เทพารักษ์กับคนตัดไม้ ดัดแปลงมาจากนิยายหรือไม่?

ทันทีที่ได้ยินชื่อ 'เทพารักษ์กับคนตัดไม้' ใจผมพลันนึกถึงนิทานพื้นบ้านที่ถูกเล่าซ้ำต่อกันหลายรุ่น มากกว่าผลงานจากนิยายเล่มเดียวที่มีต้นฉบับชัดเจน เรื่องราวแนวนี้มักมีแก่นคือการปะทะระหว่างโลกธรรมดากับโลกเหนือธรรมชาติ—เทพองค์หนึ่งหรือเทพารักษ์ให้บทเรียนหรือโอกาสแก่คนตัดไม้ธรรมดา ซึ่งเป็นโครงสร้างที่เห็นได้ในนิทานชาวบ้านทั่วโลก ผมเคยอ่านฉบับย่อสำหรับเด็กที่ตีพิมพ์ในสมุดรวมเรื่องพื้นบ้าน แล้วก็เคยเห็นการดัดแปลงเป็นภาพประกอบสั้น ๆ ที่เพิ่มองค์ประกอบใหม่ๆ แต่แทบไม่มีการอ้างอิงชัดเจนถึงนักเขียนคนใดคนหนึ่งเป็นต้นฉบับเดียว

เสียงเล่าเรื่องที่ผมคุ้นคือการผูกปมแบบรวบรัด มีบทสรุปที่สอนใจโดยตรง ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของนิทานปากเปล่า—คนเล่าอาจเติมรายละเอียด สร้างตัวละครยิบย่อย หรือเปลี่ยนตอนจบให้เหมาะกับผู้ฟัง ยกตัวอย่างเช่นเวลาเห็นฉากที่เทพารักษ์มอบของวิเศษให้คนตัดไม้ ผมมักนึกถึงช่วงในภาพยนตร์ 'Spirited Away' ที่เด็กสาวพบโลกวิญญาณแล้วถูกทดสอบด้วยการกระทำง่ายๆ แต่แรงสะเทือนของนิทานไทยจะเปี่ยมด้วยคำสอนเกี่ยวกับความเมตตา ความกตัญญู หรือผลจากการกระทำตนเอง ซึ่งต่างจากนวนิยายร่วมสมัยที่มักขยายจุดเริ่มต้นให้เป็นโครงเรื่องยาวและมีตัวละครหลากหลายกว่า

สรุปในมุมของผมก็คือ 'เทพารักษ์กับคนตัดไม้' โดยมากเป็นวรรณกรรมพื้นบ้านหรือเรื่องเล่าปากเปล้าที่ถูกรวบรวม ดัดแปลง และตีพิมพ์ในรูปแบบต่างๆ มากกว่าจะเป็นงานดัดแปลงจากนิยายเล่มใดเล่มหนึ่ง ถ้ามีฉบับที่ระบุชื่อนักเขียนอย่างชัดเจน ก็จะเป็นการนำเรื่องพื้นบ้านมาขยายเป็นนิยายหรือเรื่องสั้นมากกว่า ไม่ว่าจะอ่านเวอร์ชันไหนก็ให้ความอบอุ่นแบบเก่าๆ และมักทำให้คิดถึงค่าของความเรียบง่ายและการกระทำที่แท้จริงในชีวิตประจำวัน

ในมุมมองที่เป็นผู้ใหญ่และค่อนข้างวิเคราะห์ ผมมองว่า 'เทพารักษ์กับคนตัดไม้' มักไม่มีต้นฉบับเดียวชัดเจน แต่เป็นส่วนหนึ่งของชุดองค์ความรู้ในวรรณกรรมพื้นบ้าน การพิสูจน์ว่ามาจากนิยายหรือไม่สามารถพิจารณาจากการอ้างอิงทางสำนักพิมพ์ ชื่อผู้แต่ง หรือบันทึกทางประวัติศาสตร์การตีพิมพ์ อย่างไรก็ตาม เรื่องราวที่มีแก่นแบบนี้ถูกนำไปเล่าใหม่ในหลายสื่อ—บางครั้งเป็นนิยายสั้น บางครั้งเป็นบทละครวิทยุ หรือการ์ตูนตัดตอน ทำให้ที่มาดูจะกระจัดกระจายมากกว่าจะกลับไปสู่ผลงานชิ้นเดียว

เมื่อเปรียบกับผลงานอื่นที่ใช้มูลนิทานพื้นบ้านเป็นฐาน อย่าง 'Princess Mononoke' ที่ดึงแนวคิดจากความเชื่อพื้นถิ่นแล้วขยายเป็นเรื่องยาว จะเห็นความแตกต่างชัดเจน: นิทานต้นฉบับมักจบเร็วและมีข้อความสอนใจ ส่วนดัดแปลงเป็นนิยายหรือภาพยนตร์จะเพิ่มเส้นเรื่อง ตัวละคร และมิติความขัดแย้ง หากใครพบฉบับที่เรียกชื่อผู้แต่งชัดเจน ให้ถือว่าเป็นงานดัดแปลงเชิงสร้างสรรค์มากกว่าการอ้างว่าเป็นต้นฉบับดั้งเดิม ทั้งนี้ การอ่านแต่ละเวอร์ชันก็สนุกต่างกันไปและช่วยให้เห็นมิติของวัฒนธรรมพื้นบ้านในมุมใหม่ๆ