayang magpatuloy sa paglaban..."

Napatingin ako kay Inay ng kunin nito ang kanang kamay ko saka ito ikinulong sa mga palad niya.

"Hindi pa huli ang lahat, anak. Marami ka pang pagkakataon na lumaban para kay Pio. Hindi ang mga madilim mong karanasan ang pagpapahinto ng laban sa buhay niyong mag-ina. Manalig ka lang, Paz... Alam nating di madamot sa pagkahabag ang panginoon. Nagawa mo mang lumagpag dahil sa kabiguan at karanasan mo sa buhay, magkakaroon ka pa rin ng lakas upang muling bumangon at patuloy na lumaban..." mahabang paliwanag nito sa akin.

Napangiti ako sabay punas ng mga luha ko. "Salamat, Nay... Maraming-maraming salamat."

Nanatili kami sa gano'ng posisyon ng bigla kong maalala ang isdang tinakpan ko kanina.

"Sige, Nay, magluluto lang ako ng ulam natin mamaya. Baka magising na rin si Pio at humingi ng makakain" sabi ko kay Inay saka tumayo na. Nang tumango ito ay saka lang ako lumabas ng kwarto niya at nagtungo sa kusina.

Napangiti ako at muling pinunasan ang magkabilang pisngi ko para tuyuin ang luha ko. Kahit papano ay nakaramdam ako ng kaginhawaan sa dibdib ko. Malaki ang pasasalamat ko dahil nandiyan si Inay para makinig sa mga hinaing ko sa buhay. Dahil sa totoo lang, noon ko pa naiisip na sumuko.

Malungkot akong napailing habang iniisip ang buhay na tanging maibibigay ko kay Pio. Malabong makilala niya ang ama niya. Dahil maski ako, hindi ko kilala ang taong nakabuntis at bumaboy sa pagkatao ko noong mga panahong iyon. Malungkot akong napangiti.

At iyon ang mapait na katotohanan.  I was raped 6 years ago at si Pio ang naging bunga no'n.