Chapter 1

Ivy

Napaigtad ako ng marinig ko ang pabalibag na pagsara ng pinto sa sala kasunod nun ang malulutong na palitan ng mura nila tiyang Linda at tiyong Oca.

"Nag aaway na naman sila." Sabi ng sampung taong gulang kong pinsan na babae.

"Wag mo na silang pansinin Lileth. Kumain ka lang ng kumain para makapasok ka na sa school." Sabi ko at sinandukan pa sya ng sinangag. Si Kiko naman naman na pitong taong gulang ay sinaway ko sa paglalaro ng pagkain.

Hindi na bago sa akin ang pag aaway nila tiyong at tiyang sa umaga. Wala yatang raw na hindi sila nag aaway. At ang lagi nilang pinag aawayan ay pera.

Mabilisan na lang din akong kumain para makapag ligpit na. Kailangan ko agahang pumunta sa tindahan dahil late ako kahapon. Baka pagalitan na naman ako ni Ka Ene.

"Ate tapos na ako." Sabi ni Kiko. Ubos na ang laman ng plato nya.

"O sige na, maghugas ka na ng kamay sa lababo."

Tumalima naman sya. Sumunod na rin sa kanya si Lileth na tapos na ring kumain. Inayos ko muna ang mga suot nilang uniporme. Si Lileth ay tinalian ko ang buhok at si Kiko naman ay pinulbusan ko at nilagyan ng bimpo sa likod.

"Hayan! Ang linis at ang bango nyo nang tingnan." Nakangiting sabi ko. Para ko na rin kasi silang nakababatang kapatid.

"Salamat ate. Pasok na po kami." Paalam nila sa akin at hinalikan ako sa pisngi.

Bumalik naman ako sa kusina para magligpit at maghugas ng pinggan. Sila tiyong at tiyang ay nagtatalo pa rin.

Tapos na ako sa paghuhugas at nagpunas ng kamay ng pumasok sa kusina si tiyong Oca kasunod si tiyang Linda.

"Ivy ipagtimpla mo nga ako ng kape!" Utos ni tiyong Oca.

"Ikaw na ang magtimpla at papasok pa sa tindahan yan." Sabat naman ni tiyang Linda.

Hindi na nagsalita si tiyong Oca at padabog na kumuha ng tasa.

"Papasok ka na ba?" Nakapamewang na baling sa akin ni tiyang habang nakataas pa ang kilay nya.

"Opo tiyang. Kailangan ko pong agahan dahil baka pagalitan na naman ako ni Ka Ene, late na kasi akong pumasok kahapon eh."

"Aba'y kasalanan mo naman dahil tanghali ka na nagising."

Hindi naman ako tinanghali ng gising kahapon. Masayado na ngang maaga ang alas kwatro dahil pinaglaba pa nya ako. Nagluto pa ako ng agahan at inasikaso pa sila Lileth at Kiko.

Hindi na lang ako sumagot at baka batukan nya ako.

"Di ba sahod mo na mamaya? Iintrega mo sa akin dahil magbabayad tayo ng kuryente at baka maputulan na naman tayo." Dagdag pa nya.

"Po?"

"Aba'y nabingi ka na. Ang sabi ko iintrega mo sa akin ang sahod mo dahil magbabayad tayo ng kuryente." Ulit nya.

Magpoprotesta sana ako pero matalim na ang tingin nya sa akin. Tumango na lang ako. Wala namang mangyayari kung aangal pa ako. Bukod sa sasapukin nya ako ay male-late pa ako sa pagpasok.

Nagpaalam na ako sa kanila at umalis na.

Sukbit sukbit ang luma kong shoulder bag ay mabilis na akong naglakad. May oras pa naman ako para maglakad at hindi malate sa tinakdang oras ng pasok ko. Kailangan ko kasing magtipid. Siguradong simot ang sahod ko mamaya at walang matitira sa akin. Mabuti nga at libre ang pananghalian at meryenda sa tindahan. 

Napabuntong hininga ako kapag naiisip ang sitwasyon ko. Siguro kung hindi namatay si mama ay nag aaral pa rin ako hanggang ngayon. Kabilin bilinan nya sa akin bago sya malagutan ng hininga na magtapos ako sa pag aaral. Kaya nga nag iwan sya ng malaking halaga sa bangko para sa pag aaral ko. Dati kasing teller sa isang bangko sa Manila si mama. Nang magkasakit sya ay pumunta kami dito sa bayan ng Santa Martina. Grade 5 pa lang ako noon. Pero ang perang iniwan ni mama sa bangko para sa pag aaral ko sya sinaid lahat ni tiyang. Mabuti ba kung ginamit nya sa mga pangangailangan sa bahay pero hindi, ginamit nila ni tiyong pambayad nila sa utang sa sugal at sabong. Wala naman akong magagawa dahil katakut takot na sumbat ang aabutin ko. At kapag lalo pa syang nainis ay pagbubuhatan pa ako ng kamay. Wala naman akong kilalang ibang kamag anak. Ang kilala ko lang ay si tiyang Linda na kapatid ni mama kay lola na ang pakilala nya sa akin noong una ay mabait. Mabait naman talaga kapag may pera ka. Ang lola ko naman na nanay ni mama ay matanda na at nakatira sya sa bukid dahil may mga pananim sya doon. Tanging sya lang ang mabait sa akin. Wala naman akong ama. Dahil pinanganak akong walang ama. Wala naman kinukwento si mama. Pero ayon sa naririnig kong usapan nila tiyang Linda at tiyong Oca dati ay taga dito lang daw dati sa bayan na to ang nakabuntis sa mama ko. Gusto ko man syang hanapin ay wala naman akong magawa. Ni hindi ko nga alam ang pangalan nya. Hindi rin naman alam ni tiyang Linda. Dahil kung alam nya daw kung ano ang pangalan at kung saan nakatira ay pupuntahan nya para hingan ng sustento.

Hindi ko maiwasang makaramdam ng inggit kapag nakikita ko ang mga dati kong kaklase na pumapasok sa school. Second year college na sana ako ngayon sa kursong Educ. Kaya nga ako nagtityagang magtrabaho sa tindahan ng prutasan ni Ka Ene para makapag ipon. Mag na-nineteen na rin ako sa isang buwan. Ang bilis talaga ng panahon.

Humugot ako ng malalim na hininga ng matanaw ko na ang malaking tindahan ng mga sari saring prutas na pinapasukan ko. Sa paligid ay mayroon ding mga nagtitinda ng kung ano ano. Nasa bungad kasi ng palengke ang tindahan ng mga prutas.

"Good morning po Ka Ene!" Nakangiting bati ko sa matandang babae na amo ko.

Ngumiti naman sya sa akin. Mabait naman talaga sya may pagka masungit lang minsan.

"Aba nandito na pala ang pinaka magandang tindera sa bayan ng Santa Martina. Mabuti naman napaaga ka. Akala ko late ka na naman eh."

"Maaga po kasi akong natapos sa mga gawain sa bahay." Ani ko at nilapag na ang bag sa ilalim ng desk na patungan ng kilohan at nagsisilbi na ring kaha.

"Kuh! Yan talagang tiyahin mo, wala namang ginagawa kundi magsugal lang bakit hindi na lang sya ang gumawa ng mga gawaing bahay. Hanggang ngayong may asawa na tamad pa rin. Malayong malayo talaga sa mama mo noon." Aniya. Kilala nya kasi ang mama ko noong nabubuhay pa.

Ngumiti na lang ako at hindi na sumagot pa dahil hahaba lang ang litanya nya.

Sinamahan ko na si Tina sa pagsasalansan ng mga prutas. Si Cristy naman o Christian na isang binabaeng kasamahan ko rin ay abala sa pag aasikaso sa isang customer. Bale tatlo kaming tindera dito. Malakas kasi itong tindahan ni Ka Ene.

"Buti hindi ka late. Inalila ka na naman ng bruha mong tiyahin no?" Wika ni Tina. Kapit bahay ko sya at kaibigan ko na rin kaya alam nya ang nangyayari sa bahay namin at kung paano ako tratuhin ni tiyang.

Bumuntong hininga ako. "Sanay na ako dun."

Umiling iling na lang sya.

Ilang sandali pa ay dumagsa na ang mga mamimili kaya bihira na lang kami umupo. Ganito ang araw araw ko dito sa tindahan. Nag e-enjoy naman ako dahil mababait ang mga kasama ko pati na rin ang mga mamimili. Minsan nga lang hindi maiiwasan ang sobra sobra kung tumawad. Sa halos magda dalawang taon ko na dito ay gamay na gamay ko na ang ginagawa. Nakakapagod dahil sampung oras ang trabaho ko pero masaya naman.

"Pili na po kayo mga suki! Matamis pa at bagong pitas!" Masiglang tawag ko sa mga mamimili.

"Kalahating kilong ubas nga yung seedles." Anang isang nanay na may bitbit na bata. Agad ko syang kiniluhan ng seedless na ubas.

"150 po madam." Nakangiting sabi ko at inabot ang supot sa kanya at kinuha ang 200 peso na bayad nya para suklian.

May iba pang namimili na ini-estima nila Tina at Christy. Pati na rin si Ka Ene ay nagbebenta na rin. Dumadami pa ang namimili para ipasalubong sa kanina kanilang mahal sa buhay. Uwian na rin kasi ng mga nagtatrabho. Meron pang magarang pick up na sasakyan ang nasa harap at bumibili din.

"Mukhang magsasara tayo ngayon na maganda ang benta ah. Sana bukas ay ganito din." Masayang wika ni Ka Ene.

Humupa na ang maraming namimili bagama't merong paisa isa na lang.

"Paking shet! Nakita mo ba yung isang customer kanina na bumili ng dalawang hinog na papaya bakla? Ang gwapo! Nakaka wet! Parang gusto ko ngang papaya ko na lang ang ibigay ko sa kanya eh." Parang kinikiliting kinikilig pa na sabi ni Tina.

"Gaga! Wala kang papaya! Dalandan yang sayo. At saka hindi sya sa'yo nakatingin no! Kay Ivy kaya!" Pairap na sabi ni Cristy.

Nilingon ko naman silang dalawa at natatawa na lang sa pabirong sakitan nila.

"Panira ka talagang bakling ka! Inggit ka lang sa akin eh!" Ani Tina na sinasabunutan na si Christy.

"At bakit ako maiinggit sayo? May nilamang ka? Aray!"

"Itigil nyo nga yan! Malamog nyo pa ang mga prutas dyan!" Awat sa kanila ni Ka Ene.

Naghiwalay naman sila at nag ambahan na lang at irap. Tinawanan ko lang sila.

Pagsara ng tindahan ay tinawag na kami ni Ka Ene para sa sweldo namin. Napabuntong hininga ako ng mahawakan ko na ang sahod ko. Kagat labing nag ipit ako ng 500 at siniksik sa loob ng bag ko na may secret pocket. Alam ko naman kasing walang matitira sa sahod ko mamaya. Sana nga lang ay hindi na hanapin ni tiyang ang 500.

Sabay sabay na kaming naglakad sa terminal para sumakay ng tricycle. Isang baranggay lang naman kaming tatlo uuwi. Hindi ko na rin kasi kayang maglakad dahil pagod na rin ang mga binti ko sa katatayo at isa pa gabi na rin. Delikado maglakad baka may makasalubong pa akong bastos na lasing.

Hindi pa ako nakakapasok ng bahay ay dinig ko na ang mga boses ni tiyang Linda at tiyong Oca. Nag aaway pa rin sila.

Dahan dahan akong pumasok at nagmano sa kanila. Walang sali salita na nilahad ni tiyang ang palad. Dinukot ko naman ang pera sa bulsa ko at nilagay sa palad nya.

"Kumain ka na roon Ivy, may natira pang ulam dyan." Sabi ni tiyang.

"Opo." Sagot ko. Lihim na lang akong napailing. Tinirhan nila ako ng ulam ngayon dahil sahod ko. Kadalasan kasi hindi nila ako tinitirhan ng ulam, kung susuwertihen matitirhan na lang ako ng sabaw.

Habang kumakain ay hindi pa rin sila tapos sa bangayan.

"Eh pa'no na ang gagawin natin ngayon nyan? Kapag hindi natin sya nabayaran agad ay siguradong bugbog na naman ang aabutin ko." Ani tiyong Oca.

"Ikaw kasi eh! Ang tanga tanga mo! Pinatalo mo lang yung pera. O pa'no na talaga ngayon yan!" Tungayaw naman ni tiyang Linda.

"Kung magsalita ka ah parang hindi ka rin nakinabang sa inutang ko. Asan na nga pala ang pera? Baka may natira ka pa dyan? Itataya ko uli sa sabong para dumoble."

"Wala na. Natalo ako kanina ng dalawang libo. Yung isang libo binili ko ng ulam natin."

"Anak ng! Bente mil ang binigay ko sayo kahapon ah! Ubos na?" Inis na turan ni tiyong Oca.

"Natalo nga ako sa majong at tong its di ba? Hindi ako sinuwerte eh!"

"Ikaw rin pala tatanga tanga eh! O anong gagawin natin ngayon? Isang linggo lang ang binigay na palugit ni Ka Tano at kapag hindi ako nakapag bayad ay siguradong bugbog ang aabutin ko sa tauhan nya! Naiintindihan mo ba?!"

"Naiintindihan ko wag mo kong sigawan gago!" Sikmat ni tiyang Linda kay tiyong Oca.

Ilang saglit silang tumahimik at parang nagpapakiramadam.

Mula dito sa kusina ay kita ang sala kung saan sila nag tatalo. Napapailing na lang ako habang kumakain. Kita mo? Nagkapera pala sila pero hindi man lang nagawang bayaran ang kuryente at sahod ko pa ang nakompromiso. At duda din akong ibayad nga ni tiyang sa kuryente ang sahod ko.

Nag angat ako ng tingin sa kanila at nahuli kong mataman nakatingin sa akin si tiyong Oca. Kakaiba ang tingin nya. Hinagod nya ako ng tingin mula ulo hanggang paa. Ngumisi pa sya. Parang bigla akong kinilabutan sa tingin nya na yun.

"Mukhang alam ko na kung paano tayo makakabayad Linda."

*****