"Commander Vargas." Bigla, may dalawang malalambot na katok sa pinto.
"Ano'ng nangyari?" Huminga ng malalim si Andres at nagtanong na may malalim na boses.
"May nangyaring hindi inaasahan sa hukbo, pakipuntahan po ninyo at tingnan!" Medyo nababahala ang deputy na nasa labas ng pinto.
"Magpunta ka na muna, susunod ako." Matagal na tumahimik si Andres, bago sumagot.
Naisip ni Isabelle na noong unang gabi nila sa kanyang nakaraan na buhay, umalis din si Andres sa kalagitnaan ng gabi. Magkasama silang natulog dati, at sobrang pagod siya kaya natulog siya.
Pinagkibit niya ang kanyang labi at tiningnan si Andres nang hindi nagsasalita.
"Kapag naisip mo na ang bagay na ito, tawagan mo ang unit ko." Tumayo si Andres lumakad papunta sa gilid, kinuha ang sombrero-militar sa mesa at isinuot ito, saka binanggit ng mahina sa kanya.
Alam ni Isabelle na na-miss niya ang pagkakataon ngayong gabi, ngunit huli na upang itama ito ngayon, at hindi niya pwedeng hadlangan ang mahalagang trabaho ni Andres sa hukbo.
Wala siyang sinabi, pinanood lang siya habang nagbibihis sa harap ng salamin.
"Babalik ka ba bukas?" mahina nyang tanong ng makita nyang papalabas na si Andres.
"Depende sa sitwasyon." kalmadong sagot ni Andres.
Nag-isip si Isabelle at muli syang nagtanong: "Kung may mahahalagang bagay, maaari ba kitang puntahan direkta sa iyong dormitoryo?"
Tumingin si Andres pabalik sa kanya at nagsabi, "Mas mabuti sigurong huwag mong gawin iyon maliban na lang kung may mga espesyal na pagkakataon."
Matapos sabihin iyon, isinara niya ang pinto nang hindi lumilingon.
Pinagmasdan ni Isabelle ang papalayong lalaki. Pagkalipas ng ilang saglit, inis na kinagat niya ang kanyang labi at lihim na isinumpa ang sarili: "Bakit ba ganito ako nung nakaraang buhay!"
Kung hindi sana siya kumilos nang hindi nararapat sa party ng kanilang engagement, hindi sana siya mali ang magiging impresyon sa kanya ni Andres.
Sa kanyang nakaraang buhay, ipapadala si Andres sa isla para sa espesyal na pagsasanay ilang araw pagkatapos, at hindi na sila nagkita muli.
Ang susunod nilang pagkikita ay dalawang araw pagkatapos. Saglit lamang, hindi umabot ng isang oras, tapos ay bumalik na muli ito sa hukbo. Ang susunod nilang pagtulog na magkasama ay sampung araw pagkatapos.
Sampung araw na lang ang natitira para kina Isabelle at Andres.
...
Maagang umaga kinabukasan, tiningnan ni Isabelle ang kalangitan na unti-unting lumiwanag at umupo mula sa kama.
Inisip niya ito buong gabi at hindi natulog.
Sa puntong iyon, malinaw na ang kanyang plano kung ano ang susunod niyang gagawin.
Kailangan niyang pumunta sa bahay ng kanyang mga magulang upang kunin ang isang bagay, at pagkatapos ay magtungo sa hukbo upang hanapin naman si Andres.
Pagkatapos maligo at magbihis, may narinig siyang mabilis na katok sa pinto.
"Sino yan?" Tanong ni Isabelle, na nakatingin nang mabigat sa bintana malapit sa pinto.
"Miss Isabelle, ako ito. Inutusan po ako ng inyong biyenan na magdala ng dalawang timba ng mainit na tubig." Sagot ng tao sa labas ng pinto nang magalang.
Nakilala ni Isabelle ang boses na iyon, si Maria ang utusan ng pamilya Vargas..
Noong nakaraang buhay niya, siya ay nagising at bumaba upang mag-agahan mag-isa.
May tatlo o apat na kasambahay ang pamilya Vargas, ngunit si Maria pa ang pinili nilang magdala ng mainit na tubig sa kanya ng personal sa umaga. Mukhang hindi lang simpleng paghahatid ng tubig ito.
"Parating na." Isang saglit na nag-isip si Isabelle bagop sumagot.
"Magbibihis lang ako."
Pagkalipas ng dalawang minuto, nagtungo siya sa pinto at binuksan ito.
Pagbukas niya ng pinto, nakita niyang nakatayo ang dalawang tao sa labas, isa si Maria, at ang isa ay si Ligaya, ang ina ni Marco.
Si Ligaya ay ang stepmother ni Andres. Nang si Andres ay limang taong gulang pa lamang, ikinasal si Ligaya sa kanyang ama at nagkaroon sila ng anak na si Marco.
Ang ekspresyon ni Ligaya sa mga sandaling iyon ay kitang-kita ang galit.
Ang ilang natitirang kasambahay ng pamilya Vargas ay nakatayo pa sa corridor.
Tiningnan ni Isabelle ang mga ito at agad na nakaramdam ng takot.
Lumapit si Ligaya sa kanya ng dalawang hakbang at bigla siyang sinampal.
Si Isabelle ay nakahanda na sa ganitong posibilidad na pangyayari, kaya agad niyang iniwasan at isinangga ang kamay.
Natusok ng mga kuko ni Ligaya ang likod ng kanyang kamay at agad na nakaramdam si Isabelle ng init na dulot nito.
"Walang hiya ka! Paano mo nagawang ipagtanggol ang iyong sarili!" Habang nakikita ni Ligaya na naiwasan ni Isabelle, lalo pa itong nagalit at inundayan ulit sya ng isang sampal.
Hindi na pinayagan ni Isabelle na matamaan siya muli at mabilis na iniwasan at nakakunot ang noong nagtanong, “Tiya, anong ginagawa mo?"
"Ang lakas ng loob mong tanungin ako!" Ang galit na sagot ni Ligaya, "Hindi mo na nga tinanggap si Andres kagabi, at nagawa mo pang akitin si Marco at sinaktan mo pa! Nasa ospital siya ngayon. Kung may nangyaring masama sa kanya, ikaw ang may kasalanan!"
"Sinabi ba sa iyo ni Marco iyon?" Tanong ni Isabelle habang kunot ang noo at sumagot.
Hindi pinansin ni Ligaya ang mga sinabi ni Isabelle at nagsalita siya nang may pang-uuyam: "Sinasabi ko lang ang totoo, hindi ka gusto ni Andres, at hindi rin gugustuhin ng anak ko ang isang murang babaeng katulad mo! Dati, ang mga kagaya mo, ikinukulong na lang sa hawla ng baboy at itinatapon sa lawa!"
Tahimik na tiningnan ni Isabelle si Ligaya.
Sa kanyang nakaraang buhay, hindi siya gusto ni Ligaya at lagi siyang pinapahirapan nito.
"Tapos na ba kayo?" Matapos maghintay ng ilang sandali, kalmadong nagtanong si Isabelle kay Liagaya.
"Akala mo ba'y tanga ako?"
"Ano'ng ibig mong sabihin?" Sinusuri siya ni Ligaya mula ulo hanggang paa.
"Iniwan ko ang isang magandang kinabukasan bilang isang guro at mas pinili ko ang isang lalaking mula sa compound na halos hindi maka-graduate dahil sa kakulangan sa edukasyon. Akala mo ba, ganoon na lang 'yon?" ngumiti si Isabelle ng may pang aasar.
"Ikaw..." Agad na napuno ng galit si Liagay at sumigaw: "Hindi ko na gustong makinig sa mga walang kwentang sinasabi mo! Pumasok na kayo at itapon lahat ng gamit niya!"
"Ipapaalam ko kay tiyo Isagani ang nangyari kagabi. Ang pamilyang Reyes, huwag na nilang isipin ang kasunduan nila!"
Tiningnan ni Isabelle ang mga lalapit na tao, at hindi siya sumalungat. Bagkus, umatras siya ng dalawang hakbang at nagbigay-daan sa kanila.
Kahit anong paliwanag niya sa nangyari kagabi, wala ring maniniwala na wala siyang kasalanan, kaya mabuti pang manahimik na lang.
At saka, handa na si Ligaya, kaya wala na siyang kailangang gawing aksyon dito.
Pinanood niyang maghalungkat ang mga ito sa kanyang kwarto, kinuha ang ilang mga pera at gamit na dala niya, pati na ang mga regaling ibinigay sa kanila.
Kasama rito ang ilang mga lumang gamit na iniwan kay Andres ng kanyang tunay na ina bago pumanaw. Mahahalaga ang mga ito.
"Mag-ingat kayo, huwag nyong sirain! Kailangan ibalik ito sa panganay na anak ng pamilya Vargas!" Paalala ni Maria sa mga kasambahay habang naghahalungkat.
Habang sila ay nagsasalita, nakita nila ang kahon ng sandalwood na may lamang mga gintong alahas. Agad na nagpalitan ng tingin sina Maria at Ligaya at lumapit upang kunin ito.
Ito ang pinakamahal na regalo sa kanila. Sa kanyang nakaraang buhay, matagal nang kinuha ni Ligaya ang kahon na naglalaman ng mga gintong alahas.
Kinuha ni Maria ang kahon at iniabot ito kay Liagaya.
Bubuksan sana ni Ligaya ito upang tingnan, ngunit nang makita ni Isabelle ang walang kahihiyang mga mukha nila, hindi niya napigilang magbuntung-hininga at mag-senyas: "Ibalik yan!"
"Sa tingin ko, parang ibinato mo ang karne sa aso."
Napahiya si Liagaya at matalim na tinignan si Isabelle: "Sino'ng tinatawag mong aso?! Wala ka bang mga alituntunin at paggalang? Ang nanay mo, siya ang nagturo sa'yo ng mga bagay na hindi nararapat!"
Tiningnan lang ni Isaballe si Liagaya ng walang emosyon: "Sige, pagalitan mo ako, huwag mo nang isama ang nanay ko."
Ang pangit na tanawin na iyon ay nakapagpanik kay Liagaya sa hindi malamang dahilan.
Bakit parang nagbago si Isabelle nang magdamag? Noong mga unang pagkakataon nilang magtagpo, kitang-kita niyang takot na takot siya, tulad ng nanay niya, at hindi kayang magsalita sa harap ng matatanda!
Dahan-dahang humarap si Isabelle kay Liagaya at naglakad ng dalawang hakbang palapit dito.
Napaatras ng di-namamalayan si Liagaya: "Anong ginagawa mo?!"
Noong nakaraang buhay, palaging inaapi ni Ligaya si Isabelle at ang kanyang ina. Kahit matapos mamatay ang kanyang ina, madalas pa rin siyang kutyain ni Ligaya.
Ngunit iyon ay sa nakaraan. Sa buhay na ito, walang may karapatang magpahirap sa mag-inang ito!
Nginitian ni Isabelle si Ligaya at inilahad ang kanyang kamay: "Ibalik mo sa akin ang mga gamit ko. Ito ang regalo na ibinigay ng pamilya ko para kay Andres."
"At saka, Tiya, hindi mo na kailangang magmadali na ipakita ang iyong tunay na kulay. Ang sinumang may balak na kunin ang mga gamit na ito para sa sarili nila ay tinatawag kong aso. Gusto mo bang kunin ang mga gamit ng tunay na ina ni Andres?"
Bigla na lang sumigaw si Ligaya, "Anong kabalbalan ang sinasabi mo! Tinutulungan ko lang si Andres na itago ang mga ito! Para hindi mo basta-basta kunin ang mga gamit, ang mga betrothal gift ay kailangang ibalik sa pamilya Vargas kapag nakansela na ang kasal!"
"Alam ba ni Andres ang tungkol sa pagkansela ng kasal?" Muling ngumiti si Isabelle at nagtanong pabalik.
"Kung nagawa mong ganito, kung alam ni Andres, akala mo ba tatanggapin ka pa niya?" Tumayo si Ligaya ng matuwid at ngumisi, "Kung mayroon ka pang kaunting kahihiyan, ikaw na mismo ang gumalaw. Huwag mong piliting ipaalam ko sa lahat!"
Pagkatapos niyang magsalita, sinabi niya kay Maria at sa mga kasambahay, "Anong tinitingin tingin niyo pa? Itapon na ang babaeng ito at ang mga kalat niya! Pati ang mga kapitbahay, makita na nila itong walang kahihiyang babaeng iyan!!!"
Agad na lumapit si Maria at ang isang matangkad at malakas na kasambahay, at sabay silang humawak sa magkabilang braso ni Isabelle.
Sa ibaba, narinig ng deputy ni Andres na may hindi magandang nangyayari sa itaas at nagmadaling umakyat.
"Huwag." Inilabas ni Andres ang kanyang kamay upang pigilan ang deputy at binanggit ng mahina.
"Pero, nagdala si Mrs. Vargas ng maraming tao, hindi ba kayo mag-aalala na masaktan si Miss Isabelle?" Tanong ng deputy nang nag-aalala, nakatingin kay Andres na hindi apektado.
"Ang layo natin, anong ikakatakot ko?" Kalmadong sagot ni Andres.
Bukod pa riyan, si Isabelle ay asawa nya na at hindi gagawa ng labis si Ligaya dito.
Kailangan lang niyang tiyakin kung may lakas ng loob itong saktan si Isabelle kahit isang daliri.
Mukhang hindi si Isabelle ang tipo ng tao na susuko nang walang laban.
At saka, hindi siya tanga, at hindi siya magpapakita ng labis na lakas para sa walang kahandaang laban kay Ligaya. Nais niyang panoorin kung paano niya sosolusyunan ang sitwasyon.
"Ayaw kong mag-risk sa posibilidad na makasama ka." Akala ni Andres ay nagbibiro lang siya at pinutol siya bago pa siya makapagsalita ng buo."Tungkol sa pagsali sa hukbo, sa ngayon, wala nang puwang para makipag-negotiate."Maaari niyang igalang ang mga ideya ni Isabelle tungkol sa iba pang bagay, pero hindi ito!Nakikinig si Isabelle sa kanyang pagsasalita at hindi napigilang magbuntong-hininga ng mahina.Syempre, naiintindihan niya ang mga alalahanin ni Andres, at nauunawaan niya ang sinabi nito kahit hindi direktang sinabi.Ngunit ang mga salita ni Andres ay walang puwang para sa kompromiso, kaya sa ngayon, hindi na niya ito babanggitin pa."Okay." Tumango siya.Kung hindi siya papayagan sumali sa hukbo, hindi siya pupunta.Pero hindi siya naniniwala rito. Isang buong buwan nang walang dumating na mga kamag-anak sa isla para bumisita.Hindi magiging ganito ka-matigas ang bansa na paghiwalayin ang mga sundalo mula sa kanilang mga asawa at anak sa loob ng ganitong katagal na panahon
Si Isabelle ay matiyagang nakaupo sa upuan malapit sa bintana.Nakatayo si Andres sa likod niya, mahinahong itinaas ang isang dakot ng buhok niya at pinunasan ito nang maingat.Ang maligamgam niyang mga daliri ay dahan-dahang dumampi sa balat sa likod ng tainga ni Isabelle. Bahagyang kumilos si Isabelle at ibinaba ang ulo nang may hiya.Maliban kay Marita, wala nang ibang nagpunas ng buhok ni Isabelle.Sa mga sandaling iyon, may hindi maipaliwanag na pakiramdam siya sa kanyang puso. Palagi niyang nararamdaman na ang pagpapunas ng buhok ay ang pinakamatinding akto ng pagiging malapit ng mag-asawa, at tatanggapin lamang ito kung malalim na ang relasyon.Ngunit sila ni Andres ay hindi pa opisyal na magkasintahan, at wala siyang naramdamang pagtutol nang hawakan ni Andres ang kanyang buhok.Sa kabaligtaran, noong nakaraan niyang buhay, tuwing hahawakan siya ni Marco sa kanyang buhok, kusa syang umiiwas.Ngayon na iniisip ito, baka hindi naman ganoon kalalim ang nararamdaman niya para kay
"Pumunta ka at manghiram ng megaphone mula sa nagtitinda diyan.""Pagkatapos, pakiusap, pakisabi kay Carmella na sumakay na sa sasakyan para hindi niya makita ito." malumanay na sinabi ni Andres.Lahat ay nahulog sa katahimikan."Mama! Hindi ba't lagi mong sinasabi sa akin na si Marita ang kabit! Hindi ba siya ang kabit ni papa?" Unang nag-break ng katahimikan si Carmella, na may luha sa mga mata habang tinatanong si Lowella.Ramdam ni Lowella na wala na siyang mukha para harapin ang kanyang sariling anak sa sandaling ito. Tahimik siyang napaiyak, hindi na nagsalita."Miss Carmella, pakiusap." Lumapit si Oca kay Carmella."Mama! Ma, magsalita ka!" Tinulak ni Carmella si Oca na humaharang sa kanyang daraanan at hinawakan ang kamay ng ina.Hinila siya ni Oca ng walang awa at nagsalita, "Miss Carmella, sumakay ka na sa sasakyan. Huwag mo akong piliting masaktan ka!"Naramdaman ni Lowella ang labis na lungkot nang makita niyang hinahawakan ni Oca ang kanyang anak.Ngunit sa sandaling ito,
Tahimik na tinitigan ni Andres si Isabelle ng ilang segundo, bago niya binitiwan ang kamay na humahawak sa kanya."Tutulungan kita sa paghahanap." Bulong niya kay Isabelle.Kung ganito si Isabelle na nais na may mapatunayan, sasamahan niya ito at tutulungan siyang mabawi ang kanyang dignidad.Habang nagsasalita siya, tinanggal ang coat niya at itinapon ito kay Oca na nakatayo sa tabi: "Bantayan mo sila! Walang dapat umalis!"Bumaling siya at mabilis na tumingin kay Lowella at sa dalawa pang kasama nito.Nataranta si Lowella sa matinding aura ni Andres at hindi nakaligtas sa kanya na napaatras siya ng kaunti.Naramdaman niyang may kaba siya!Pero naalala ni Lowella na may kasunduan sina Isabelle at Andres, tama? Hindi pa nga nagkikita sina Andres at Isabelle, at ilang araw lang ang nakalipas mula sa kanilang engagement party, kaya bakit ganito siya pinapahalagahan ni Andres?"Tinanong ko na kayo kanina!" sabi ni Oca, tinanggap ang coat ni Andres, naglakad papunta sa kanilang harapan at
Tumingin si Isabelle sa basurahan sa bakuran.Wala nang laman ang basurahan."Tiyo, kailan mo ba itinapon ang basura?" agad na tanong ni Isabelle kay Bernardo."Siguro mga alas-diez ng gabi, nung natapos kami sa pagliligpit sa tindahan." sabi ni Bernardo matapos mag-isip ng saglit."Maghanap muna kayo sa loob ng bahay kung baka nahulog sa isang sulok!" utos ni Isabelle sa kanyang ina at tiyuhin.Pagkatapos nyang sabihin iyon, itinulak niya si Lowella na nasa harapan niya at mabilis na naglakad patungo sa tapunan ng basura.Noong mga unang taon ng 1980s, binigyan ng malaking halaga ang urbanisasyon ng bansa, at ang mga basurang nanggagaling sa mga residential areas sa lungsod ay kinokolekta sa mga itinalagang oras at lugar.Ang pangkaraniwang oras ng koleksyon ng basura ay alas-8 ng gabi.Ang basurang itinapon ni Bernardo ay nandoon pa sa mga malalaking basurahan sa tumpok ng mga basura.Isang buong gabi at umaga na ang lumipas mula nang huling paglilinis ng basura, at ang mga basuraha
"Pasensya na, wala po kaming tinanggap na pera mula kay Amador Bueanvista." Agad na tumayo si Isabelle at ipinagtanggol si Marita sa likod nito."Opo, hindi po kami tumanggap ng pera mula sa kanya!" Nabalik sa katinuan si Marita at nagmamadaling nagpaliwanag."Talaga? Bakit nga ba nawawala ang isang passbook sa bahay ko? Sabi ni Amador, ibinigay daw niya iyon sa inyo ng iyong anak!" tanong ni Lowella nang may kayabangan, nakataas ang mga braso at naka-cross sa dibdib.Malapit ng sumagot si Marita ngunit dahan-dahang pinisil ni Isabelle ang kanyang kamay, dahilan upang sya ay huminto.Nag-isip saglit si Isabelle at sumagot kay Lowella, "Hindi po namin alam na kailangan palang kumuha ng abogado tungkol sa usapin na ito. Sa totoo lang, Hindi din namin kailangang kumuha ng abogado dahil lang s ausapin tungkol sa 800 pesos lang na halaga.""Hindi pa nga humingi ng kahit isang sentimo ang aking ina bilang compensation sa divorce, bakit po niya kukunin ang 800 pesos?"Biglang napatigil si Lo