บทที่ 6

หมู่บ้านในภาคอีสานนั้นไม่ว่าจะใหญ่หรือเล็ก  บ้านเรือนจะมากน้อย  ถนนจะซับซ้อนวกวนอย่างไร  แต่วัดประจำหมู่บ้านล้วนอยู่ศูนย์กลาง  ดังนั้นอุ่นหล้าจึงเดินนำทุกคนลัดเลาะไปตามทางเล็ก ๆ

เห็นทุกคนตั้งหน้าตั้งตากันเดินตามเขาท่าทางมุ่งมั่นอย่างกับลูกเป็ดเดินตามแม่อุ่นหล้าไม่ต้องการให้การเดินทางครั้งนี้ตึงเกินไปนัก  จึงทำลายความเงียบขึ้นด้วยเรื่องที่วิทยาศาสตร์ไม่สามารถอธิบายได้

“ตอนที่ผมเป็นนักศึกษาได้ตามอาจารย์ศักดิ์ชัยไปดูภาพจิตรกรรมภายในห้องกรุวัดราชบูรณะ  อาจารย์ได้เล่าเรื่องแปลกให้ฟังว่า   เมื่อตอนปี   ๒๕๐๐   เกิดเหตุการณ์กรุวัดราชบูรณะแตก  อาจารย์ศักดิ์ชัยที่ขณะนั้นท่านเป็นนักศึกษาปีสุดท้ายได้ติดตามอาจารย์ที่ปรึกษาไปสำรวจ  ก็พากันล่องเรือกันไปตามแม่น้ำเจ้าพระยา  มีศาสตราจารย์ฝรั่งตามไปอีก  ๒  คน  ปรากฏว่าบนเรือต่างก็ได้กลิ่นหอมประหลาดกัน  เป็นกลิ่นหอมเย็นแบบที่ไม่มีขายในท้องตลาด  แต่พวกศาสตราจารย์ฝรั่งนั้นกลับไม่ได้กลิ่น

“กลิ่นหอมนั้นอวลอยู่ตลอดเวลาที่อยู่บนเรือจนกระทั่งเข้าไปในกรุ  อาจารย์ศักดิ์ชัยและอาจารย์ที่ปรึกษาสำรวจความเสียหายของกรุลงไปถึงชั้นที่สาม  ก็ไปเจอบุษบกที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ   เมื่อเปิดผอบทองคำที่อยู่ในบุษบกออกดู  กลิ่นหอมนั้นก็มาจากภายในผอบที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุนี่เอง  น่าแปลกที่พวกนักวิจัยฝรั่งไม่ได้กลิ่น  และที่แปลกกว่านั้น  คือ  พวกโจรที่ปล้นกรุมันขนเครื่องทองไปจนหมด  แต่กลับมองไม่เห็นบุษบกทองคำอันประณีตนี้เสียอย่างกับมีอะไรมาบังตา”

“อู้วววว”  พวกนักศึกษาพากันลูบขนแขนที่ลุกซู่

เมื่อเรื่องเล่าจบลงที่เบื้องหน้าก็เป็นซุ้มประตูโขงของวัดโพนสิมที่ทุกคนตามหาแล้ว  คณะสำรวจล้วนตื่นตะลึงไปกับเชิงช่างของผู้ที่สร้างสิม^*โบราณหลังนี้ที่ได้ใช้ผนังสิมต่างผ้าใบผืนโตวาดภาพอย่างอิสระ  วาดแทรกลงไปตรงที่ว่างทั้งด้านในและนอกสิมจนเต็มพื้นที่  บางภาพต้องเข้าไปดูใกล้ ๆ  บางภาพต้องถอยออกไปดูไกล ๆ  จึงรู้เรื่อง บางภาพยืนตรง ๆ  มองก็ได้  แต่บางภาพก็ต้องตะแคงหน้า  จนบางครั้งแทบจะตีลังกา ถ้าเป็นคนยุคปัจจุบันคงเป็นศิลปินที่มีนิสัยซุกซนขี้เล่นคนหนึ่ง

“โอย  พวกเรามาทันเวลาพอดี”  มับไมคราง  เมื่อเห็นผนังสิมเก่านั้นกระเทาะหลุดร่อนไปไม่น้อยแล้ว

“หวังว่าสิ่งที่เราตามหาจะไม่ลบเลือนไปเสียก่อน”  อุ่นหล้าแตะบ่าดอกเตอร์สาว

ชีวินตรงไปที่มุมหนึ่งของสิมนั่งยองๆ  เก็บตัวอย่างแผ่นปูนที่กระเทาะออกมา  ใส่ในกลักพลาสติกใสขนาดเท่ากลักไม้ขีดไฟ  แล้วใช้ปากกาเมจิกเขียนวันที่เก็บและพิกัดกำกับไว้กันลืม

“เก็บตัวอย่างไว้ไปส่องกล้องจุลทรรศน์อิเลคตรอนดูชั้นรองพื้นและชั้นเขียนสีค่ะ”

อุ่นหล้าพยักหน้าให้กับความรู้งานของหนุ่มหวาน  ก่อนจะหันไปอธิบายให้ทีมเด็กป.ตรีว่า

“ครูช่างโบราณท่านว่าในการเตรียมชั้นรองพื้นเนี่ยให้ทาหนาเท่ากับเส้นตอกสมัยก่อนใช้วิธีขูดสีจากชั้นสีออกมาแล้วใช้เครื่องสเปโตรโฟโต้มิเตอร์มาวัดค่าการดูดกลืนแสงเพื่อหาองค์ประกอบสีว่ามาจากสีสังเคราะห์หรือสีธรรมชาติ  ถ้าจากธรรมชาติน่าจะมาจากอะไร  พืช  สัตว์  หรือแร่ธาตุ  แต่ปัจจุบันใช้เครื่อง ^**XRF ก็จะช่วยให้ไม่ต้องทำลายชั้นเขียนสี”

รุ้งลาวัลย์พนมมือขอบคุณอาจารย์พลางจดข้อมูลลงในสมุดจดยิกๆ

“เอ๊ะ  อาจารย์ฮะ  ถ้าเราดูผิวชั้นรองพื้นที่วัดนี้  ผมรู้สึกว่าสีมันแตกต่างจากผนังวัดสุทัศน์ที่เราไปเรียนนอกสถานที่กัน”  โกวิทย์ยื่นหน้าเข้าไปใกล้ผนังสิมจนแทบชิด  ก่อนจะหันมาถามอุ่นหล้า

“ใช่  การรองพื้นแบบภาคกลางจะใช้กาวเม็ดมะขามเคี่ยวเทือกกับดินสอพอง  แต่สำหรับภาคอีสานส่วนมากจะไม่นิยมรองพื้น  ถ้ารองเขาก็จะรองแบบบาง ๆ  อย่างสิมวัดไชยศรีที่อาจารย์เคยบรรยายไปในคลาสเมื่อต้นเทอมเนี่ยเป็นลักษณะการรองพื้นด้วยน้ำปูนขาว  ถ้าอยากรู้ว่ารองพื้นกาวเม็ดมะขามดินสอพองทำยังไง เดี๋ยวตอนกลับไป ไปดูเด็กจิตรกรรมตึกข้าง ๆ  เขาทำก็ได้”

“ขอบคุณอาจารย์ครับ”

ความที่จิตรกรรมอีสานหรือฮูปแต้มนั้น  เป็นงานสร้างสรรค์แบบพื้นบ้าน  ช่างจึงไม่ได้เคร่งครัดตามขนบแบบภาคกลาง  นึกตอนใดขึ้นมาได้ก็วาดใส่ลงไปในพื้นที่ที่ว่าง ทำให้ทั้งหมดต้องทั้งยืดตัว  ตะแคงหน้า  ก้มดูตามซอกมุมโดยละเอียด  ทั้งยังต้องถอดความจารึกอักษรไทน้อยที่ช่างเขียนด้วยลายมือยึกยือเพื่อไม่ให้ข้อมูลสำคัญตกหล่นด้วย  ทั้งหมดพยายามจับต้นชนปลายหาจุดเริ่มต้นของเรื่องราว  จนกระทั่งดวงตะวันเลยหัวจึงพากันอพยพไปตั้งหลักที่ใต้ต้นมะม่วงใหญ่ด้านข้างสิม

“กระจายตัวกันหาแบบนี้รู้สึกจะสะปะสะปะกันเกินไป”  มับไมขมวดคิ้วน้อยๆ

“งั้นเราใช้วิธีเก็บข้อมูลบนผนังแต่ละด้าน  เริ่มจากด้านในสิมก่อน”  อุ่นหล้าจัดระเบียบการสำรวจ

“แต่ผู้หญิงเข้าไปในสิมไม่ได้”

“งั้นถ่ายแบบกว้างก่อน  จุดไหนที่สนใจเป็นพิเศษค่อยถ่ายแบบเจาะ แล้วค่อยมาวิเคราะห์กันทีละด้าน  แล้วก็จะได้เครื่อง XRF ตรวจสอบที่จุดนั้นด้วยเลย”

“แล้วอุ่นหล้าจะรู้ได้ไงว่าเราสนใจตรงไหนเป็นพิเศษ”

“แหมคอมพิวเตอร์สมัยนี้มันก็ใช้นิ้วถ่างให้ภาพมันขยายใหญ่ได้จ้ะแม่คุณ”

“แหะ  แหะ  ลืมไป  โอ.เค.  ตามนั้น”

นักศึกษาลูกทีมมองทั้งคู่สลับกันออกความเห็นตอบโต้กันกันไปมาราวกับกำลังชมศึกหวดลูกสักหลาดระหว่างราฟาเอลนาดัลและโรเจอร์เฟเดอร์เรอร์กว่าอาจารย์ทั้งสองจะตกลงกันได้ก็เล่นเอาเด็กๆ  เมื่อยคอ

“เอ่อ  อาจารย์คะ  ขอแทรกนิดนึง  วันนี้ชิวลี่ขอย้ายไปอยู่ทีมชายนะคะ  แบบว่าอยากดูฮูปแต้มในสิมด้วยตาตนเองอ่ะครับ”  จู่ ๆ  ชีวินปรับท่าทางจากหนุ่มแหววมาเป็นโหมดขึงขัง  ทำให้ทุกคนอดขำไม่ได้

………

เมื่อพระอาทิตย์เคลื่อนตรงหัว  เสียง “คร่อกคราก” ก็ดังมาจากหลาย ๆ  ท้อง  ข้าวห่อที่เตรียมไว้เป็นเสบียงจึงถูกนำมาถูกแจกจ่ายให้กับทุกคน  เมื่ออิ่มท้องสมองก็พร้อมจะเรียนรู้   ทั้งห้าเริ่มค้นหาข้อมูลอีกครั้งโดยเริ่มจากภายในสิมก่อน  สิมโบราณในภาคอีสานมักจะมีขนาดเล็กเพียงพอสำหรับพระสงฆ์ประกอบสังฆกรรมได้ราวสี่รูป ทั้งนี้เป็นเพราะเรื่องความอัตคัดของทรัพยากรที่เสาะหามาสร้างด้วย  ทั้งยังเป็นความพอเพียงของคนในท้องถิ่น  ที่ต้องการประโยชน์ใช้สอยมากกว่าความหรูหรา

ถึงแม้ศาสนคารหลังนี้จะมีขนาดกระทัดรัด  แต่การสำรวจฮูปแต้มภายในสิมนั้นกลับไม่ง่ายอย่างที่คิดเลย  ดอกเตอร์หนุ่มและลูกศิษย์มองดูตัวละครเอกของเรื่องที่กำลังแสดงบทบาทในฉากที่ไม่คุ้นเคย  คล้ายกับว่ามันเป็นคนละเรื่องเดียวกันอย่างไรอย่างนั้น

“ว้าว  นี่มันวิเศษมาก”  อาจารย์สาวอุทาน  ทำตาโตขยับนิ้วบนแทร็คแพดเพื่อขยายภาพในจอคอมพิวเตอร์โน้ตบุ้ค

เมื่อเห็นทุกคนจ้องมาที่ตนเป็นตาเดียว  คนถนัดอักษรโบราณจึงกระแอมก่อนจะขยายความให้เข้าใจโดยทั่วกันว่า

“เนี่ยทุกคนดูนี่  ปรกติแล้ววัดที่มีการแต้มฮูปเรื่องสังสินไซ  จะเน้นวาดตอนที่สำคัญอย่างตอนสินไซเดินดง  ผจญเจ็ดย่านน้ำ  เก้าด่านมหาภัย  แล้วก็กลับคืนบ้านเมือง  แต่วัดนี้พิเศษมาก  คือมีการวาดภาคสองของเรื่องด้วย  ปกตินักวิชาการทั่ว ๆ  ไป เขาจะไม่ยอมรับภาคนี้กัน  เพราะพออ่านสำนวนในหนังสือผูก  แล้วคล้ายเป็นคนอื่นมาเขียนต่อจากท้าวปางคำอีกที

“วัดนี้จึงพิเศษมากที่มีการวาดครบทั้งสองภาค  โดยมีตอนที่ท้าวเวสสุวรรณคืนชีพให้กับกุมภัณฑ์  แต่ด้วยความแค้นที่ยังมี  ยักษ์จึงหวนกลับมาลักพาตัวเมียรักกลับไปครองคู่และเอาสินไซไปต้มกิน  ก่อนที่พระอินทร์จะมาห้ามปรามสั่งสอน  และภาพบทสรุปของเรื่องด้านหลังพระประธานที่เรียกว่าตอนม้วนชาดก  ที่ช่างวาดเล่าไว้ว่าชาติต่อมาสินไซไปเกิดเป็นพระพุทธเจ้า  สังข์ทองไปเกิดเป็นพระสารีบุตร  และสีโหไปเกิดเป็นพระโมคคัลลานะ  ประมาณนี้”  พอได้เล่าเรื่องที่ตนสนใจศึกษามาจึงเผลอบรรยายเสียยืดยาว  ในขณะที่ลูกศิษย์พากันจดบันทึกยิก ๆ  ลงสมุดเล่มน้อย

‘น่าแปลก  ทำไมจึงมีเพียงวัดนี้ที่วาดภาคสองของวรรณคดีจากท้าวปางคำ’  หญิงสาวทดความอยากรู้นั้นไว้ในใจ

^*สิม ภาษาอีสานหมายถึง โบสถ์

^*XRF (X-ray fluorescein)