พ่อ รวย สอน ลูก เรื่องการออมควรเริ่มเมื่อไหร่?

เริ่มจากการคุยกันตรงๆกับลูกว่าธุรกิจสำหรับครอบครัวเราเป็นอะไร ผมมักบอกว่าการให้ทุนไม่ใช่การมอบคำตอบ แต่เป็นการมอบโอกาสให้ลูกได้เรียนรู้ความเสี่ยงและหน้าที่ ผมจะแยกเรื่องทุนกับบทบาทชัดเจน: ให้ทุนเป็น 'ข้อตกลง' ไม่ใช่ของขวัญลอย ๆ กำหนดเป้าหมาย วัดผล และมีเงื่อนไขที่เป็นรูปธรรม เช่น ระยะเวลาที่ต้องทำยอดหรือการรายงานความคืบหน้า นอกจากนี้ต้องตั้งกติกาการบริหารความเสี่ยง เช่น สัดส่วนเงินสำรอง การแบ่งหุ้นระหว่างผู้ก่อตั้ง และข้อตกลงการถอนทุนเพื่อป้องกันปัญหาครอบครัว อีกเรื่องที่ผมให้ความสำคัญคือการฝึกทักษะจริง: ให้ลูกขายจริง รับคำปฏิเสธจริง และมีพื้นที่ให้ล้ม แต่ต้องเป็นล้มที่ไม่ทำลายฐานะครอบครัว เช่น ตั้งงบทดลองเล็ก ๆ ให้ลองตลาดก่อนขยาย ท้ายที่สุดผมเชื่อว่าการสอนให้รับผิดชอบมากกว่าการให้เงินเปล่า จะสร้างผู้ประกอบการที่ยืนยาวกว่า

มันมีวิธีสอนลูกให้รักการออมที่ไม่ต้องพูดให้ยืดยาว—ใช้ชีวิตประจำวันเป็นบทเรียนเลยดีกว่า ผมมักเริ่มจากการตั้งเป้าหมายเล็ก ๆ กับลูก เช่นอยากได้ของเล่นชิ้นหนึ่ง แล้วช่วยเขาแยกเงินเป็นส่วน ๆ แทนที่จะให้ทั้งก้อนไปเลย การแบ่งเป้าหมายออกเป็นขั้น ๆ ทำให้เด็กเห็นความก้าวหน้าได้ชัด ตอนเด็ก ๆ เคยให้ลูกเก็บสตางค์จากค่าขนม แล้วเราสร้างตารางสติ๊กเกอร์ขึ้นมา ทุกครั้งที่ใส่เงินลงในกระปุก ลูกได้ติดสติ๊กเกอร์หนึ่งดวง พอครบแถวก็พาไปเลือกของที่ตั้งใจไว้ การเห็นผลแบบเป็นภาพช่วยให้เขาเข้าใจว่าการรอคอยมีคุณค่า นอกจากนั้นผมยังใช้วิธี 'สมทบร่วม' คือถ้าเขาเก็บได้เท่านี้ ผมจะเพิ่มให้อีกส่วนนึงแบบเงื่อนไข เช่น เก็บได้ครึ่งหนึ่ง ผมเพิ่มอีกยี่สิบเปอร์เซ็นต์ วิธีนี้สอนเรื่องการลงแรงแล้วได้รับผลตอบแทน และไม่ลืมใส่บทเรียนง่าย ๆ เกี่ยวกับการให้ เช่นแบ่งส่วนเล็ก ๆ เพื่อบริจาคให้การกุศลด้วย สุดท้ายคือการเป็นตัวอย่าง ถ้าลูกเห็นว่าพ่อแม่ไม่เก็บเลย คำพูดจะไม่หนักเท่าการกระทำ ดังนั้นผมพยายามให้เขาเห็นการออมในชีวิตจริง ทั้งการวางแผน ซื้อของตามงบ และการเฉลิมฉลองความสำเร็จเล็ก ๆ ด้วยกัน

การปลูกฝังนิสัยทางธุรกิจตั้งแต่ยังเป็นวัยรุ่นคือการให้พวกเขาเรียนรู้การออกแบบชีวิต ไม่ใช่แค่สอนให้เปิดบริษัทแล้วปล่อยให้ลอยไปตามน้ำ ผมมักจะเริ่มจากเรื่องเล็ก ๆ ก่อน: ให้เงินทุนจำนวนน้อยเท่าที่จะสามารถรับความเสี่ยงได้ แล้วให้ลูกจัดการเองทั้งหมด ตั้งแต่คิดไอเดีย การตั้งราคา การขาย การรับมือกับลูกค้า และการทำบัญชีพื้นฐาน การลงมือทำจริงทำให้เข้าใจว่าการเป็นเจ้าของกิจการมีทั้งความสนุกและความเจ็บปวด เมื่อพวกเขาเจอปัญหา จึงเป็นโอกาสสอนการแก้ปัญหาแทนการแก้ให้ทั้งหมด อีกอย่างที่ผมให้ความสำคัญคือการสอนวิธีรับฟังและเชื่อมต่อกับคนอื่น มากกว่าการยึดติดกับไอเดียเดียว ต้องรู้จักปรับ ไต่ระดับความเป็นจริง และเรียนรู้จากการวิพากษ์วิจารณ์ ซึ่งบางครั้งมาจากเพื่อนร่วมงานหรือแม้แต่ลูกค้า ผมมักยกตัวอย่างเส้นทางการผจญภัยใน 'One Piece' ว่าความสำเร็จมาจากการเดินทางระยะยาว ไม่ใช่การระเบิดเงินก้อนเดียวตอนเริ่มต้น สุดท้ายคือเรื่องสัญญาเล็ก ๆ เช่น การตั้งกติกาชัดเจนว่าเงินทุนไหนเป็นของลูก เงินไหนเป็นความช่วยเหลือ และมีขอบเขตการยืมหรือขอคืนอย่างไร เพื่อไม่ให้ความสัมพันธ์ครอบครัวกลายเป็นเรื่องการเงินล้วน ๆ การเห็นลูกล้มและลุกเอง มันบ่มเพาะความรับผิดชอบที่ไม่มีโรงเรียนไหนสอนครบเท่านี้

เคยสังเกตไหมว่าการให้ความมั่งคั่งที่ยั่งยืนมักเริ่มจากนิสัยเล็ก ๆ ที่ลูกทำทุกวัน? ฉันเชื่อว่าการสอนโดยไม่ใช้เงินคือการลงทุนในทักษะชีวิตและกรอบความคิดมากกว่าการเติมเงินให้พวกเขา การสอนให้รู้จักวางแผน แยกแยะระหว่างความต้องการกับความอยากได้ และการรับผิดชอบต่อผลของการตัดสินใจ เป็นเรื่องที่ทำได้ผ่านกิจวัตรประจำวัน เช่น ให้ลูกมีหน้าที่ดูแลส่วนเล็ก ๆ ของบ้าน วางแผนเมนูสัปดาห์ละหนึ่งมื้อ หรือจัดการโครงการศิลปะด้วยทรัพยากรที่จำกัด ยกตัวอย่างฉากหนึ่งใน 'Spirited Away' ที่ตัวเอกต้องเรียนรู้พึ่งพาตัวเองและคิดแก้ปัญหาแบบใช้สติ นั่นแหละคือแบบฝึกหัดที่ดีสำหรับเด็กในโลกจริง ฉันมักชอบให้ลูกได้ทดลองบริหารทรัพยากรเวลาและวัตถุดิบ เช่น ทำอาหารจากของที่มีในตู้เย็น หรือซ่อมของเล่นด้วยเครื่องมือพื้นฐาน กิจกรรมเหล่านี้สร้างความภูมิใจและสอนให้รู้ว่าชีวิตไม่ได้ขึ้นกับเงินเสมอไป อีกส่วนที่สำคัญคือการสื่อสารแบบเปิด ให้ลูกตั้งคำถามและรับผิดชอบต่อการเลือกของตนเอง แทนที่จะซื้อของเป็นแรงจูงใจ ควรให้รางวัลด้วยโอกาสพิเศษ เช่น เวลาไปทำกิจกรรมที่ให้ทักษะใหม่ ๆ หรือการเป็นหัวหน้าโครงการเล็ก ๆ ที่บ้าน วิธีนี้จะช่วยหล่อหลอมความคิดระยะยาวและความมั่นใจโดยที่กระเป๋าไม่บางลงมากนัก

บ้านเราเคยมีกฎหนึ่งที่ฝังแน่นมาตั้งแต่เด็ก: ห้ามพึ่งรายได้ทางเดียว วิธีสอนของพ่อไม่ใช่คำบอกสั้นๆ แต่เป็นการปล่อยให้ผมทดลองและเจ็บปวดเอง พ่อเอาไอเดียจากหนังสืออย่าง 'Rich Dad Poor Dad' มาเล่าเป็นสถานการณ์จริง เช่น ให้ผมหาวิธีทำให้เงินออมงอกเป็นรายได้แทนการเก็บอย่างเดียว เขาจะแบ่งเงินที่ได้จากค่าแรงเป็นส่วนที่ใช้จ่าย ลงทุน และสำรองพัฒนาไอเดียธุรกิจเล็กๆ พ่อให้ผมลองขายสินค้างานฝีมือ ทำบล็อก และเก็บผลตอบแทนเพื่อเอามาลงกับอสังหาฯ ขนาดเล็ก เครื่องมือที่พ่อสอนคือการคิดเป็นระบบ: ทุกแหล่งเงินต้องมีชื่อ เป้าหมาย และตัววัดผล พ่อไม่เน้นโชคแต่เน้นกระบวนการ ผมเลยเรียนรู้ว่าการกระจายความเสี่ยงไม่ใช่แค่มีกระเป๋าหลายใบ แต่คือการออกแบบให้แต่ละกระเป๋าทำงานร่วมกันจนเกิดกระแสเงินสดที่เสถียร นั่นแหละที่ทำให้ผมกล้าลงทุนและไม่เครียดเมื่อรายได้บางทางชะงักไป

เราเชื่อว่าการสอนลูกผ่านกิจวัตรประจำวันเป็นการปลูกทักษะที่ยั่งยืนกว่าแค่บอกให้ทำหรือไม่ทำอะไร เพราะสิ่งเล็กๆ ที่ทำทุกวันจะกลายเป็นนิสัยและวิธีคิดที่ติดตัวไปตลอดชีวิต เช้าๆ ผมชอบให้ลูกมีบทบาทจริงในบ้าน เช่นจ่ายตลาดร่วมกันแล้วให้เขาจดรายการ งบประมาณ และเลือกของที่คุ้มค่า ระหว่างทางจะคุยเรื่องการตัดสินใจว่าอะไรคือความต้องการกับความอยาก การคำนวณราคาต่อหน่วย หรือการเปรียบเทียบยี่ห้อ ทำแบบนี้หลายครั้งเขาจะเริ่มคิดแบบนักวางแผนเองโดยไม่ต้องบอกซ้ำ บางวันให้เขาวางเมนูสัปดาห์แล้วคำนวณงบประมาณเอง เพื่อเรียนรู้เรื่องการจัดสรรทรัพยากรและความรับผิดชอบ เย็นเป็นเวลาที่ผมใช้แบ่งปันภาพรวมทางการเงินแบบง่ายๆ ระหว่างกินข้าว เช่นอธิบายว่าทำไมถึงมีค่าใช้จ่ายบางอย่างและการออมช่วยได้อย่างไร ผมใช้ตัวอย่างจากหนังสืออย่าง 'The Richest Man in Babylon' เล่าหลักการเก็บส่วนหนึ่งก่อนใช้จริง แล้วปล่อยให้ลูกบริหารกระปุกหรือบัญชีกระเป๋าเล็กๆ ของตัวเอง เพื่อเห็นผลลัพธ์จริงๆ การเรียนรู้ผ่านชีวิตจริงทำให้เขาเข้าใจเรื่องเงินไม่ใช่แค่ตัวเลขบนหน้าจอ และผมชอบที่เห็นเขาฝึกตัดสินใจอย่างเป็นระบบโดยที่เราแค่ค่อยๆชี้ทางให้เท่านั้น

การสอนลูกเรื่องการลงทุนตอนเป็นวัยรุ่นควรเริ่มจากการทำให้มันเป็นเรื่องที่คุ้นเคยและไม่ข่มขู่ ผมมักจะเริ่มด้วยการให้ลูกได้จับเงินตัวจริงก่อน เช่น ให้เบี้ยเลี้ยงเป็นส่วนแบ่งที่ชัดเจน แล้วบอกให้แบ่งเป็น ‘ออม-ลงทุน-ใช้’ การได้เห็นตัวเลขจริงจะช่วยให้แนวคิดเรื่องอัตราดอกเบี้ยทบต้นไม่ใช่แค่คำพูดบนกระดาษ ในขั้นต้นผมแนะนำให้เริ่มที่กองทุนรวมดัชนีหรือหุ้นตัวใหญ่ที่มีความผันผวนน้อย เพราะมันสอนเรื่องความต่อเนื่องมากกว่าการตามข่าวเด้งขึ้นลง อีกส่วนที่ผมใส่ใจคือการสอนทักษะพื้นฐาน เช่น การอ่านงบประมาณเล็กๆ การตั้งเป้าหมายระยะสั้นและระยะยาว และการตั้งกฎว่าห้ามถอนเงินลงทุนเว้นแต่มีเหตุฉุกเฉิน เรื่องเล่นเกมอย่าง 'Monopoly' ซึ่งอาจดูเล่นๆ ก็เป็นเครื่องมือดีที่ผมใช้สอนเรื่องซื้อ-ขาย-บริหารทรัพย์สินได้จริง ๆ จากมุมมองผม การลงมือทำกับจำนวนเงินเล็ก ๆ และมีพื้นที่ปลอดภัยให้ล้มเหลว เป็นการลงทุนที่คุ้มค่ากว่าการพูดบรรยายยาว ๆ เสมอ

การสอนลูกให้จัดการหนี้เป็นเรื่องที่ต้องผสมทั้งความจริงจังและความอ่อนโยน ฉันมักพูดตรง ๆ ว่าหนี้ไม่ใช่เรื่องน่าอาย แต่นั่นก็ไม่ใช่ตั๋วให้ใช้เงินอย่างไม่ระวัง การเริ่มจากการพูดคุยแบบเปิดอกเกี่ยวกับรายได้ ค่าใช้จ่าย และเป้าหมายระยะสั้น-ยาวจะช่วยให้เขาเห็นภาพรวมได้ชัดขึ้น หลังจากนั้นฉันจะทำแบบฝึกหัดง่าย ๆ ให้ลูก เช่น แบ่งเงินเป็นส่วนสำหรับค่าใช้จ่ายประจำ เก็บฉุกเฉิน และจ่ายหนี้ เพื่อให้เขาเห็นผลลัพธ์จริง ๆ จากการตัดสินใจ การตั้งกฎบ้านที่ชัดเจนเกี่ยวกับการกู้ยืม เช่น ไม่ให้ค้ำประกันคนอื่นโดยไม่ได้ปรึกษา พร้อมสร้างแผนการคืนหนี้แบบมีขั้นตอน จะช่วยลดความเสี่ยงและให้บทเรียนเรื่องความรับผิดชอบ ในระยะยาวฉันเน้นการสอนเรื่องดอกเบี้ย การรีไฟแนนซ์แบบง่าย ๆ และการสร้างเครดิตที่ดี อย่างเช่นจูงใจให้ลูกจ่ายบัตรเครดิตเต็มจำนวนเมื่อเป็นไปได้ และตั้งรางวัลเมื่อบรรลุเป้าหมายเล็ก ๆ วิธีนี้ทำให้บทเรียนการเงินกลายเป็นเรื่องที่จับต้องได้ ไม่ใช่คำสั่งลอย ๆ สุดท้ายแล้วการให้พื้นที่ให้ล้มบ้าง แต่มีแผนและการสนับสนุนอยู่ข้าง ๆ จะช่วยให้เขาเติบโตเป็นคนจัดการการเงินได้อย่างมั่นคง