Sino Ang Dapat Dumalaw Sa Lamay Ayon Sa Pamahiin Sa Patay?

Kakaiba ang ating mga tradisyon pagdating sa mga patay, talagang puno ng kahulugan at paggalang. Isa sa mga bawal ay ang pagdikit o pag-reach out sa bangkay; ito ay isang simbolo ng paggalang na dapat itinataguyod. May mga tao na nag-iisip na kapag nakipag-ugnayan ka sa bangkay, parang binabalaan mo ang kanilang kaluluwa. Kaya naman, mahigpit ito na ipinagbabawal, at madalas itong sinusunod, lalo na sa mga libing. Minsan, may mga usapan tungkol sa pag-aalaga ng mga bagay na ginagamit ng pumanaw. Halimbawa, kaiba ang pananaw ukol sa mga personal niyang gamit. Ipinagbabawal ang pagkakaroon ng mga ito kahit sa mga tao na malapit sa kanya, dahil naniniwala ang ilan na maaaring magdala ito ng masamang kapalaran. Kaya, ang karaniwang ginagawa ay sinusunog o itinatago ang mga gamit na ito bago ang cremation o libing upang maiwasan ang pagkakataong bumalik ang kaluluwa sa mundo. Walang duda, may ilang tao ring naniniwala na ang pagkain ng mga bagay na sabay sa pagdadalamhati, gaya ng mga itlog o isda, ay masama. Dito, madalas nilang sinasabi na hindi ito kanais-nais, dahil maaaring dalhin ng mga ito ang di magandang pananaw sa mga buhay. Ito ay natutunan sa mga nakagawian, kaya't iwasan ng marami ang mga ganitong sitwasyon sa mga pahingahan ng mga mahal sa buhay.

Pagdating sa mga tradisyon at paniniwala tungkol sa mga patay, isa sa mga pinaka-nababahala sa akin ay ang pag-alam kung ano ang mga bawal. Tuwing nag-uusap kami ng pamilya at mga kaibigan tungkol sa mga seremonya ng pammatay ng aming mga ninuno, lagi akong nakikinig ng mabuti sa mga tradisyunal na mga panuntunan. Halimbawa, ang pagsusuot ng pula sa mga seremonya ng burol ay kadalasang ipinagbabawal dahil sa simbolismo nito na maaaring sabihin na nagdiriwang ka sa halip na nagluluksa. Isa pang halimbawa ay ang pag-iwas sa pagkain sa mga ganitong okasyon, bilang palatandaan ng paggalang. Ang mga ito ay hindi simpleng tradisyon; ito’y may malalim na ugat sa kultura at espirituwal na paniniwala, kaya mahalagang lumalim sa mga kultural na ito upang maunawaan ang kahalagahan ng mga ito. Iba't ibang kultura, iba't ibang bawal! Sabihin na nating isang masayang pagkakataon sa isang kainan kasama ang mga kaibigan matapos ang isang mahalagang paglilibing. Agad na napansin ang hindi paglipat ng mga daliri sa mga pagkaing nahahawakan; isa itong hindi sinasadyang paglabag sa mga cultural norms. Sa tuwing nag-aanyaya ako ng mga kaibigan sa aming bahay, lagi akong maingat sa mga gawi. Kung ang isang taong nakakulong sa mga pamahiin ay nag-aalala, ang ganoong mga sensitibong sitwasyon ay kayamanan sa pag-unawa ng mga tradisyonal na halaga at aplikabong respeto. Sa isang halimbawa, isang kasamahan sa paaralan ang nagbahagi ng tungkol sa kanyang lolo na namatay. Nabanggit niya na ang kanyang pamilya ay hindi pinapayagang magsuot ng itim sa kanilang mga funeral. Ito ay dahil sa kanilang paniniwala na sa halip na maging mausok at malungkot, mas mainam na ipagdiwang ang buhay ng namatay. Ang mga ganitong paniniwala ay maaaring maging magkakaiba, ngunit sila’y nagbibigay ng liwanag sa ating mga relasyon at pag-unawa sa buhay. Para sa akin, ang pag-alam sa mga bawal sa patay ay hindi lamang nakatunghay na pagsunod sa mga tradisyon. Ito ay isang paraan para ipakita ang ating paggalang sa mga namatay at sa kanilang mga paborito. Sa mga seremonya, ang pag-unawa sa mga bawal at mga tradisyong ito ay nagiging mahalaga, dahil nagbibigay ito ng mas malalim na kabuluhan sa ating mga aksyon. Napagtanto ko na ang bawat kultura ay may kanya-kanyang istilo sa pagharap sa kamatayan, at ang mga bawal ay nagsisilbing tulay upang mas maging maayos ang pag-unawa at pakikisalamuha sa mga ito.

Ang mga kwentong naglalaman ng sukob, lalo na sa genre ng patay o horror, ay madalas na puno ng mahahalagang aral na lumalampas sa takot at pag-aalala. Isang halimbawa ay ang temang 'pagbabago.' Sa mga kwentong tulad ng 'The Ring,' makikita natin na ang mga karakter na hindi handang harapin ang mga problema at hindi pag-unawa sa kanilang mga nakaraan ay nagiging biktima. Ito ay nagsisilbing paalala na ang pag-atake sa ating mga takot at trauma ay mahalaga upang hindi tayo maging alipin ng ating sariling nakaraang mga pagkakamali. Ang kwentong ito ay nagpapakita ng konsepto na kailangan nating harapin ang ating mga pagkukulang, sapagkat kung hindi, ito ay babalik at magiging mas matindi sa atin. Upang mas mapalawak ang ating pag-unawa, isaalang-alang ang magandang halimbawa ng ‘Ju-On.’ Ang mga karakter dito ay nagdadala ng kanilang mga kasalanan o hindi pagkakaunawaan na nagpapalayas ng mas malalim na pagninilay-nilay. Ang aral na ito ay tumutukoy sa ideya na ang pagkakaroon ng hindi pagkakaayos at pag-uwi sa mga kasalanan ay nagdadala ng mas malalang sakit at pagdurusa, hindi lamang sa ating sarili kundi pati na rin sa mga tao sa paligid natin. Minsang makita mo ang mas madidilim na bahagi ng tao, mas mauunawaan mo ang halaga ng pagkakaroon ng maayos na relasyon at pagkakaibigan. Ang pagkakaroon ng pansin sa mga ganitong aspeto, lalo na kapag natututo tayo sa mga kwentong giya ng patay, ay hindi lamang para magpasaya o matakot; ito ay nagiging mabisang paraan para ipakita kung paano tayo maaaring magbago at lumago sa ating mga relasyon at sarili habang unti-unting kinikilala ang mga apoy na naiiwan ng ating mga pagkakamali.

Sa mundo ng mga kwento, ang tema ng sukob sa patay ay kasing dami ng bituin sa langit. Isang popular na pananaw ay ang teoryang ‘Restless Spirit’ kung saan pinaniniwalaan na ang mga kaluluwa ng mga namatay ay naiwan sa mundo dahil sa mga unfinished business o di natapos na mga bagay sa kanilang buhay. Madalas itong makikita sa mga kwentong katatakutan at anime tulad ng ‘Kyoukai no Kanata’, kung saan may mga karakter na may mga alalahanin sa kanilang nakaraan. Ang mga ganitong kwento ay tumutukoy sa emosyonal na pag-ugnay ng mga tao sa mga nawalang mahal sa buhay, na nagiging daan upang mangyari ang mga supernatural na pangyayari. Para sa akin, ang ideyang ito ay kumakatawan sa ating natural na takot sa hindi natapos na mga gawain o mga pangarap na hindi naabot. Isang ibang pananaw naman ay ang teoryang ‘Cyclic Existence’. Ito ay karaniwang nakabatay sa mga paniniwala mula sa mga tradisyonal na relihiyon na nag-uugnay sa reincarnation. Dito, ang mga patay ay hindi tunay na naglalaho, kundi muling ipinapanganak sa ibang anyo. Ang ideyang ito ay nagbibigay liwanag sa notion na ang bawat kamatayan ay isang simula, hindi katapusan. Ang bahagi ng mga anime tulad ng ‘Death Parade’ ay nagpapakita ng konseptong ito, kung saan ang mga kaluluwa ay sinusuri bago ipadala sa susunod na yugto ng kanilang pag-iral. Ang ganitong klase ng kwento ay nagtuturo sa atin na may halaga ang bawat buhay, hindi lamang sa isang puntong diwa ng kamatayan kundi pati na rin sa mga susunod na pag-iral. Sa isang mas simpleng pananaw, marami ang naniniwala na ang sukob sa patay ay nagmumula sa ating mga pag-aalala sa mga bagay tulad ng kahiligan at ang hindi pagkakaalam sa kung ano ang mangyayari sa atin sa susunod na yugtong ating paglalakbay. Isang magandang halimbawa iyon sa mga kwentong horror, tulad ng mga lumang kwentong bayan na madalas tayong ipinakilala noong bata pa tayo. Ang mga kwentong ito ay nagsisilbing paalala na lahat tayo ay may kinalaman sa cycle ng buhay, at kung ano mang mangyari, ang tunay na essence ng ating paglalakbay ay nagmumula sa ating mga alaala at karanasan.

Walang kahit anong takot na makapipigil sa mga tao sa paghahanap ng mga kwentong puno ng misteryo at panggigilalas. Ang sukob sa patay, sa mga tradisyunal na pananaw, ay nagsilbing isang pivotal na elemento na nagbukas ng mga bagong pintuan sa horror genre. Sa mga kultura, puno ito ng mga alamat at kuwentong bayan tungkol sa mga multo at espiritu na bumabalik mula sa kabilang buhay. Ang tema ng pagkilala sa mga patay at ang takot na dala nito ay naging inspirasyon para sa mga manunulat at tagalikha upang galugarin ang mga temang ito sa kanilang mga likha. Ang mga horror na kwento kabilang ang mga pelikula gaya ng 'The Sixth Sense' at ang mga anime tulad ng 'Another' ay madalas na nag-uugnay sa idea ng mga naiwang kaluluwa na nagdadala ng retribution sa mga nabubuhay, na nagdadala sa mambabasa o manonood sa isang emosyonal at nakakahiyang paglalakbay. Ngunit higit pa dito, ang sukob sa patay ay pinalawak ang imahinasyon ng mga manlilikha. Ibinukas nito ang posibilidad ng paglikha ng mga kwento na hindi lamang nakabase sa mga supernatural na elemento, kundi pati na rin sa sikolohikal na takot. Ang mga kwentong ito ay nag-uudyok sa atin na pag-isipan ang mga malalim na konsepto tungkol sa buhay, kamatayan, at kung ano ang nangyayari sa atin pagkatapos tayong mamatay. Halimbawa, ang mga kwentong nagpapakita ng mga trahedya sa nakaraan, o mga kwentong puno ng pighati at pag-aalala sa mga napabayaan na kaluluwa, ay bumubuo ng isang madilim ngunit kaakit-akit na bahagi ng horror genre. Isang bagay na hindi maikakaila: ang sarap sa pakiramdam na marinig ang mga kwento ng mga kinatatakutan ng mga tao — mula sa mga kuwentong tahimik na naglalarawan ng mga pinto na bumubukas sa hatingabi, hanggang sa mga dramatikong kwento ng mga nagagambalang kaluluwa na nagiging sanhi ng mga kakaibang pangyayari. Ang lahat ng ito ay resulta ng diwa ng sukob sa patay, na patuloy na sumusulong sa mundo ng horror at nagiging mas paborito pa sa mga susunod na henerasyon. Nasa likod ng takot na dulot ng ating pagkaunawa sa kamatayan, may isang magandang kwento na humihintay na ibahagi.

Usapang sukob sa patay, nakakaengganyo talagang pumasok dito! Ang reaksyon ng mga tao sa ganitong uri ng tema ay sobrang magkakaiba. Sa mga anime tulad ng 'Attack on Titan,' ang mga tao ay madalas na naaapektuhan ng takot at pagkabigo, lalo na sa pag-aaral na ang mga titans ay hindi lang mga halimaw kundi simbolo rin ng mga internal na laban at limitasyon ng sangkatauhan. Napapaisip sila kung ano ang tunay na kahulugan ng buhay at kamatayan, kung gaano kahalaga ang mga desisyong ginawa sa buhay bago ka magkaroon ng ganitong sukob. Sa isang paraan, ang tema ng sukob sa patay ay nagiging gabay para sa mga tao upang suriin ang kanilang sariling mga takot at pag-asa sa buhay. Maganda pa rin ang mga diskusyon sa iba't ibang komunidad and mga ideya na nabuo mula rito. Nakakatulong ito upang maipakita ang ibang pananaw; may mga tao na naniniwala na ang sukob sa patay ay isa lamang talinghaga sa ating mga personal na labanan — ang mga tao ay maaaring maging mas makiisa at mas maunawaan ang mas malalim na pagkatao ng bawat isa. Ang mga ganitong karakter at kwento ay nagpapabukas ng ating isip sa tunay na damdamin ng pagkatalo at pag-asa na nagiging napakahalaga sa ating paglalakbay sa buhay. Pero, nasa ibang spectrum naman ang ibang tao; ang iba'y nagiging sobrang emosyonal at parang nalulumbay. Sa mga salin ng mga kwentong ganyan, nakita ko kung paano ang mga sitwasyong ito ay nagiging paraan para dumaan sa malhate, o minsan, kinikilala nila ang mga nawalang mahal sa buhay. Nakakapagbigay ng malalim na pag-unawa sa mga pagsasakripisyo at pinagdaraanan ng mga tao kapag may ikinakaharap na panganib. Lalo na kung ang kwento ay umaabot sa usaping pangkalikasan o pangkalusugan, nagiging mas personal ito sa bawat isa.

Isang magandang aspeto ng mga tradisyon sa libing ay ang mga kandila na ginagamit para sa mga yumaong mahal sa buhay. unang-una, ang mga puting kandila ay talagang sikat dahil kadalasang itinuturing silang simbolo ng kalinisang espiritu at pag-asa. Sa mga pagdiriwang ng kanilang buhay, ang mga puting kandila ay nilalagay sa tabi ng mga bibilhin sa misa o sa libingan bilang tanda ng pagmamahal at pag-alala. Napaka simboliko nito, at para sa akin, nararamdaman ko na ang pagaalay ng liwanag ay nagbibigay ng kaaliwan hindi lamang sa mga naiiwan kundi pati na rin sa kaluluwa ng pumanaw. Sa ibang banda, likas na ginagabayan ng mga itlog ang mga relihiyosong tradisyon, kaya ang mga kandilang may kulay na itim at asul ay ginagamit din. Ang itim na kandila, na karaniwang ginagamit upang ipakita ang kalungkutan, ay nag-uugnay sa mga pagdaramdam ng mga naulila. Minsan, ang mga asul na kandila ay ginagamit upang ihandog ang kapayapaan sa kaluluwa ng mga yumaong mahal sa buhay. Ang mga kulay na ito ay talagang may nakakaantig na simbolismo sa mga tao, at bawat isa ay puno ng emosyon at pagninilay. Huwag kalimutan ang mga espesyal na kandila na may mga imahen o simbolo, kadalasang ginagawa ng mga pamilya upang makatulong sa kanilang proseso ng pagdadalamhati. Sa mga sitwasyong ito, makikita mo na may mga kandila na may mga islogang Panalangin o mga debotasyong nakaukit. Kapag nakita mong nakapaligid ang mga ganoong kandila, nagbibigay iyon ng kahulugan sa mga tradisyonal na ritwal. Ang bawat uri ng kandila ay may lugar at dahilan sa ating pagsalubong sa mga buhay ng mga yumaong mahal sa buhay.

Tulad ng nataon sa mga kasal ng mag-anak namin, hindi nawawala ang mga pamahiin na nagiging usapan at nagpapakulay sa selebrasyon. Isa sa pinaka-karaniwan ay ang bawal makita ng nobyo ang nobya bago ang seremonya—sinabi nila na magdudulot daw iyon ng malas o sirang swerte. Marami ring pamilya ang nag-iingat na huwag magsuot ng perlas sa araw ng kasal dahil sinasabing nagdadala iyon ng luha; ang kuwentong iyon ay paulit-ulit na naikwento tuwing nagbibihis ang bride at lagi akong napapangiti tuwing naririnig ko. May mga ritwal din na hinalin mula sa impluwensiyang Kastila tulad ng ‘arras’ o 13 barya na ibinibigay ng groom sa bride para sa kasaganaan, at ang paglalagay ng belo at lubid na nagsasagisag ng pagkakaisa. At kahit na pamahiin lang sa iba, maraming magsisintahan ang tumatanggap ng pag-ulan sa kanilang araw bilang biyaya—sinabi ng lola ko na ang ulan ay swerte at tanda ng paglilinis. Sa huli, nakikita ko na ang mga pamahiin na ito ay nagiging bahagi ng ritwal at alaala: may kabuluhan kahit na simpleng pare-pareho lang ang paniniwala o kombensiyon ito sa pamilya. Nagtatawanan kami, nag-aalala nang kaunti, pero laging nauuwi sa saya at pagsasama-sama ng pamilya.